Nghệ thuật > Văn học

Trong các sáng tác về đề tài miền núi, các nhà văn dân tộc thiểu số đã sử dụng đa dạng ngôn ngữ: ngôn ngữ kể chuyện của nhà văn, ngôn ngữ đối thoại, ngôn ngữ độc thoại nội tâm, đặc biệt là ngôn ngữ giàu tính tạo hình hay mang đậm tính dân tộc - ngôn ngữ của đồng bào vùng cao. Người miền núi vốn chân thật, mộc mạc, giản dị, song cách nói của họ không hề ngắn ngủi, khô khan. Trái lại, trong đời sống hằng ngày, họ thường nói những câu bóng bẩy, trau chuốt, giàu hình ảnh, đầy gợi cảm. Muốn người nghe hiểu cặn kẽ những điều mình nói, họ thường dẫn dắt, miêu tả kỹ lưỡng, tỉ mỉ. Chính thói quen ấy đã tạo nên sự phô diễn giàu hình ảnh trong lối nói của người dân tộc thiểu số.

Ra đời từ thập niên 70 của TK XX ở phương Tây, thuật ngữ liên văn hóa và danh từ đi kèm, tính liên văn hóa (1) ngày càng trở thành khái niệm và công cụ quan trọng trong việc nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn, bao gồm cả nghiên cứu văn chương. Đặc biệt, nó đáp ứng yêu cầu bức thiết của thời đại toàn cầu hóa với sự gia tăng các cuộc tiếp xúc, giao lưu liên quốc gia, liên châu lục ở mọi lĩnh vực kinh tế xã hội. Trong văn chương, tiểu thuyết, với chức năng phản ánh, nhận thức bén nhạy về thời đại, là thể loại thể hiện rất rõ xu hướng liên văn hóa này.

Đạo Phật là một trong những hệ tư tưởng cổ xưa nhất trên thế giới, nhưng triết lý vẫn tiếp tục phát triển trong thế giới hiện đại. Không phải ngẫu nhiên mà nhà vật lý học thiên tài Enstein từng khẳng định: “Nếu có một tôn giáo nào đương đầu với các nhu cầu của khoa học hiện đại thì đó là Phật giáo. Phật giáo không cần xét lại quan điểm của mình để cập nhật hóa với những khám phá mới của khoa học. Phật giáo không cần phải từ bỏ quan điểm của mình để xu hướng theo khoa học, vì Phật giáo bao hàm cả khoa học cũng như vượt qua khoa học”. Bài viết này thông qua việc trình bày nghi lễ đọc, ngâm, kể Jataka tại một số nước Đông Nam Á, sẽ chứng minh sự trường tồn của Phật giáo trong đời sống đương đại.

Xuất hiện như một hiện tượng khác biệt của văn học Việt Nam đầu TK XXI, nhà văn Nguyễn Xuân Khánh giống một thỏi nam châm hút thị trường văn học bằng lối viết, đề tài và sức hấp dẫn quen mà lạ... Đặc biệt, không lóe sáng rồi vụt tắt như những nỗ lực bứt phá khác của một vài hiện tượng văn học từ đầu TK XXI, đến nay, Nguyễn Xuân Khánh đã để lại nhiều dư vang bởi một tâm hồn, một nghiệp chữ đã đi qua những thử thách, đắng cay của cuộc đời. Vì thế, ấn tượng văn hóa gắn với tên tuổi Nguyễn Xuân Khánh không chỉ ở việc ông thường xuyên viết về văn hóa, bàn về văn hóa mà còn ghi đậm trong cuộc đời và bút nghiệp của nhà văn. Đây cũng là lý lẽ chính để chúng tôi gọi ông là mẫu hình tác giả văn hóa với hai cách hiểu: một là viết về văn hóa (có tư duy văn hóa), hai là cuộc đời có những biến động nhưng vẫn có ứng xử văn hóa, nhân cách văn hóa.

Việt Nam và Hàn Quốc cùng nằm trong vùng văn hóa Đông Á, cùng ảnh hưởng từ nguồn văn hóa Trung Hoa (1). Truyện cổ tích người Việt và người Hàn cũng có những điểm tương đồng, khác biệt. Tác giả phân tích, so sánh hai nữ nhân vật chính trong truyện cổ tích Nàng Xuân Hương (2) của Việt Nam và Choon Hyang - Hương Mùa Xuân (3) của Hàn Quốc để hiểu hơn về văn hóa, con người, lý giải nguyên nhân, ý nghĩa của sự tương đồng và khác biệt đó.

Năm 2019, tròn 30 năm nhà văn tài năng Nguyễn Minh Châu, người mở đường tinh anh, đi vào cõi vĩnh hằng. Ông thuộc số ít nhà văn sống, sáng tác vào nửa cuối TK XX, tác phẩm có thể chuyển giao cho các thế hệ TK XXI đọc. Sáng tác của Nguyễn Minh Châu có sức mạnh của cái đúng, cái đẹp, vốn là những phẩm chất văn hóa của văn chương muôn thuở dẫn dụ bạn đọc.

Không gian Paris bao quanh con người, trở thành đối tượng trung tâm của tiểu thuyết và dần trở thành không gian nghệ thuật, phản ánh một đời sống mới. Với các tác phẩm hậu hiện đại, không gian trở thành yếu tố phản ánh những trạng thái tinh thần của người nghệ sĩ tiếp cận với thế giới. Là một nhà văn của Paris, sự xuất hiện của Patrick Modiano vào cuối thập kỷ 60 được coi như một hiện tượng của văn học Pháp đương đại. Cách xây dựng không gian nghệ thuật trong tác phẩm của ông, chủ yếu là tập trung khai thác hành trình của nhân vật, một thế giới mới về không gian biểu tượng. Tiểu thuyết của Modiano được kiến tạo dựa trên giá trị nghệ thuật xây dựng không gian và các thành tố khác nhau.

Trải qua hơn 70 năm hình thành và phát triển, văn xuôi các dân tộc thiểu số khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam đã có những bước tiến lớn về mọi mặt: sự gia tăng nhanh chóng về số lượng tác giả, tác phẩm; chủ đề, đề tài được mở rộng phong phú hơn; chất lượng nghệ thuật được nâng cao và tiến gần hơn với nghệ thuật của văn xuôi hiện đại cả nước. Đặc biệt, nghệ thuật tự sự của văn xuôi thời kỳ hiện đại còn được ghi dấu ở những cách tân mới mẻ trong hình thức biểu đạt mà vẫn giữ nguyên được hồn cốt dân tộc đậm đà, không thể trộn lẫn với bất kỳ nền văn học nào khác.

Trong lĩnh vực sáng tác văn học dân gian, hệ thống truyền thuyết, cổ tích, giai thoại gắn với chủ đề khởi nghĩa Lam Sơn và người anh hùng dân tộc Lê Lợi luôn thu hút sự quan tâm của nhiều học giả. “Có thể khẳng định rằng, lịch sử văn học dân gian Việt Nam không một đề tài nào được trở nên phong phú như đề tài Lam Sơn trong kho tàng truyền thuyết. Và cũng không có một nhân vật lịch sử nào được đi vào dân gian như Lê Lợi: thấm sâu, bám rễ, chiếm lĩnh cả chiều ngang lẫn chiều dọc của thế giới truyền thuyết Lam Sơn” (1). Với nội dung kết cấu và ý nghĩa biểu tượng lôi cuốn, các sáng tác dân gian về Lê Lợi trong khởi nghĩa Lam Sơn trên đất xứ Thanh gợi mở nhiều điều, giúp chúng ta nhìn nhận đầy đủ, toàn diện hơn về tư tưởng, tình cảm của quần chúng đối với khởi nghĩa Lam Sơn nói chung, anh hùng dân tộc Lê Lợi nói riêng.