Nghệ thuật biểu diễn múa rối là một phần quan trọng của văn hóa truyền thống Việt Nam, đã phát triển từ hàng trăm năm nay. Với những giá trị văn hóa và nghệ thuật độc đáo, múa rối đã trở thành một sản phẩm du lịch hấp dẫn và thu hút sự quan tâm của nhiều du khách trong và ngoài nước. Nghệ thuật biểu diễn múa rối với vai trò là một trong những sản phẩm du lịch đã tạo nên một trải nghiệm văn hóa độc đáo và hấp dẫn cho du khách. Múa rối không chỉ là một màn biểu diễn mà còn là một hình thức giao lưu văn hóa giữa nghệ sĩ và khán giả. Qua múa rối, du khách có cơ hội tìm hiểu về truyền thống và lịch sử của Việt Nam, cũng như những giá trị văn hóa và tâm linh mà nó mang lại.

Nhà hát Múa rối Việt Nam ra mắt chương trình nghệ thuật múa rối đặc biệt mang tên "Hoàng thành Thăng Long" phục vụ công chúng và khách du lịch - Ảnh: Nhà Hát Múa Rối Việt Nam

Việt Nam có nhiều địa điểm nổi tiếng về múa rối như: làng Đào Thục ở Hà Nội, rối nước làng Ra (chùa Thầy), các làng múa rối nước ở Hải Dương, làng múa rối Đồng Ngư ở Bắc Ninh… đặc biệt, Nhà hát Múa rối Việt Nam - địa điểm hàng đầu về biểu diễn múa rối. Nhà hát sưu tầm, quy tụ những tinh hoa của nghệ thuật biểu diễn múa rối, biên soạn thành các chương trình biểu diễn múa rối nước, rối cạn với các tích trò điển hình, đồng thời phát triển thêm các vở diễn rối, nâng biểu diễn múa rối từ nghệ thuật dân gian lên thành nghệ thuật biểu diễn chuyên nghiệp. Đến đây, du khách có thể xem biểu diễn múa rối, tham gia trải nghiệm tập biểu diễn múa rối và thậm chí tham quan các xưởng sản xuất múa rối, tìm hiểu quá trình làm ra một con rối. Với hơn một thế kỷ tồn tại và phát triển của nghệ thuật biểu diễn múa rối, nghệ thuật biểu diễn múa rối đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa và lịch sử của đất nước, song hành cùng nhiều hoạt động quảng bá văn hóa và du lịch Việt Nam trong nước và nhiều nước trên thế giới. Tuy nhiên, việc quảng bá và thông tin về nghệ thuật này trong phát triển du lịch ở Việt Nam vẫn còn hạn chế và chưa được khai thác triệt để.

1. Những giá trị của nghệ thuật múa rối

Nghệ thuật biểu diễn múa rối không chỉ là một hình thức giải trí mà còn là một phần quan trọng trong văn hóa dân gian và di sản văn hóa của đất nước.

Về mặt văn hóa, nghệ thuật múa rối thể hiện sự sáng tạo và tinh thần sáng tạo của người Việt. Múa rối là sự kết hợp của nghệ thuật biểu diễn, âm nhạc, múa và diễn xuất để kể lại các câu chuyện về lịch sử, truyền thuyết và cuộc sống hằng ngày. Nó không chỉ là một hình thức giải trí mà còn là một phương tiện truyền tải truyền thống và kiến thức, giáo dục và giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.

Về mặt du lịch, các nhà hát hoặc địa điểm biểu diễn múa rối đã trở thành một điểm đến hấp dẫn cho du khách quốc tế và trong nước. Du khách có cơ hội thưởng thức nghệ thuật biểu diễn truyền thống độc đáo và tham gia vào trải nghiệm tương tác với các nhân vật rối. Nghệ thuật múa rối không chỉ mang lại niềm vui và sự kích thích cho du khách mà còn giúp họ hiểu và đánh giá cao văn hóa và truyền thống của Việt Nam. Hơn nữa, nghệ thuật múa rối cũng đóng góp vào sự phát triển du lịch ở Việt Nam, tạo ra cơ hội việc làm và thu nhập cho các nghệ nhân, nhân viên liên quan đến nghệ thuật này. Việc quảng bá và phát triển nghệ thuật múa rối cũng góp phần thúc đẩy du lịch văn hóa và tăng cường hình ảnh của Việt Nam trong mắt du khách quốc tế.

Tóm lại, nghệ thuật múa rối không chỉ có giá trị văn hóa sâu sắc mà còn là một nguồn cảm hứng và điểm đến hấp dẫn cho du khách. Qua việc quảng bá và phát triển nghệ thuật này, Việt Nam có thể tận dụng tiềm năng du lịch và giới thiệu văn hóa truyền thống độc đáo của mình đến với thế giới.

2. Thực trạng quảng bá, thông tin về nghệ thuật múa rối

 Điểm tích cực

Múa rối đã được quảng bá và giới thiệu thông qua các sự kiện và festival văn hóa quốc gia và quốc tế. Các buổi biểu diễn múa rối thường diễn ra tại các điểm đến du lịch nổi tiếng như Hà Nội, Hội An và Huế. 1984 là năm đầu tiên Nhà hát Múa rối Việt Nam thực hiện chuyến đi nước ngoài biểu diễn quảng bá văn hóa và du lịch, số nước đã đi biểu diễn trên dưới 10 chuyến/ năm và duy trì cho đến hiện tại.

Cục Nghệ thuật biểu diễn, Hội Nghệ sĩ sân khấu tổ chức các cuộc thi như: Liên hoan sân khấu quốc tế thể nghiệm, Thi tài năng múa rối toàn quốc, Liên hoan múa rối quốc tế định kỳ để phát triển nghệ thuật múa rối, nghệ sĩ múa rối và cũng thông qua đó quảng bá nghệ thuật múa rối của Việt Nam đến nhiều nước trên thế giới.

Các trung tâm nghệ thuật và nhà hát múa rối đã tổ chức các khóa học và lớp học để giới thiệu và truyền dạy nghệ thuật múa rối cho cộng đồng và du khách. Hằng năm, Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh tổ chức tuyển sinh các khóa đào tạo đại học chuyên ngành Múa rối.

Xây dựng kế hoạch tiếp nhận các nhóm sinh viên thực tập từ các trường đào tạo về nghệ thuật và du lịch để giới thiệu, truyền tải và thu hút sự quan tâm của thế hệ trẻ với loại hình nghệ thuật truyền thống này.

Đồng thời, Nhà hát Múa rối Việt Nam hỗ trợ, tạo điều kiện giúp đỡ sinh viên Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, Đại học Quốc gia Hà Nội, Học viện Báo chí và Tuyên truyền thực hiện các đề án, dự án về nghệ thuật múa rối nước truyền thống để lan tỏa, hướng sự chú ý, yêu thích nghệ thuật múa rối nước truyền thống cho đối tượng là sinh viên.

Nhiều nhà hát múa rối, các điểm biểu diễn múa rối được cấp phép cho mở cửa đón du khách trong nước và quốc tế từ nhiều năm nay, phục vụ du khách đến thăm và trải nghiệm buổi biểu diễn múa rối như Nhà hát Múa rối Việt Nam, Nhà hát Múa rối Thăng Long, Đoàn nghệ thuật Múa rối Hải Phòng, nhiều điểm biểu diễn múa rối như điểm biểu diễn tại Bảo tàng Dân tộc học, chùa Thầy, Hạ Long, Nam Định…

Du lịch phát triển đã mang lại cho nghệ thuật múa rối nhiều cơ hội tiếp cận với khách du lịch quốc tế. Việc có nhiều du khách quốc tế đến Việt Nam tạo ra một nền tảng để quảng bá nghệ thuật múa rối trên phạm vi quốc tế. Du khách quốc tế có thể trải nghiệm và tìm hiểu về nghệ thuật múa rối thông qua các buổi biểu diễn, tour du lịch và các hoạt động tương tác. Du lịch văn hóa đang trở thành một xu hướng phổ biến và nghệ thuật múa rối có thể trở thành một điểm đến hấp dẫn cho du khách quan tâm đến văn hóa truyền thống của Việt Nam. Việc quảng bá và phát triển nghệ thuật múa rối trong du lịch văn hóa giúp thu hút thêm du khách và tạo ra cơ hội kinh doanh mới cho các nghệ nhân và nhà tổ chức sự kiện.

Có thể thấy, đến nay, nghệ thuật biểu diễn múa rối đã thu hút được sự chú ý của đông đảo khán giả trong và ngoài nước. Chỉ riêng Nhà hát Múa rối Việt Nam, thời điểm trước đại dịch COVID-19 biểu diễn gần 2.000 buổi mỗi năm, tương đương trên 6 triệu lượt khách trong và ngoài nước.

Thách thức và hạn chế

Nghệ thuật múa rối hiện rất thiếu về nguồn lực, sự hỗ trợ từ Nhà nước và các tổ chức liên quan, dẫn đến việc hạn chế trong việc phát triển và quảng bá nghệ thuật này.

Cùng với sự phát triển của công nghệ và các hình thức giải trí hiện đại, nghệ thuật múa rối gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với các hình thức giải trí khác như điện ảnh, trò chơi điện tử và các sự kiện âm nhạc.

Bên cạnh đó, còn thiếu sự đồng thuận và hợp tác giữa các nhà tổ chức và nghệ nhân múa rối. Việc thiếu sự hợp tác và đồng thuận giữa các bên có thể gây ra sự mất đoàn kết và ảnh hưởng đến sự phát triển và quảng bá của nghệ thuật múa rối. Việc mua vé xem biểu diễn từ công ty du lịch đến các nhà hát hoặc điểm biểu diễn múa rối đã diễn ra từ nhiều năm nay, song, rất ít các công ty ký văn bản hợp tác lâu dài với các nhà hát hoặc điểm biểu diễn, thậm chí rất nhiều công ty vẫn duy trì việc giao cho hướng dẫn viên gọi điện mua vé trước giờ xem một đến hai ngày hoặc vài giờ để thuận tiện cho việc linh hoạt lịch trình hoặc tăng giảm số lượng khách tham gia xem biểu diễn mà không phải chịu rủi ro hay ràng buộc từ các nhà hát/ điểm biểu diễn.

Sự cấp phép ồ ạt dẫn đến nhiều địa phương trong cả nước đều có các điểm biểu diễn múa rối. Điều này tưởng là cách quảng bá tốt cho nghệ thuật biểu diễn múa rối, nhưng thực chất dường như đi ngược lại với cách làm du lịch của nhiều nước phát triển về du lịch trên thế giới. Ở các quốc gia đó, cơ quan quản lý du lịch điều tiết và định hướng các sản phẩm du lịch đặc trưng cho từng vùng miền, tránh lặp lại sản phẩm du lịch đặc sắc ở nhiều địa điểm du lịch nhằm kích thích mong muốn ghé thăm địa điểm đó của du khách. Ví dụ rất gần như Thái Lan, du khách chỉ có thể xem Colosseum show tại Pataya mà không thể xem chúng tại Bangkok.

Ở nhiều nước, cơ quan quản lý du lịch quy định các địa điểm du lịch cố định cho từng chương trình du lịch, đặc biệt là các tour inbound, nhiều địa điểm du khách khi chọn đi tour thì bắt buộc phải qua, do đó nếu có sự điều tiết này thì sẽ hiệu quả hơn bất cứ cách thức quảng bá, thông tin nào về nghệ thuật múa rối.

Các thông tin về múa rối chưa được đưa vào các công cụ quảng bá du lịch chính thức như trang web du lịch, tạp chí du lịch và hướng dẫn du lịch. Điều này làm cho du khách khó tiếp cận thông tin về múa rối và khả năng tìm hiểu và tham gia trải nghiệm nghệ thuật này bị hạn chế.

3. Đề xuất một số giải pháp tăng cường quảng bá và thông tin về nghệ thuật múa rối

Xây dựng chiến lược quảng bá

Đưa múa rối vào các tài liệu quảng bá du lịch chính thức của Việt Nam như trang web du lịch, hướng dẫn du lịch và các tạp chí du lịch. Tạo ra các video, hình ảnh và nội dung truyền thông hấp dẫn về múa rối để quảng bá trên các kênh truyền thông xã hội và trang web du lịch. Cần tạo ra nội dung hấp dẫn, hình ảnh và video chất lượng để thu hút sự quan tâm của du khách. Tổ chức các sự kiện quảng bá múa rối như triển lãm, biểu diễn và hội thảo để thu hút sự quan tâm của du khách và các nhà tổ chức du lịch.

Tạo ra sản phẩm du lịch liên quan

Xây dựng các tour du lịch văn hóa và trải nghiệm múa rối để khách du lịch có cơ hội tham gia và tìm hiểu về nghệ thuật này. Đưa múa rối vào các gói tour tổ chức cho du khách quốc tế, đặc biệt là những tour tập trung vào văn hóa và nghệ thuật.

Đẩy mạnh công tác giáo dục và truyền thông

Tổ chức các buổi giới thiệu và hướng dẫn về múa rối cho các hướng dẫn viên du lịch và nhân viên ngành Du lịch để họ có thể chia sẻ thông tin chính xác và sự đam mê với du khách. Tạo ra các tài liệu giáo dục và truyền thông về múa rối như sách, bài viết, video hướng dẫn để tăng cường nhận thức và hiểu biết về nghệ thuật này.

Tạo mối liên kết với các đối tác du lịch

Hợp tác với các công ty du lịch, khách sạn và nhà hàng để tạo ra các gói du lịch kết hợp múa rối và các trải nghiệm văn hóa khác. Xây dựng mối quan hệ đối tác với các đại lý du lịch quốc tế để quảng bá múa rối, tạo ra cơ hội tăng cường sự hiện diện của nghệ thuật này trên thị trường quốc tế.

Tăng cường hỗ trợ từ phía chính quyền địa phương

Đưa múa rối vào danh sách các sản phẩm du lịch quan trọng của địa phương và đầu tư nguồn lực để quảng bá và phát triển nghệ thuật này. Hỗ trợ tài chính và chính sách ưu đãi từ phía chính quyền địa phương để khuyến khích các nhà tổ chức du lịch và nhà hát múa rối phát triển và quảng bá nghệ thuật này.

4. Kết luận

Qua việc tổ chức các buổi biểu diễn thường xuyên, tạo ra các sự kiện và festival liên quan đến múa rối, hợp tác với các trường học và tổ chức đào tạo, xây dựng các trung tâm nghệ thuật và bảo tàng, cùng việc quảng bá thông qua phương tiện truyền thông và mạng xã hội, chúng tôi tin rằng sẽ có sự nâng cao nhận thức và quan tâm từ phía du khách đối với nghệ thuật múa rối. Việc tăng cường thông tin và quảng bá về nghệ thuật múa rối không chỉ giúp du khách hiểu rõ hơn về nền văn hóa truyền thống của Việt Nam, mà còn tạo ra cơ hội kinh doanh và phát triển ngành Du lịch. Nghệ thuật múa rối có thể trở thành một điểm nhấn độc đáo và hấp dẫn cho du khách quốc tế khi đến Việt Nam. Tuy nhiên, để thực hiện các giải pháp này, cần có sự hợp tác và ủng hộ từ các cơ quan nhà nước, tổ chức du lịch, trường học và cộng đồng. Bên cạnh đó, cần đầu tư vào việc đào tạo và phát triển các nghệ nhân, nghệ sĩ múa rối để bảo tồn và truyền dạy nghệ thuật này cho thế hệ sau. Việc tăng cường quảng bá và thông tin về nghệ thuật múa rối là một bước quan trọng trong phát triển du lịch ở Việt Nam. Chúng tôi hy vọng rằng, các giải pháp đề xuất trong bài viết này sẽ góp phần vào việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật múa rối, đồng thời thu hút khách du lịch và nâng cao giá trị của ngành Du lịch Việt Nam.

________________

Tài liệu tham khảo

1. Nguyễn Văn Hùng, Múa rối Việt Nam - Văn hóa truyền thống và tiềm năng phát triển du lịch, Nxb Văn hóa - Thông tin, 2017.

2. Nguyễn Thị Thanh Thủy, Nghiên cứu và đề xuất giải pháp phát triển nghệ thuật múa rối truyền thống ở Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, 2016.

3. Nguyễn Thị Thu Hà, Nghệ thuật múa rối truyền thống Việt Nam và vai trò của nó trong phát triển du lịch văn hóa, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2015.

4. Vũ Thị Hồng Hạnh, Nghệ thuật múa rối truyền thống Việt Nam và khả năng phát triển du lịch văn hóa, Nxb Giáo dục, 2014.

5. Trần Thị Thanh Thủy, Nghệ thuật múa rối truyền thống Việt Nam và vai trò của nó trong phát triển du lịch văn hóa. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2013.

LÊ ĐỨC ANH

Nguồn: Tạp chí VHNT số 569, tháng 5-2024