Văn hóa > Cổ truyền

Làng nghề nước mắm Nam Ô - một trong số ít làng nghề nước mắm truyền thống còn tồn tại trên cả nước có lịch sử hình thành trên 400 năm. Nước mắm Nam Ô là sản phẩm văn hóa tinh thần đặc sắc, thể hiện bản sắc của cộng đồng địa phương gắn với văn hóa biển, phản ánh sự đa dạng văn hóa của vùng đất có nhiều dấu ấn văn hóa Việt - Chăm, sự sáng tạo của con người trong bí quyết làm mắm, được kế tục qua nhiều thế hệ. Bài viết hướng tới phân tích và làm rõ những giá trị văn hóa của làng nghề nước mắm Nam Ô - di sản văn hóa độc đáo của xứ Quảng.

Phước Hải là một trong những làng cá nổi tiếng lâu đời của huyện Đất Đỏ, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Cộng đồng ngư dân nơi đây đã biết tận dụng môi trường tự nhiên và tạo ra các cách thích ứng để đảm bảo sinh tồn. Quá trình đó đã hình thành nên các đặc trưng văn hóa của ngư dân, góp phần tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng thuộc tiểu vùng văn hóa ven biển Đông Nam Bộ. Bài viết tiếp cận dấu ấn biển dưới góc độ đời sống văn hóa tinh thần theo các nội dung: tín ngưỡng thờ cúng cá Ông, lễ hội truyền thống và các tri thức dân gian.

Từ khi đất nước ta bước vào thời kỳ đổi mới năm 1986, nhất là giai đoạn phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa, kinh tế tăng trưởng mạnh đã ảnh hưởng đến mọi mặt xã hội, trong đó có sự biến đổi của nhà thờ họ. Qua quá trình điền dã, tác giả đã tập hợp tư liệu từ 127 nhà thờ họ hiện đang tồn tại ở Bắc Ninh và nhận thấy rằng: Một số nhà thờ họ đã được tu bổ, một số được khôi phục hay xây dựng mới. Bên cạnh đó, xuất hiện xu hướng người dân làm ăn xa quê về xây dựng, tu bổ, làm đẹp các công trình nhà thờ họ để thể hiện sự quan tâm đến tổ tiên, dòng họ mình.

Lễ hội Đền Hùng được hình thành, tồn tại và phát triển từ Khu Di tích lịch sử văn hóa đặc biệt quốc gia Đền Hùng. Đây là lễ hội hàm chứa những giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học và có ý nghĩa quan trọng trong đời sống cộng đồng. Đặc biệt, lễ hội Đền Hùng xưa vừa linh thiêng, vừa độc đáo, phản ánh khá tập trung và tiêu biểu truyền thống lịch sử, bản sắc văn hóa, tín ngưỡng tâm linh của cộng đồng dân tộc Việt Nam trong những thời điểm lịch sử đã qua.

Làng nghề thủ công truyền thống của người Tày ở xã Nam Mẫu, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn được xem như bảo tàng sống, không chỉ kết tinh phương thức sản xuất tạo ra sản phẩm hàng hóa, mà còn lưu giữ những di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đặc sắc của một cộng đồng dân cư. Đó là: giá trị cố kết cộng đồng, giá trị thẩm mỹ, giá trị về kinh tế du lịch và trải nghiệm văn hóa, giá trị bảo lưu các sinh hoạt văn hóa truyền thống đặc trưng của người Tày.

Lâm Đồng có 3 dân tộc thiểu số (DTTS) bản địa đó là: Kơ Ho, Mạ và Churu. Trong 3 tộc người này, Churu có dân số ít nhất (khoảng 2% dân số của tỉnh). Tuy nhiên, điều đáng nói là hiện nay, người Churu vẫn còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa độc đáo mang tính bản địa, đó là các nghề truyền thống, những vật dụng trong lao động, sinh hoạt văn hóa tinh thần… Đặc biệt là các điệu dân ca, dân vũ, chuyện cổ Churu…

Cánh đồng Thất Khê nằm trong thung lũng thuộc huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn. Đây là vựa lúa lớn của tỉnh và cũng là nơi cư trú lâu đời của đồng bào Tày, Nùng. Cánh đồng Thất Khê không chỉ cho huyện Tràng Định lợi thế về phát triển kinh tế mà còn tạo nên sắc thái văn hóa gắn với nông nghiệp rất đặc sắc. Một trong những biểu hiện tiêu biểu của văn hóa nông nghiệp vùng cánh đồng Thất Khê chính là lễ hội lồng thổng Bủng Kham (1). Lễ hội Bủng Kham có nhiều mã văn hóa thể hiện tư duy và triết lý của người Tày, Nùng. Những triết lý này không chỉ thể hiện nhân sinh quan, thế giới quan mà còn là những kinh nghiệm và ước vọng về một cuộc sống no đủ, hạnh phúc. Trong đó, hình tượng Nàng Tiên được tôn thờ trong lễ hội ẩn chưa nhiều tục thờ gắn với tín ngưỡng nông nghiệp mà hiện nay đã phai nhạt trong cộng đồng.

Hà Nam là một vùng đất thuộc thị xã Quảng Yên, nằm ở phía Đông Nam tỉnh Quảng Ninh. Nơi đây vốn là một vùng đất nằm ở cửa sông Bạch Đằng, chủ yếu là đất bãi triều do phù sa sông lắng đọng. Điều kiện tự nhiên, đời sống sinh hoạt đã hình thành nên một nền văn hóa độc đáo, giàu giá trị về phong tục tập quán, lễ hội truyền thống. Trong đó, hát đúm là một loại hình dân ca đặc sắc, phản ánh đời sống văn hóa, sinh hoạt cộng đồng của người dân nơi đây. Hát đúm không cầu kỳ, kiểu cách hay ưa sang trọng mà gần gũi, gắn với lời ăn tiếng nói, văn hóa đời sống hằng ngày của người dân lao động.

Tiểu vùng sông Mê Kông là một trong những cái nôi đã hình thành nên nền văn minh nhân loại với lịch sử hình thành và phát triển lâu đời, nhiều sắc thái văn hóa đặc sắc mang tính độc đáo. Việt Nam nói chung và Huế nói riêng là một trong những mảnh đất nằm trong khu vực cần khai thác về tiềm năng văn hóa du lịch trong lộ trình phát triển. Những giá trị lịch sử, văn hóa tâm linh mang đậm nét văn hóa truyền thống Việt như một sự kết nối giữa quá khứ - hiện tại và dung hợp - nơi còn lưu giữ những giá trị văn hóa nghệ thuật truyền thống độc đáo, quý giá, mang tính đặc trưng trên cơ sở kế thừa, chọn lọc những yếu tố tinh túy của kiến trúc dân tộc kết hợp với tiếp thu nghệ thuật kiến trúc của các nước trong Tiểu vùng sông Mê Kông, từ đó hội tụ thành một đô thị văn hóa ở vùng đất kinh kỳ với sự kết hợp đan xen, giao hòa và khác biệt.

Trong xã hội cũ, quan niệm nam nữ thụ thụ bất thân chỉ được thực hiện trong giới quý tộc, những người trung thành với giáo lý Khổng Mạnh. Trong dân gian, trên cánh đồng, ở các phiên chợ, trên những con thuyền đầy khách xuôi ngược, thanh niên nam nữ thường gặp gỡ, trò chuyện, hát hò một cách tự nhiên, thoải mái. Đặc biệt, vào các ngày hội xuân, hội thu và những đêm hát ví (có thể diễn ra trong bất cứ ngày nào) là những dịp để các đôi nam nữ trổ tài ứng đối mẫn tiệp. Người hát là họ, người thưởng thức là họ và bà con cô bác yêu thích văn nghệ ở gần nơi diễn ra cuộc hát.

Ẩm thực người Việt luôn coi trọng sự hài hòa, cân bằng “âm dương”. Vì vậy, việc ăn bánh chưng, giò mỡ với dưa hành làm bữa ăn đậm đà hương vị.