Thông tin văn hóa đối ngoại là một cầu nối giúp tăng cường hiểu biết lẫn nhau giữa Việt Nam và các đối tác, là lực lượng quan trọng quảng bá và nâng cao uy tín, vị thế Việt Nam, góp phần thu hút các nguồn lực để phát triển đất nước. Cùng với tiến trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, truyền thông đóng một vai trò quan trọng trong việc quảng bá các chính sách, cũng như hình ảnh của Việt Nam ra thế giới.

1. Vai trò của báo chí trong hoạt động thông tin đối ngoại

Vài năm trở lại đây, vấn đề văn hóa đối ngoại được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm. Đảng và Nhà nước xác định cùng với kinh tế và chính trị, văn hóa là ba thành tố không thể tách rời trong tổng thể chính sách đối ngoại của đất nước ta.

Với đặc thù và thế mạnh của mình, văn hóa đối ngoại đã tạo ra các “kênh hoạt động” chuyên biệt để đạt tới các mục tiêu trên. Xét trên khía cạnh kinh tế, xã hội, văn hóa đối ngoại là một cách quảng bá hình ảnh quốc gia, bộ mặt kinh tế, kèm theo đó là tiếp thị các sản phẩm của nền kinh tế, dịch vụ kinh tế, văn hóa.

Công tác thông tin văn hóa đối ngoại được thực hiện chủ yếu thông qua các phương tiện, truyền thông. Trong bối cảnh cách mạng khoa học và công nghệ hiện nay, các phương tiện thông tin đại chúng có tầm ảnh hưởng lớn, sức lan tỏa nhanh rộng chính là các phương tiện truyền thông hiện đại như báo mạng điện tử, hệ thống truyền hình, truyền thanh, vệ tinh truyền hình và các tờ báo lớn, được xuất bản bằng nhiều thứ tiếng khác nhau.

Các loại hình báo chí luôn được đánh giá là lực lượng quan trọng trong công tác thông tin đối ngoại nói chung và thông tin văn hóa đối ngoại nói riêng, nhằm tuyên truyền chính sách, xây dựng hình ảnh đất nước và đấu tranh phản bác lại các luận điệu sai trái. Việc đưa thông tin ra nước ngoài bằng báo chí là phương thức thuận lợi nhất, đặc biệt với các hình thức truyền dẫn không biên giới như Internet, phát thanh - truyền hình. Theo nguyên Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Đỗ Quý Doãn, đây là một lực lượng rất mạnh mà bất cứ quốc gia nào cũng phải sử dụng, nếu không ý thức và không nắm bắt được nhu cầu, lợi thế của phương tiện này thì đôi khi đứng về mặt dư luận là thua. Dùng phương tiện thông tin đại chúng để làm nhiệm vụ thông tin đối ngoại là một trong những vũ khí lợi hại của các quốc gia.

Báo chí là công cụ hữu hiệu giúp làm giàu vốn văn hóa cho hoạt động thông tin văn hóa đối ngoại, bằng cách nâng tầm uy tín đất nước và dân tộc. Báo chí phát hành rộng rãi, mỗi sản phẩm báo chí lại có thể truyền tay nhau nhiều người xem, có thể hàng nghìn, hàng vạn mà thông điệp được giải thích rõ ràng, có thể tạo ra những cuộc thảo luận sâu sắc.

Chính những ưu điểm vượt trội của mình, các loại hình báo chí ngày càng khẳng định hơn nữa vai trò là công cụ hữu hiệu trong công tác thông tin văn hóa đối ngoại.

2. Một số đánh giá về hoạt động văn hóa đối ngoại của Việt Nam trên ấn phẩm báo chí hiện nay

Hiện nay, ở nước ta có khá nhiều cơ quan báo chí đối ngoại hoặc cơ quan báo chí có các ấn phẩm đối ngoại thuộc quyền quản lý của Ban Tuyên giáo Trung ương, Ban Đối ngoại Trung ương, Bộ Ngoại giao, Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam…

Báo chí đối ngoại đã tích cực trong hoạt động văn hóa đối ngoại, tích cực tuyên truyền về đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, nhất là đường lối đổi mới mà trọng tâm là đổi mới kinh tế, đồng thời với đổi mới chính trị; đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa, sẵn sàng là bạn, là đối tác tin cậy của cộng đồng thế giới. Đây là một trong những yếu tố quan trọng giúp xây dựng hình ảnh quốc gia tốt đẹp, gây cảm tình, sự tin tưởng của bạn bè quốc tế đối với Việt Nam.

Báo chí - thông qua văn hóa đối ngoại, quảng bá hình ảnh Việt Nam thân thiện, hòa bình đã góp phần đấu tranh tư tưởng, chống lại các luận điệu thù địch, xuyên tạc quan điểm, chính sách của Nhà nước Việt Nam, giữ vững uy tín quốc gia Việt Nam trong con mắt bạn bè thế giới. VTV4, Vietnam Plus, Time Out đã có nhiều chương trình, bài viết phản ánh những thành tựu đổi mới, cuộc sống bình yên của người dân Việt Nam… được công chúng nước ngoài đón nhận một cách tự nhiên. Vì vậy, bạn bè quốc tế ngày một thêm yêu mến Việt Nam, khách du lịch đến Việt Nam hằng năm vẫn gia tăng. Đây là kết quả rõ nét nhất, minh chứng cho tính hữu ích của các tổ chức, đơn vị, địa phương trong công tác văn hóa đối ngoại, trong đó là nhờ một phần đóng góp của báo chí đối ngoại.

Với tổng số lượt truy cập lên đến hơn 6 triệu lượt/ tháng, trong đó bản tiếng Anh cũng tăng cao, Vietnam Plus là một trong những báo điện tử chính thống hàng đầu tại Việt Nam hiện nay, được đông đảo công chúng đón nhận. Bên cạnh việc tổ chức thông tin theo tuyến, thông tin kịp thời và chính xác các sự kiện trong nước và quốc tế, tòa soạn đã chú trọng mở rộng hợp tác quốc tế nhằm phát triển các hình thức phát thanh thông tin, như hợp tác với Crowdy news (trụ sở ở Singapore) đưa thông tin bằng 4 ngôn ngữ của Thông tấn xã Việt Nam lên các mạng xã hội như YouTube, Google+, Twitter, Facebook; tham gia dự án của Tập đoàn Microsoft, theo đó Vietnam Plus được quyền lựa chọn và biên tập các nguồn tin đưa lên trang MSN Việt Nam (khoảng 2000 tin/ tháng). Tòa soạn không ngừng tìm tòi, mở rộng các ứng dụng công nghệ hiện đại như điện thoại thông minh, máy tính bảng cho việc phát hành thông tin đối ngoại.

Hoạt động văn hóa đối ngoại trên một số kênh báo chí, đã góp phần tăng trưởng số lượng khách du lịch đến Việt Nam nhất là trước đại dịch. Đây là minh chứng rõ nhất cho thấy được kết quả tích cực về hành vi của hoạt động văn hóa đối ngoại, quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới. Cụ thể, số lượng khách quốc tế đến Việt Nam du lịch trong những năm 2015, 2016, 2017, 2018, 2019 lần lượt là hơn 7,9 triệu lượt, hơn 10 triệu lượt; 12 triệu lượt, 15,6 triệu lượt và 18 triệu lượt (1).

Không chỉ thể hiện ở những con số, nhiều du khách khi đến Việt Nam đều có những trải nghiệm tốt hơn và đúng hơn với những thông tin mà họ thu nhận được trên báo chí đối ngoại nói riêng và các hình thức tuyên truyền khác nói chung.

Không kém phần quan trọng, công tác văn hóa đối ngoại, quảng bá hình ảnh Việt Nam của báo chí đối ngoại đã làm tăng thêm nhận thức, thái độ và hành vi yêu mến, giúp đỡ Việt Nam của bạn bè quốc tế cho đến người Việt Nam ở nước ngoài.

Để có được những kết quả đó, không thể không đề cập đến những thuận lợi từ quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, sự phát triển của công nghệ thông tin đã tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động văn hóa đối ngoại thông qua việc tuyên truyền hình ảnh Việt Nam ra thế giới. Các quốc gia dù ở bất kỳ trình độ phát triển nào đều nỗ lực hợp tác, liên kết, hội nhập để đạt được lợi ích lớn hơn trong quá trình phát triển. Đồng thời, các quốc gia cũng cạnh tranh để thu hút sự quan tâm, chú ý của thế giới, khẳng định được giá trị, bản sắc của mình trong cộng đồng quốc tế. Chính nhờ đó mà văn hóa đối ngoại thông qua các kênh thông tin tuyên truyền là chiếc cầu nối, là phương tiện để vừa tạo sự hiểu biết lẫn nhau, vừa cạnh tranh nhau. Đồng thời, toàn cầu hóa đã tạo ra nhiều cơ chế hợp tác trong nhiều lĩnh vực, giúp nâng cao đáng kể hoạt động văn hóa đối ngoại. Hợp tác về thông tin giúp cho các sản phẩm báo chí đối ngoại, nhất là các sản phẩm mang tính chất văn hóa đối ngoại, quảng bá hình ảnh Việt Nam đến được với nhiều đối tượng hơn.

Mặt khác, với sự phát triển của khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin cũng giúp cho công chúng ở các nước trên thế giới có thể tiếp cận thông tin dễ dàng và thuận tiện hơn, bất kể sự khác biệt ở ngôn ngữ, vị trí địa lý. Tốc độ internet cao, thiết bị di động, các phần mềm, công nghệ hiện đại giúp cho người sử dụng ngày càng tiếp cận được với các sản phẩm báo chí dễ dàng hơn. Các loại hình báo chí bao gồm cả báo in, báo phát thanh, báo truyền hình, báo điện tử đã có những sự thay đổi vượt bậc về công nghệ, như công nghệ về phương thức truyền dẫn, lưu trữ, hình ảnh, âm thanh, web… khiến chất lượng các sản phẩm báo chí ngày càng được nâng cao, cả nội dung và hình thức.

3. Xu hướng vận động văn hóa đối ngoại và những vấn đề đặt ra hiện nay

Văn hóa đối ngoại ngày càng được coi trọng trong quan hệ quốc tế

Xu thế toàn cầu hóa cùng với hội nhập khu vực và quốc tế đang diễn ra mạnh mẽ, sâu rộng trên toàn thế giới. Với xu thế toàn cầu hóa, mỗi quốc gia muốn phát triển đều phải khai thác các quan hệ giao lưu quốc tế. Trong đó, thông tin đối ngoại nói chung và văn hóa đối ngoại qua các kênh báo chí, truyền thông nói riêng chính là chiếc cầu nối, là công cụ quan trọng và phổ biến được sử dụng trong quan hệ quốc tế và có ảnh hưởng lớn đến hoạt động đối ngoại của mọi quốc gia, giúp tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau trên các lĩnh vực, tạo động lực cho sự phát triển.

Trong hơn 10 năm qua, văn hóa đối ngoại được triển khai bài bản rộng khắp trong nước và nước ngoài với sự tham gia đông đảo của các Bộ, Ban, ngành, địa phương, các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài, các cá nhân, tổ chức. Thông qua văn hóa đối ngoại, thông tin, hình ảnh về đất nước, văn hóa, con người, chính sách của Việt Nam được quảng bá, phổ biến và lan tỏa rộng rãi, giúp người dân thế giới hiểu biết, thiện cảm, yêu mến, từ đó dẫn tới quyết định lựa chọn Việt Nam là điểm đến để hợp tác, đầu tư, du lịch, sử dụng những sản phẩm, dịch vụ mang thương hiệu Việt Nam… hay cao hơn là ủng hộ các quan điểm, đường lối, chính sách của Việt Nam. Các hoạt động văn hóa đối ngoại đã và đang góp phần quảng bá hình ảnh một đất nước hiện đại, nhưng vẫn giữ giá trị truyền thống, cởi mở, thân thiện, tôn trọng đối tác, trách nhiệm với công việc chung của thế giới.

Ở trong nước, văn hóa đối ngoại được triển khai thông qua việc tổ chức các sự kiện có yếu tố nước ngoài như lễ hội, festival, hội chợ quảng bá xúc tiến du lịch, giới thiệu sản phẩm… Nhiều sự kiện văn hóa đã trở thành thương hiệu khu vực như: Lễ hội pháo hoa Đà Nẵng, Lễ hội hoa Đà Lạt… Nhiều sản phẩm của Việt Nam được chào đón rộng rãi tại các thị trường lớn, đòi hỏi tiêu chuẩn cao. Các thương hiệu như “Made in Vietnam” hay “Made by Vietnam” ngày càng có vị trí trên trường quốc tế.

Các hoạt động văn hóa đối ngoại đã góp phần quảng bá, đưa hình ảnh địa phương Việt Nam ngày càng trở nên gần gũi, thân thiện trong xu thế hội nhập, qua đó thu hút đầu tư, du lịch, giao thương, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế ở địa phương nói riêng và đất nước nói chung. Đồng thời các hoạt động văn hóa đối ngoại cũng là cơ hội tốt để người dân trong nước tiếp xúc và hiểu hơn về các nền văn hóa trên thế giới.

Tiếp tục đẩy mạnh văn hóa đối ngoại qua cơ chế hợp tác đa phương và song phương

Chỉ thị 26-CT/TW ngày 10-9-2008 của Ban Bí thư “Tiếp tục đổi mới và tăng cường công tác thông tin đối ngoại trong tình hình mới” đã đề ra yêu cầu: Phối hợp chặt chẽ và phát huy sức mạnh tổng hợp từ tất cả các cấp, các ngành, các địa phương, các lực lượng trong hoạt động thông tin đối ngoại. Quyết định 1209 QĐ-TTg ngày 4-9-2012 của Thủ tướng Chính phủ “Phê duyệt quy hoạch phát thanh, truyền hình đối ngoại đến năm 2020” và Quyết định số 2434/ QĐ-TTg ngày 13-12-2016 về “Phê duyệt quy hoạch hệ thống báo chí đối ngoại đến năm 2020, định hướng đến năm 2030” cũng đã đưa ra quan điểm rằng cần huy động mọi nguồn lực trong xã hội, mở rộng, đa dạng hóa các hình thức hợp tác quốc tế nhằm đạt được yêu cầu phục vụ nhiệm vụ thông tin đối ngoại. Huy động mọi lực lượng trong xã hội bằng cách kêu gọi sự tham gia của các cá nhân, cơ quan, tổ chức trong xã hội ở khu vực Nhà nước và tư nhân, nước ngoài để đóng góp trên tất cả các mặt như tri thức, máy móc - cơ sở vật chất, công nghệ, kinh phí, sức lực hỗ trợ hoạt động văn hóa đối ngoại trên các kênh báo chí truyền thông, nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ tuyên truyền hình ảnh Việt Nam đạt được hiệu quả.

Hoạt động văn hóa đối ngoại đa phương là một xu thế ngày càng rõ nét trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng. Tính hiệu quả của việc triển khai hoạt động văn hóa đối ngoại đa phương giữa Việt Nam và các nước thời gian qua cho thấy việc thúc đẩy văn hóa đối ngoại qua các kênh hợp tác đa phương mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho các nước. Chẳng hạn, VTV đã tích cực thiết lập mạng lưới trao đổi tin tức, chương trình. VTV hiện đang là thành viên tích cực của mạng lưới trao đổi tin tức Asiavision, Asean Television News. Bên cạnh đó, VTV cũng đang thực hiện nhiều thuận trao đổi tin tức, chương trình với nhiều đài trên thế giới như NHK (Nhật Bản), KBS, Ariang (Hàn Quốc), CCTV (Trung Quốc), Channel News Asia (MediaCorp)… hay Thông tấn xã Việt Nam có rất nhiều cơ quan đại diện ở nước ngoài. Công tác văn hóa đối ngoại qua kênh báo chí, truyền thông luôn được coi là một bộ phận chính, là một trong những chức năng và nhiệm vụ quan trọng của các cơ quan đại diện, và là một bộ phận không thể tách rời trong công tác văn hóa đối ngoại, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế của Việt Nam ngày càng sâu rộng như hiện nay.

Một số vấn đề đặt ra đối với hoạt động văn hóa đối ngoại tại Việt Nam

Từ sau khi đất nước được hoàn toàn giải phóng vào năm 1975, nhất là từ khi tiến hành công cuộc đổi mới đất nước năm 1986, chúng ta đã nỗ lực xây dựng đất nước, thay đổi nhận thức của thế giới về Việt Nam. Và bây giờ là thời điểm để xây dựng mạnh mẽ thông điệp quốc gia, thể hiện những giá trị cốt lõi của đất nước trong thập niên mới. Thương hiệu của một quốc gia thường được nhìn nhận ở sáu khía cạnh nổi bật: dân số/ con người; văn hóa; du lịch; xuất khẩu; sự minh bạch trong quản trị của chính phủ; sự hấp dẫn về đầu tư và nhập cư (3). Do vậy, thông điệp quốc gia dần dựa trên những đặc điểm, thành tựu nổi bật từ những khía cạnh này của đất nước.

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng khẳng định mục tiêu phát triển của Việt Nam là: “Đến năm 2025: Là nước đang phát triển, có công nghiệp theo hướng hiện đại, vượt qua mức thu nhập trung bình thấp; đến năm 2030: Là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045: Trở thành nước phát triển, thu nhập cao” (4). Văn hóa vừa có tính độc lập, vừa có tính vượt trước so với kinh tế và có tính kế thừa, vì vậy, có thể thấy, trong xây dựng mô hình văn hóa Việt Nam, để tương thích với sự phát triển tổng thể của đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa văn hóa, chúng ta cần tiếp thu những giá trị mới của văn hóa toàn cầu, đồng thời, phát huy những nhân tố tích cực của văn hóa truyền thống, khắc phục những hạn chế trong nền văn hóa hiện nay.

Ngoài ra, thời gian tới cũng sẽ là thời điểm thuận lợi để hướng tới việc đổi mới cách thức tổ chức, triển khai hoạt động văn hóa đối ngoại tại Việt Nam trong một thập niên tiếp theo. Đó cũng là nhiệm vụ đặt ra khi xây dựng Chiến lược văn hóa đối ngoại trong bối cảnh mới. Khi Việt Nam trở thành một quốc gia có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế, văn hóa đối ngoại sẽ là “cầu nối” giữa văn hóa phương Đông và phương Tây, gắn kết các quốc gia, dân tộc, chia sẻ các giá trị tinh hoa văn hóa trên cơ sở tôn trọng sự khác biệt. Văn hóa đối ngoại sử dụng công cụ là các yếu tố đối ngoại để tích cực đóng vai trò trung gian hòa giải trong tranh chấp giữa các quốc gia, các khu vực “nóng”, tạo niềm tin, sự thân thiện với các quốc gia khác. Ngoài ra, cũng cần nhận thức rằng việc “tăng cường chất lượng cuộc sống” là một trong những nội dung của chính sách ngoại giao văn hóa. Chất lượng cuộc sống là vấn đề sống còn trong quá trình lập ra các chính sách văn hóa của một quốc gia.

Chiến lược văn hóa đối ngoại giai đoạn 2015-2020 và tầm nhìn đến năm 2030 đã được triển khai và đạt được những thành tựu đáng ghi nhận. Ở giai đoạn mới, nội dung, phương thức tổ chức và cách thức thực hiện sẽ cần được đổi mới và phù hợp hơn trong bối cảnh xã hội trong và ngoài nước đang có những sự thay đổi hằng ngày. Do đó, tiếp cận vấn đề xây dựng chính sách văn hóa đối ngoại trên cơ sở có sự kế thừa nhưng phải sáng tạo, để khi triển khai trong thực tiễn đạt được hiệu quả cao hơn trong thời gian tới. Đồng thời, điều này cũng đặt ra những yêu cầu mới cho công tác truyền thông văn hóa đối ngoại trong tình hình mới phải đảm bảo tính “nhân văn, chuyên nghiệp, hiện đại”.

________________

1. Nhật Nam, Du lịch Việt Nam tăng trưởng thần kỳ, đón hơn 18 triệu lượt khách quốc tế, baochinhphu.vn, 27-12-2019.

2. Phạm Xuân Nam, Báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu đề tài sự đa dạng văn hóa và đối thoại giữa các nền văn hóa - Một góc nhìn từ Việt Nam, Viện Khoa học xã hội Việt Nam, Hà Nội, 2007.

3. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.36.

Ths VŨ THỊ VIỆT NGA

Nguồn: Tạp chí VHNT số 509, tháng 9-2022