Sáng 21-10-2025, tại Nxb Hội Nhà văn Việt Nam đã diễn ra chương trình tọa đàm khoa học với chủ đề "Thơ Nguyễn Tiến Thanh trong sự vận động của thơ Việt Nam đương đại". Chương trình do Hội Nhà văn Việt Nam phối hợp với Viện Văn học tổ chức, thu hút sự tham gia của đông đảo các nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu, phê bình, giảng viên đại học cùng đông đảo công chúng yêu thơ.

Toàn cảnh buổi tọa đàm

Trong khuôn khổ tọa đàm, nhiều tham luận giá trị đã được trình bày, phân tích  về thơ Nguyễn Tiến Thanh từ các góc nhìn lý luận, phê bình, văn hóa và ngôn ngữ. Các ý kiến đã cùng trao đổi, phân tích hành trình sáng tạo và sự chuyển hướng trong sáng tác của Nguyễn Tiến Thanh, từ quan niệm thơ, cách kiến tạo thi ảnh, cấu trúc thi giới, đến cách ứng xử với ngôn ngữ, động hình tư duy và mỹ cảm.

Phát biểu khai mạc, nhà văn Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, nhấn mạnh, thơ Nguyễn Tiến Thanh là tiếng nói đặc biệt. Ở đó có nỗi thao thức của con người trước hiện thực biến động, có khát vọng tìm lại bản thể giữa đời sống nhiều biến ảo và điều quý nhất là nhà thơ luôn trung thành với cảm xúc thật, với lao động chữ nghĩa và trách nhiệm của người cầm bút. Với nội lực từ chiêm nghiệm, niềm tin, thái độ sáng tạo, hành trình thơ của Nguyễn Tiến Thanh vừa riêng tư vừa phổ quát, đi qua những chi tiết vụn vặt của đời sống để chạm đến câu hỏi lớn về nhân tính, niềm tin, ý nghĩa của sự tồn tại. Nguyễn Tiến Thanh tin rằng thơ không cứu rỗi thế giới, nhưng có thể cứu rỗi con người khỏi sự chai sạn của tâm hồn.

PGS, TS Lý Hoài Thu cho rằng, thơ Nguyễn Tiến Thanh là cả một quá trình tự đối thoại không ngừng của cái tôi hiện đại, nơi tiếng nói cá nhân hòa trong những vấn đề nhân sinh, xã hội, nhưng vẫn giữ được âm hưởng riêng tư và chiều sâu triết luận. Bà nhận định: “Nếu nhiều nhà thơ cùng thời nghiêng về cảm xúc bản năng thì Nguyễn Tiến Thanh lại hướng đến sự cân bằng giữa trí tuệ và cảm xúc, giữa hình tượng và suy tưởng”.

Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều phát biểu tại tọa đàm

Nhà thơ Nguyễn Việt Chiến lại nhấn mạnh tính "tự vận động" và “chất lãng tử như một căn cước thi ca” của Nguyễn Tiến Thanh. Là người viết ít nhưng tinh, mỗi bài thơ của ông là một mảnh suy tưởng được gọt giũa kỹ lưỡng, mang âm vang của ký ức, phận người và niềm tin nhân bản. Chất lãng tử định hình qua ba giai đoạn sáng tác, từ trữ tình tuổi trẻ đến giọng thơ đa tầng, phóng khoáng, chiêm nghiệm.

Bàn về hệ hình thanh xuân và mạch trữ tình triết luận trong thơ Nguyễn Tiến Thanh, TS Hà Thanh Vân khẳng định, thơ Nguyễn Tiến Thanh không dừng lại ở vẻ tươi mới, lãng mạn của tuổi trẻ, mà là một thanh xuân đã được chiêm nghiệm, chứa đựng nỗi buồn và sự cô tịch của người từng đi qua những biến thiên của thời cuộc. Hình ảnh tuổi trẻ trong thơ anh không còn là khoảnh khắc rực rỡ, mà là dòng chảy nội tâm, nơi con người nhận ra giới hạn và vẻ đẹp mong manh của tồn tại. Nếu ở những sáng tác đầu tay, cảm xúc chủ đạo còn thiên về lãng mạn và hoài niệm, thì đến Viễn ca, Nguyễn Tiến Thanh đã tiến gần đến một giọng thơ triết luận, có độ lùi, có sự suy tưởng về con người, thời gian, ký ức và định mệnh. Cái tôi trữ tình của anh là cái tôi phản tỉnh, dõi theo bước đi của thời gian để soi chiếu chính mình. Những câu thơ dường như nhẹ nhàng, nhưng đằng sau là chiều sâu của tư tưởng nhân sinh. Ngôn ngữ thơ giản dị, tinh lọc, không phô diễn kỹ thuật, mà chú trọng tự sự của cảm xúc. Giọng điệu nhiều khi như lời thì thầm, lời đối thoại với bản thể. Thơ Nguyễn Tiến Thanh không nằm ngoài sự vận động chung của thơ Việt Nam thời đổi mới, nơi con người cá nhân được đặt ở trung tâm và tiếng nói nội cảm lên ngôi.

Nhà phê bình Phùng Gia Thế cho rằng, Nguyễn Tiến Thanh là một trong số không nhiều các nhà thơ định hình được "ngôn ngữ" riêng (mã thơ, phong cách, thi pháp) của mình. Anh thuộc kiểu nhà thơ lãng tử và tài tử. Thơ là những khoảnh khắc tạo sinh vụt hiện, là cách để Tiến Thanh "chơi" với kỷ niệm, bạn bè, với con người nghệ sĩ của mình.

Các tác phẩm của nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh

Nhà lý luận phê bình Nguyễn Hoài Nam nhìn nhận: Thơ Nguyễn Tiến Thanh không chủ trương cách tân hình thức, nghiêng về phía cổ điển, nhưng đọc thơ luôn cảm nhận được sự mới mẻ đến từ việc không ngừng đào sâu tìm kiếm chính mình.

TS Đỗ Anh Vũ đánh giá, chất lãng tử du ca là hồn cốt của Tiến Thanh. Lục bát của anh là “lục bát lãng tử” - vừa lãng mạn, trẻ trung, đôi khi ngẫu hứng dùng cả từ tiếng Anh, mang theo hồi quang tuổi trẻ và sự níu giữ quá khứ, chống lại sự xô bồ của thời công nghệ.

Một số tham luận tại toạ đàm nhấn mạnh ở phương diện nghệ thuật biểu đạt, Nguyễn Tiến Thanh có cách sử dụng ngôn ngữ tiết chế, giàu nhạc điệu, nhiều lớp nghĩa. Câu chữ của tác giả dường như giản dị nhưng chứa đựng sức gợi lớn; hình ảnh không cầu kỳ mà luôn mở ra chiều sâu triết lý. Sự giản lược trong thơ đôi khi không phải là sự cạn kiệt cảm xúc, mà là kết quả của quá trình chưng cất để chỉ còn lại phần tinh khiết nhất của tâm hồn thi sĩ.

Ở bình diện tư tưởng và cảm xúc, các nhà nghiên cứu khẳng định thơ Nguyễn Tiến Thanh mang đậm ý thức công dân và tinh thần nhân bản. Cái tôi trữ tình trong thơ anh không khép kín, mà hướng ra thế giới, luôn trăn trở trước thân phận con người, trước những đổi thay của xã hội và giá trị sống. Trong đó, tình yêu, ký ức và niềm tin vẫn xuyên suốt, làm nên độ ấm và sự kiên định trong phong cách thơ.

Thơ của Nguyễn Tiến Thanh không tìm kiếm sự phá cách hình thức mà đi vào chiều sâu chiêm nghiệm, làm mới thơ bằng sự tĩnh lặng, bằng khả năng khơi gợi trong người đọc nhu cầu đối thoại với chính mình.

Nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh phát biểu tại buổi tọa đàm

Cuối chương trình, nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh bộc bạch bằng hình ảnh giàu biểu tượng: "Giữa thế giới chạy bằng thuật toán, thơ vẫn đi bằng trái tim". Ông cho rằng, thơ không nhằm diễn đạt thế giới, mà là cách thế giới tự hé lộ qua con người đang run lên trước nó. Thơ là khoảnh khắc ngôn ngữ vượt khỏi chức năng, lý trí cúi đầu trước cảm xúc.

Về quan niệm sáng tác, Nguyễn Tiến Thanh cho biết ông không cố chạy theo khuynh hướng hay xác định vị trí, mà sáng tác chỉ đơn giản là một cách giữ lại phần nguyên vẹn của tâm hồn giữa cuộc sống nhiều biến động. Với ông, thơ không cần hiện đại hay bán chạy mà cần trung thực với nhịp sống con người. Dù viết bằng công nghệ hay giấy bút, thơ vẫn cần rung cảm thật. Và thơ là nơi ngôn ngữ nghỉ ngơi, nơi cảm xúc lên tiếng, là cách con người giữ lại phần tinh tế, mong manh, nhưng sâu sắc nhất của chính mình.

Qua hơn ba thập kỷ gắn bó với văn chương, Nguyễn Tiến Thanh đã xuất bản 4 tập thơ: Chiều không tên như vết mực giữa đời (Nxb Văn học, 2021), Loạn bút hành (Nxb Hội Nhà văn, 2021), Viễn ca (Nxb Văn học, 2024), Mật ước thiên thu (Nxb Hội Nhà văn, 2025); cùng hai tập tiểu luận Thời của tạp chí (Nxb Văn học, 2021) và Những câu thơ không cần cứu ai nhưng cứu người viết (Nxb Hội Nhà văn, 2025).

Bài, ảnh: NGÔ HỒNG VÂN