Chủ tịch Hồ Chí Minh - Nguồn cảm hứng bất tận của các nghệ sĩ điện ảnh

Hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh là nguồn cảm hứng bất tận trong sáng tạo của các văn nghệ sĩ ở nhiều loại hình nghệ thuật, riêng điện ảnh đã có nhiều thước phim tài liệu về Bác Hồ ngay từ những ngày đầu non trẻ của nền điện ảnh Cách mạng. Ở những năm sau này, nhiều bộ phim truyện điện ảnh về Bác Hồ cũng đạt được những thành tựu nghệ thuật, để lại dấu ấn trong lòng công chúng.

Cảnh phim Việt Nam - Hồ Chí Minh

Hình ảnh Bác Hồ trong phim tài liệu

Trong những ngày tháng 5 này, người dân Việt Nam lại bồi hồi xúc động nhớ về Chủ tịch Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ vĩ đại của nhân dân Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh là hình tượng kinh điển, nguồn cảm hứng bất tận cho những người làm nghệ thuật nói chung, điện ảnh nói riêng. Một cuộc đời hy sinh hạnh phúc riêng tư cho sự nghiệp cứu nước, hạnh phúc của nhân dân. Một con người vĩ đại, tài năng, phẩm chất cao quý, bản lĩnh phi thường, sức sống mạnh mẽ, nhưng đời thường bình dị, phong thái ung dung, tự tại. Từ chân dung lịch sử đến chân dung qua hình ảnh nghệ thuật điện ảnh, các nhà làm phim Việt Nam đã phục hiện hình tượng Người, mang trong mình tình cảm yêu nước thương nòi, lý tưởng độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, khát vọng hòa bình, tự do.

Trong đó, những bộ phim khắc họa chân dung Bác Hồ luôn để lại niềm xúc động sâu sắc trong lòng khán giả. Từ những năm kháng chiến cứu nước gian khổ, điện ảnh Việt Nam tuy còn non trẻ và thiếu thốn, nhưng đã có những bộ phim tư liệu về Bác Hồ kính yêu. Đó là những thước phim vô cùng quý giá về mặt tư liệu lịch sử. Có thể nói, phần lớn thành tựu trong việc khắc họa hình ảnh Bác Hồ thuộc về phim tài liệu. Đối với những người làm điện ảnh Việt Nam, tình cảm hướng về Bác luôn là nguồn cảm xúc mạnh mẽ thôi thúc các nhà làm phim. Ngay từ những thước phim ở thời kỳ đầu của điện ảnh Cách mạng Việt Nam, điện ảnh tài liệu đã chọn khắc họa hình ảnh Bác Hồ như một đề tài trung tâm với những thước phim tư liệu được quay từ năm 1946, khi Người từ Pháp trở về, Người đến thăm và nói chuyện với bộ đội trước chiến dịch Điện Biên Phủ…

Cảnh phim Hình ảnh về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch

Bộ phim Hình ảnh về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch hoàn thành năm 1960, do tập thể các nhà làm phim cùng hợp tác thực hiện nhân dịp mừng thọ 70 tuổi của Bác Hồ. Đây chính là thành công đầu tiên của điện ảnh tài liệu Việt Nam trong việc tìm tòi xây dựng hình tượng Bác Hồ trên màn ảnh. Trong bối cảnh công tác lưu trữ tư liệu của điện ảnh Việt Nam ở giai đoạn đầu vẫn còn sơ khai, bộ phim Hình ảnh về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch tổng hợp các tư liệu đầu tiên về Bác, tập trung chủ yếu vào những cảnh quay được trên chiến khu Việt Bắc hoặc trích từ những phim tài liệu thực hiện sau khi hòa bình lập lại. Những giai đoạn hoạt động của Bác trước đó phải sử dụng hồ sơ, báo chí và hình ảnh tìm được ở các thư viện, bảo tàng. Với nguồn tư liệu khá phong phú, bộ phim đã làm nổi bật hình tượng người anh hùng cứu nước, giải phóng dân tộc của Chủ tịch Hồ Chí Minh và có sức thuyết phục, truyền cảm mạnh mẽ. Nhiều năm sau này, bộ phim còn được xem như bài học kinh nghiệm cho những người làm phim tài liệu Việt Nam khi thể hiện đề tài về lãnh tụ cũng như là một bài học trong phương pháp sáng tác phim tài liệu tổng hợp. Tại LHP VN lần thứ 2 tổ chức vào năm 1973, bộ phim Hình ảnh về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch đã được tặng giải Bông sen Vàng.

Bộ phim tài liệu Tiếng gọi mùa Xuân của đạo diễn Hồng Nghi ghi lại thời điểm lịch sử khi Bác đọc lời chúc Tết đầu Xuân 1968 là phim tài liệu màu đầu tiên về Bác. Còn bộ phim thời sự màu Bác Hồ của chúng em (đạo diễn Ma Cường) là bộ phim tài liệu cuối cùng ghi được hình ảnh Bác khi Người còn sống.

Năm 1970, một loạt phim tài liệu được ra đời nhân dịp giỗ đầu Bác, đó là các phim Bác Hồ sống mãi của tập thể những người làm phim tài liệu của Xưởng phim Quân đội và Xưởng Thời sự Tài liệu Trung ương hợp tác; phim Mùa sen nhớ Bác, Chúng con nhớ Bác (Xưởng phim Quân đội), Mở đường Trường Sơn, Con đường mang tên Bác…

Năm 1974, bộ phim Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh (biên kịch Hồng Hà, đạo diễn Phạm Kỳ Nam, quay phim Như Ái) ghi lại chặng đường hoạt động Cách mạng của Bác từ năm 1917 đến năm 1923 ghi dấu thành công của thể loại phim tài liệu với những sáng tạo về cấu trúc cũng như thủ pháp biểu hiện. Cũng trong chuyến ra nước ngoài làm phim này, đoàn làm phim đã thu thập được nhiều tư liệu quý giá quay cảnh Bác Hồ đọc Tuyên ngôn độc lập ngày 2/9/1945, khi về nước, những tư liệu này đã được dựng thành bộ phim Ngày Độc lập 2/9/1945.

Cảnh phim Hồ Chí Minh - Chân dung một con người

Trong số các phim tài liệu về Bác Hồ, nổi bật nhất chính là bộ phim Hồ Chí Minh - Chân dung một con người (đạo diễn Bùi Đình Hạc) hoàn thành năm 1990 - đúng dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Người. Với độ dài 5 cuốn, bộ phim khái quát cuộc đời và sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh, làm nổi bật lên chân dung của Người thông qua những hình ảnh đầy sức thuyết phục. Bộ phim được đánh giá là một bức chân dung sống động và sắc nét về Người anh hùng giải phóng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới Hồ Chí Minh với phần lời bình sâu sắc và truyền cảm của nhà văn Nguyễn Đình Thi.

Cảnh phim Hẹn gặp lại Sài Gòn

Khắc họa chân dung một nhân cách lớn

Bộ phim Hẹn gặp lại Sài Gòn (đạo diễn Long Vân, kịch bản: nhà văn Sơn Tùng), ra mắt năm 1990 nhân kỷ niệm 100 năm sinh nhật Bác Hồ là bộ phim truyện điện ảnh đầu tiên về Người. Phim kể về thời gian người thanh niên Nguyễn Tất Thành từ khi còn sống với gia đình tại Huế đến khi tới Sài Gòn để tìm cách ra nước ngoài, đi tìm đường cứu nước. Vào thời điểm ra mắt, bộ phim mang đến hình ảnh sinh động và đầy cảm xúc về vị lãnh tụ thời trẻ. Hẹn gặp lại Sài Gòn đã góp phần truyền cảm hứng, mở đầu cho những phim tiếp theo về hành trình cách mạng vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Cảnh phim Hà Nội mùa Đông năm 46

Năm 1997, bộ phim Hà Nội mùa Đông năm 46 là một tác phẩm thành công của đạo diễn Đặng Nhật Minh khi tái hiện lại lịch sử bằng một bút pháp chân thực với nhiều chi tiết đắt giá và các tình huống được khai thác đậm tính điện ảnh, đạt tầm tư tưởng. Phim xoay quanh thời điểm Bác Hồ ra lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, quân dân Hà Nội bước vào 60 ngày đêm lịch sử. Từ Bắc Bộ Phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có những ứng xử mềm mỏng, khéo léo nhằm tránh gây leo thang căng thẳng giữa Việt Nam và Pháp.

Năm 2003, bộ phim Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông (đạo diễn Nguyễn Khắc Lợi, Viên Thế Kỷ - Trung Quốc) kể về hành trình bôn ba nước ngoài của Bác Hồ, từ Hồng Kông tới Thượng Hải, rồi tìm đường sang Liên Xô để tránh sự săn lùng của mật thám Pháp cũng như chính quyền Tưởng Giới Thạch. Thành công lớn nhất của bộ phim là khai thác một cách cảm động mối quan hệ của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc với những nhà cách mạng tiền bối cùng những người bạn nước ngoài và nhận được sự kính trọng, yêu mến, cảm phục, hết lòng giúp đỡ của họ trong suốt hành trình cứu nước. Từ đó làm nổi bật trí tuệ và nhân cách của Người.

Cảnh phim Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông

Vượt qua bến Thượng Hải (đạo diễn: Triệu Tuấn, Phạm Đông Vũ - Trung Quốc, kịch bản: Hà Phạm Phú, Lê Ngọc Minh, Giả Phi) ra mắt năm 2010 được coi như phần tiếp theo của Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông. Lấy mục tiêu giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa là mục tiêu hành động xuyên suốt, lý tưởng của Nguyễn Ái Quốc không chỉ thuyết phục được các đồng chí mình, những người bạn tốt Trung Quốc, mà còn cảm hóa được cả những người không cùng chính kiến, giúp Người ung dung “vượt qua bến Thượng Hải” một cách ngoạn mục trước âm mưu sát hại của kẻ thù.

Tiếp theo đó là các phim Nhìn ra biển cả (đạo diễn: Vũ Châu, kịch bản: Nguyễn Thị Hồng Ngát, 2010) Thầu Chín ở Xiêm (đạo diễn: Bùi Tuấn Dũng, kịch bản: Đinh Thiên Phúc, 2015), Nhà tiên tri (đạo diễn: Vương Đức, kịch bản: Hoàng Nhuận Cầm, 2015). Năm 2020, kịch bản Vầng trăng thơ ấu của tác giả Đặng Thị Thanh Bình đoạt giải Ba trong cuộc thi kịch bản do Cục Điện ảnh tổ chức. Được đưa vào làm phim và ra mắt khán giả năm 2024, bộ phim Vầng trăng thơ ấu xoay quanh thời thơ ấu và niên thiếu của Bác Hồ.

Cảnh phim Nhà tiên tri

Những bộ phim điện ảnh đã khắc họa chân thực, sinh động các giai đoạn khác nhau trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Bác, cũng là những giai đoạn quan trọng của lịch sử cách mạng Việt Nam. Các bộ phim đều tôn trọng lịch sử, xây dựng thành công và chân thực hình tượng Bác Hồ là một nhà cách mạng kiệt xuất, một nhân cách lớn nhưng rất gần gũi, giản dị. Niềm vinh dự tự hào và tinh thần lao động sáng tạo nghệ thuật của các nghệ sĩ là những yếu tố quan trọng làm nên thành công của các bộ phim về Bác Hồ. Hầu hết các bộ phim này đều đoạt giải thưởng cao trong các kỳ Liên hoan phim Việt Nam và giải thưởng hàng năm của Hội Điện ảnh Việt Nam.

Phim Vầng trăng thơ ấu

Sáng tạo hình tượng Bác Hồ trong văn học nghệ thuật nói chung và trên màn ảnh nói riêng là niềm vinh dự, tự hào và là niềm cảm hứng lớn, nhưng cũng là một thách thức nghệ thuật đối với các thế hệ văn nghệ sĩ nước ta. Bởi bên cạnh những đòi hỏi khắt khe của các bộ môn nghệ thuật, thì nguyên mẫu Chủ tịch Hồ Chí Minh là một nhân vật đặc biệt, một nhân cách lớn, một tấm gương mẫu mực. Làm phim về Bác Hồ là niềm vinh dự, cũng là trách nhiệm nặng nề của thế hệ đạo diễn, diễn viên ngày nay. Tái hiện hình ảnh Người trên màn ảnh vừa là cách tri ân của thế hệ sau, vừa giúp lưu giữ mãi mãi hình ảnh Người trong lòng mỗi người dân Việt Nam. Phấn đấu thể hiện thành công hình tượng Bác Hồ trong văn học nghệ thuật nói chung và trên màn ảnh nói riêng là thiết thực góp phần thực hiện cuộc vận động Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.