Văn hóa > Di sản

Công tác bảo tồn và phát huy giá trị của âm nhạc di sản (ÂNDS) ở nước ta đã trải qua gần 40 năm kể từ khi có đường lối đổi mới (1986). Mặc dù đã đạt được những thành quả đáng ghi nhận nhưng cũng bộc lộ những hạn chế, bất cập cần thay đổi cho phù hợp với tình hình mới. Bài viết đưa ra những việc cần làm trong giai đoạn từ nay đến năm 2030 nhằm giúp cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị của âm nhạc di sản ở nước ta sẽ có những bước tiến mới với kết quả tốt hơn và bền vững hơn.

Trong hành trình bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc thiểu số (DTTS), không ít khó khăn và thách thức đã xuất hiện, đòi hỏi sự nỗ lực không ngừng từ các cấp, các ngành và cộng đồng. Để tạo dựng “sức mạnh mềm” - một nguồn tài nguyên đặc biệt của quốc gia, chúng ta phải từng bước tháo gỡ khó khăn, mở ra hướng đi bền vững cho việc gìn giữ và phát triển các di sản văn hóa quý báu của các DTTS.

Trong quá trình bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc thiểu số (DTTS), con người không chỉ là chủ thể nắm giữ, bảo tồn di sản mà còn định hình cho sự phát triển văn hóa DTTS trong tương lai. Mỗi cá nhân, cộng đồng, những người làm công tác văn hóa cơ sở đều phải nhận thức rõ vai trò của mình trong quá trình này, từ đó tạo thành những “mắt xích” quan trọng trong công cuộc xây dựng nền văn hóa Việt Nam thống nhất trong đa dạng.

Trong muôn vàn tình yêu thương của Bác Hồ dành cho “mọi kiếp người” vẫn luôn có một tình yêu bao la, đặc biệt Người dành cho các cháu thiếu niên, nhi đồng. Sinh thời, Người từng nói: “Tôi không có gia đình, cũng không có con cái. Nước Việt Nam là đại gia đình của tôi. Tất cả thanh niên Việt Nam đều là con của tôi” (1). Bác luôn nhắc đến các cháu với tình cảm nâng niu, trìu mến:

Lễ hội là một loại hình di sản văn hóa phi vật thể gắn với cộng đồng, sự biến đổi của lễ hội qua thời gian là một quy luật tất yếu. Trong bối cảnh ở Bắc Ninh hiện nay, sự tác động của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ, sự chuyển giao lễ hội từ thế hệ này sang thế hệ khác, nối tiếp từ thế hệ tạo dựng văn hóa sang thế hệ duy trì và bảo tồn văn hóa cần có phương thức quản lý phù hợp, hiệu quả hơn.

Bảo tàng tỉnh, thành phố (bảo tàng tổng hợp cấp tỉnh) là thiết chế văn hóa được xác định có nhiệm vụ giáo dục tại địa phương. Thời gian gần đây, diễn giải lịch sử, văn hóa trên cơ sở các hiện vật - di sản văn hóa tiêu biểu, được bảo tàng tỉnh, thành phố chú ý nhiều hơn để có thể phản ánh, giới thiệu một cách dễ hiểu, hấp dẫn những thông điệp, tạo cơ hội, điều kiện thuận lợi cho quá trình nhận thức, tìm hiểu về địa phương của các đối tượng khách tham quan mỗi khi đến với thiết chế văn hóa này. Bài viết tập trung phân tích sự cần thiết, các hình thức chủ yếu và tác dụng của diễn giải như một hướng tiếp cận lịch sử, văn hóa địa phương thiết thực của các bảo tàng tỉnh, thành phố trực thuộc T.Ư ở Việt Nam (từ đây gọi tắt là bảo tàng tỉnh, thành phố).

Trong nền văn hóa đa dạng của Việt Nam, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc thiểu số (DTTS) trở thành một trách nhiệm quan trọng, đòi hỏi sự đồng lòng và nỗ lực từ cộng đồng, những người thực hành văn hóa và cơ quan quản lý. Trong thời gian qua, dưới sự quan tâm, chăm lo của Đảng, Nhà nước và của cả hệ thống chính trị, nhiều giá trị văn hóa DTTS được phục hồi, phát huy; đóng góp quan trọng vào công tác xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế, xã hội địa phương. Tuy nhiên, nhìn vào thực tiễn, chúng ta vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức, cần có những giải pháp hữu hiệu và đồng bộ.

Làng nghề truyền thống là nơi sản xuất ra các sản phẩm thủ công độc đáo, tinh xảo mang đậm bản sắc văn hóa của từng dân tộc, từng vùng miền. Làng nghề gốm truyền thống của người Chăm duy nhất ở Việt Nam cho ra đời những sản phẩm đất nung bằng các công cụ sản xuất thô sơ từ bàn tay tài hoa của những người phụ nữ dân tộc Chăm với những nét văn hóa dân gian độc đáo và đã được Tổ chức Giáo dục, Văn hóa và Khoa học Liên hiệp quốc (UNESCO) ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Bài viết phân tích sâu sát những đặc trưng của sản phẩm gốm để thấy thực trạng làng nghề hiện nay trước nguy cơ bị mai một, đồng thời đưa ra các giải pháp bảo tồn và phát triển loại hình nghệ thuật gốm truyền thống Chăm này.

Quy luật “rập khuôn biến dị” là một quy luật phổ biến trong quá trình hình thành và phát triển các tác phẩm văn hóa dân gian. Theo quy luật này, khi có nhu cầu hình thành một tác phẩm mới, các tác giả dân gian thường mượn nguyên mẫu sẵn có (rập khuôn) để tạo thành hình thức của tác phẩm, sau đó lồng nội dung mới vào (biến dị) để tạo ra tác phẩm mới. Trong bài viết này, chúng tôi vận dụng quy luật này để giải thích nguồn gốc ra đời và phát triển của các ngôi đình làng Việt Nam.