Nghệ thuật > Mỹ thuật, kiến trúc

Ở nước ta, tranh cổ động chính trị được phát triển và thực sự đi vào cuộc sống xã hội đặc biệt trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ cứu nước. Ngay từ khi ra đời, nó đã đóng góp vai trò to lớn và phục vụ đắc lực cho các nhiệm vụ chính trị, xã hội và xây dựng cuộc sống của nhân dân, thực sự là vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng của Đảng. Tranh cổ động chính trị đã đóng góp xứng đáng vào thắng lợi vẻ vang của sự nghiệp đấu tranh thống nhất đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội của nước ta.

Hà Nội là vùng địa linh tụ nhân kiệt với bề dày văn hóa, lịch sử hơn một nghìn năm, nơi tích tụ nhiều đặc trưng văn hóa và dấu ấn lịch sử huy hoàng. Hà Nội là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, là trái tim, thủ đô của người dân Việt Nam. Một hệ thống tượng đài quy củ, phù hợp, có chất lượng nghệ thuật cao sẽ góp phần tạo nên một diện mạo đô thị đặc trưng và tương xứng với vị thế của thành phố trong tương quan với các tỉnh, thành khác trên cả nước và với các thủ đô trên thế giới.

Cố họa sĩ Việt kiều tại Pháp Lê Bá Đảng (1921-2015), đã đạt được danh tiếng thế giới với phong cách nghệ thuật đặc biệt. Ông không chỉ vẽ mà còn sáng tác đồ họa, điêu khắc, kiến tạo các không gian nghệ thuật lớn, thiết kế trang sức… từ nhiều chất liệu khác nhau, trong đó có chất liệu giấy bồi do ông tự tạo. Nghệ thuật của ông được đón nhận và tôn vinh ở nhiều nước trên thế giới trong nửa sau của TK XX (1).

Nghệ thuật tạo hình là dùng ngôn ngữ bố cục, đường nét, hình khối, màu sắc... để tạo ra tác phẩm nghệ thuật, đáp ứng nhu cầu về cái đẹp trong đời sống tinh thần, tình cảm của con người. Thông qua nghệ thuật tạo hình, con người được thưởng thức, chiêm nghiệm, đối chiếu bằng tác phẩm để cảm nhận các vấn đề của cuộc sống một cách sâu sắc hơn, từ đó mong muốn tạo ra những giá trị mới. Nghệ thuật tạo hình dân gian là một dòng chảy mang trong mình những giá trị được kết tinh qua nhiều thế hệ, mang tính ổn định của dân tộc, tính vận động của phát triển xã hội; mang những giá trị truyền thống, đồng thời tiếp thu những giá trị mới; vừa là kết quả của quá trình tích lũy và kế thừa, vừa là kết quả của sự tìm tòi khám phá phát hiện và sáng tạo.

Mô phỏng thiên nhiên đã trở thành xu hướng thiết kế quan trọng đối với các họa sĩ, kiến trúc sư, nhà điêu khắc và nhà thiết kế mỹ thuật công nghiệp. Riêng trong lĩnh vực thiết kế tạo dáng, xu hướng này có những đặc thù về chuyên môn, thể hiện ở lĩnh vực hoạt động của chuyên ngành tạo dáng sản phầm. Họa sĩ thiết kế tạo dáng không đi sâu nghiên cứu các lĩnh vực khoa học tự nhiên. Nhiệm vụ của họ là tìm cách tiếp cận và vận dụng các thành tựu từ nghiên cứu thiên nhiên của các khoa học liên ngành, mô phỏng các ưu điểm rút ra từ thiên nhiên để tạo nên sản phẩm thiết kế ưu việt.

Trong Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật số 376, tháng 10-2015, chúng tôi đã trình bày nghiên cứu về tính quy luật ra đời của nghệ thuật từ trong lịch sử các quan hệ thẩm mỹ. Nghệ thuật xuất hiện với tư cách là sự sáng tạo cá nhân của một tập thể. Cái cá nhân và cái cá tính là nguồn cội của loại trò chơi nghệ thuật. Cái cá nhân và cái cá tính ấy vận động trong lịch sử phát triển của nghệ thuật như thế nào để thành bản chất xã hội của nghệ thuật. Và bản chất xã hội ấy lại gắn với cái cá nhân trong toàn bộ sự biểu hiện các cương vị xã hội của nghệ thuật như thế nào. Đó là một diễn tiến vô cùng phức tạp.

Hội họa Việt Nam đã có một giai đoạn được coi là bùng nổ và phát triển mạnh mẽ tại thời điểm đất nước mở cửa, hội nhấp quốc tế. Từ đây, xuất hiện một lớp nghệ sĩ độc lập, sống bằng lao động nghệ thuật chuyên nghiệp. Các họa sĩ được tự do thể hiện thái độ và tinh thần cá nhân trong sáng tác của mình, dẫn đến một khái niệm và sự cảm nhận dòng mỹ thuật đương đại Việt Nam. Tuy còn có những ý kiến trái chiều nhưng tất cả đều dẫn đến một sự thừa nhận có chuyển biến về quan niệm, nội dung, ngôn ngữ, hình thức, chất liệu trong tác phẩm hội họa Việt Nam.

Bên cạnh sự có mặt của các sản phẩm sơn mài mỹ nghệ truyền thống và các sản phẩm xuất khẩu tại các làng nghề, còn có các sản phẩm sơn mài của nhiều thế hệ họa sĩ sáng tác phục vụ đời sống, mang tính chuyên nghiệp, gọi là sơn mài mỹ thuật ứng dụng. Đó là những thế hệ họa sĩ đầu tiên của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (nay là Đại học Mỹ thuật Việt Nam) như Lê Phổ, Phạm Hậu, Lê Quốc Lộc, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Tư Nghiêm… Cùng với các bậc tiền bối, những thế hệ họa sĩ được đào tạo tại Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội (ĐHMTCN) tiếp tục phát triển sản phẩm chất liệu sơn mài mang tính nghệ thuật cao, tạo nên một dòng sản phẩm có đặc điểm riêng, vừa mang yếu tố tạo hình, màu sắc trang trí, mang tính dân tộc vừa thể hiện vẻ đẹp riêng biệt.