Tham ô, lãng phí và quan liêu là những “căn bệnh” nguy hiểm và là nguy cơ lớn đối với mọi chế độ. Ngày nay, tham nhũng, lãng phí, quan liêu đang diễn biến phức tạp, trở thành vấn đề nhức nhối, đe dọa nghiêm trọng đến tiến trình phát triển của nhiều quốc gia, nhất là các nước đang phát triển. Bởi vậy, phòng, chống tham nhũng, lãng phí, quan liêu luôn được coi là nhiệm vụ cấp bách của mọi nhà nước, mọi quốc gia, trong đó có Việt Nam. Để nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã nhận định bốn nguy cơ mà Đảng ta chỉ ra từ Đại hội VII vẫn tồn tại, trong đó tình hình “Tham nhũng, lãng phí, quan liêu, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ cũng như trong mâu thuẫn xã hội còn diễn biến phức tạp”(1).

Tham nhũng xảy ra ở nhiều lĩnh vực, nhiều cấp, nhiều ngành. Qua phát hiện, xử lý các vụ án, vụ việc tham nhũng gần đây cho thấy tính chất tham nhũng ngày càng tinh vi, thủ đoạn xảo quyệt hơn, phạm vi, lĩnh vực tham nhũng ngày càng rộng, một số vụ việc, vụ án tham nhũng mức độ thiệt hại lớn, không ít vụ án tham nhũng gây hậu quả rất nghiêm trọng, làm thất thoát một lượng lớn tài sản của Nhà nước. Đặc biệt hơn, nhiều vụ tham nhũng đã có yếu tố nước ngoài, tham nhũng có tính lợi ích nhóm trong một số lĩnh vực... đòi hỏi phải phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và toàn dân thực hiện một cách đồng bộ, quyết liệt, hiệu quả trong công tác phòng, chống tham nhũng.

Chủ tịch Hồ Chí Minh làm việc tại chiến khu Việt Bắc trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp - Ảnh tư liệu

Tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh về thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, quan liêu và chỉ dẫn của Người về xây dựng văn hóa đạo đức liêm chính đối với cán bộ đảng viên

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho chúng ta những di sản tinh thần to lớn, những giá trị nhân văn cao cả, trong đó có tư tưởng về thực hành tiết kiệm, phòng chống tham ô, lãng phí, quan liêu. Đất nước dù giàu có tài nguyên đến mấy mà không thực hành tiết kiệm, để tệ nạn tham ô, lãng phí, quan liêu hoành hành thì cũng dẫn đến nghèo nàn, lạc hậu. Không những vậy, còn làm giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước. Nó cản trở người lao động nhiệt tình, hăng say thực hiện đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước. Mặc dù đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước là rất đúng đắn.

Thấm nhuần tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh về thực hành tiết kiệm, đấu tranh chống tham ô, lãng phí, quan liêu, chính là thiết thực đóng góp vào việc xây dựng nền đạo đức và nâng cao đạo đức cách mạng cho cán bộ đảng viên.

Về thực hành tiết kiệm, Chủ tich Hồ Chí Minh cho rằng, tiết kiệm bao gồm: Tiết kiệm sức lao động, tiết kiệm thời gian, tiết kiệm tiền của và tất cả mọi người, mọi cơ quan đều phải tiết kiệm. Người cho rằng, nếu khéo tiết kiệm sức người, tiền của và thời gian thì với sức lao động, tiền tài của đất nước có thể tăng gia sản xuất gấp bội. Theo Người, thực hành tiết kiệm không phải là bủn xỉn “không phải xem đồng tiền to bằng cái nong”, gặp việc đáng làm cũng không làm, đáng tiêu cũng không tiêu. Tiết kiệm không phải ép mọi người nhịn ăn, nhịn mặc, mà trái lại, cốt để giúp vào tăng gia sản xuất, để dần dần nâng cao mức sống của nhân dân; để tích trữ thêm vốn cho công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế, văn hóa, để cải thiện đời sống nhân dân. Người coi thực hành tiết kiệm là một quy luật đi lên của một đất nước, một phương pháp của một chế độ kinh tế, không phải chỉ nước nghèo mới thực hành tiết kiệm, mà cả nước giàu cũng phải tiết kiệm.

Tham ô, lãng phí, quan liêu là “Giặc nội xâm, là kẻ thù của nhân dân. Nó là kẻ thù khá nguy hiểm. Vì nó không mang gươm, mang súng, mà nó vào trong các tổ chức của ta, để làm hỏng công việc của ta.

Tham ô là trộm cướp, là hành động xấu xa nhất, tội lỗi đê tiện nhất trong xã hội. Tham ô là trộm cắp của công, chiếm của công làm của tư. Đục khoét nhân dân, ăn bớt của bộ đội. Tiêu ít mà khai nhiều. Lợi dụng của chung của Chính phủ để làm quỹ riêng cho đơn vị mình, cũng là tham ô. Hồ Chí Minh còn phân tích thêm: nói đến tham ô, có người chỉ nghĩ đến nó là việc ăn cắp của công làm của tư mà không thấy thứ tham ô gián tiếp.

Thí dụ như:

Một cán bộ Chính phủ, nhân dân trả lương hàng tháng đều cho nhưng lại thiếu tinh thần trách nhiệm, đứng núi này trong núi nọ, làm việc chậm chạp, ăn cắp thời giờ của Chính phủ nhân dân, thế cũng là tham ô. Hoặc đứng về phía nhân dân mà nói, tham ô là: Ăn cắp của công, khai gian, lậu thuế.

Tham ô làm hại đến sự nghiệp xây dựng nước nhà, hại đến công việc cải thiện đời sống nhân dân, hại đến đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên và nhân dân.

Có người lại nói: Tham ô mới có tội, còn lãng phí thì không có tội. Hồ Chí Minh phân tích: Thực ra hai việc khác nhau, nhưng kết quả vẫn là hao tổn của công của Nhà nước, của nhân dân. Tham ô tất nhiên là có hại. Nhưng lãng phí có khi lại còn hại nhiều hơn.

Lãng phí tuy khác với tham ô ở chỗ người ta gây ra lãng phí không trực tiếp trộm cắp của công làm của riêng nhưng kết quả làm tổn hại rất nghiêm trọng cho Nhà nước, cho nhân dân. Vì lãng phí rất phổ biến, đó là lãng phí của cải, lãng phí thời gian, lực lượng của nhân dân, của Chính phủ. Lãng phí có nhiều nguyên nhân. hoặc vì lập kế hoạch không chu đáo, hoặc vì trong khi thực hiện kế hoạch tính toán không cẩn thận. Hoặc vì bệnh hình thức, xa xỉ, phô trương, hoặc vì thiếu tinh thần bảo vệ của công.

Thí dụ: Lãng phí sức lao động. Vì kém tinh thần phụ trách vì tổ chức sắp xếp vụng về, việc gì ít người cũng làm được mà vẫn dùng nhiều người, lãng phí thời gian: Việc gì có thể làm trong một ngày, một buổi, cũng kéo dài đến mấy ngày. Những cuộc khai hội, vì người phụ trách chuẩn bị chương trình không đầy đủ, người đến dự hộ nghị thì không chuẩn bị ý kiến, đáng lẽ chỉ một ngày bàn bạc, giải quyết xong vấn đề thì cuộc khai hội lại kéo dài đến năm, ba ngày.

Chủ tịch Hồ Chí Minh vạch rõ: Có nạn tham ô, lãng phí là vì bệnh quan liêu.

Quan liêu: Tức là người cán bộ phụ trách nhưng rời xa thực tế, xa rời quần chúng. Do đó, không hiểu tâm lý, nguyện vọng của nhân dân.

Không tin cậy nhân dân. Người quan liêu quên rằng không có nhân dân thì việc nhỏ mấy, dễ mấy, làm cũng không xong.

Không hiểu biết nhân dân. Họ quên rằng nhân dân cần trông thấy lợi ích thiết thực. Lợi ích gần, lợi ích xa, lợi ích riêng, lợi ích chung, lợi ích bộ phận và lợi ích toàn cục. Đối với nhân dân, không thể lý luận suông, chính trị suông.

Sợ nhân dân: Khi có sai lầm, khuyết điểm thì sợ nhân dân phê bình, sợ mất thể diện, sợ phải sửa chữa.

Đối với công việc, người quan liêu không điều tra nghiên cứu kỹ lưỡng; chỉ đại khái, chung chung không lắng nghe ý kiến của quần chúng, tác phong không dân chủ. Sợ phê bình và tự phê bình. Không giữ đúng nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách.

Những người và những cơ quan lãnh đạo mắc bệnh quan liêu thì có mắt mà không thấy suốt, có tai mà không nghe thấu. Có chế độ mà không giữ đúng. Có kỷ luật mà không nắm vững. Kết quả là những người xấu, những cán bộ kém tha hồ tham ô, lãng phí. Tóm lại, bệnh quan liêu đã ấp ủ dung túng, che chở cho nạn tham ô, lãng phí. Vì vậy: Muốn trừ sạch nạn tham ô, lãng phí thì trước hết phải tẩy sạch bệnh quan liêu.

Dưới góc nhìn từ tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh thì tham ô, lãng phí và quan liêu có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Bởi lẽ, các biểu hiện này đều có chung một nguồn gốc đó là chủ nghĩa cá nhân. Hồ Chí Minh coi chủ nghĩa cá nhân là một trở lực nội tại và là một nguyên nhân gốc gây ra bao khuyết điểm, sai lầm và trở lực khác. Người chỉ rõ: “Chủ nghĩa cá nhân đẻ ra trăm thứ bệnh nguy hiểm: quan liêu, mệnh lệnh, bè phái, chủ quan, tham ô, lãng phí... Nó trói buộc, nó bịt mắt những nạn nhân của nó, những người này bất kỳ việc gì cũng xuất phát từ lòng tham muốn danh lợi, địa vị cho cá nhân mình, chứ không nghĩ đến lợi ích của giai cấp, của nhân dân. Chủ nghĩa cá nhân là một kẻ địch hung ác của chủ nghĩa xã hội. Người cách mạng phải tiêu diệt nó”. Lãng phí và quan liêu thường đi liền với nhau, trong mối quan hệ này, quan liêu là yếu tố làm phát sinh, nuôi dưỡng và phát triển tệ lãng phí. Ở đâu có quan liêu tồn tại và phát triển thì ở đó có tệ lãng phí. Đó là những hiện tượng tiêu cực trong xã hội đồng hành với nhau. Tệ quan liêu là nguồn gốc phát sinh ra tham ô, lãng phí. Có nạn tham ô và lãng phí là do tệ quan liêu, vì những người, những cơ quan lãnh đạo từ cấp trên đến cấp dưới không sát công việc thực tế, không gần gũi quần chúng, đối với công việc, trọng hình thức, trọng “khai hội” mà không xem trọng thực chất vấn đề. Tệ quan liêu đã ấp ủ, che chở và dung túng cho nạn tham ô và lãng phí. Lãng phí và tham nhũng luôn liên quan và song hành với nhau, là nguyên nhân gây thâm hụt ngân sách nhà nước, làm suy yếu các nguồn lực phát triển và là những mối đe dọa đến sự ổn định phát triển xã hội.

Trong nhiều trường hợp, lãng phí, thất thoát bắt nguồn từ động cơ vụ lợi của một bộ phận cán bộ có chức, có quyền đã tạo điều kiện để lãng phí, thất thoát những nguồn lực lớn hơn rất nhiều so với phần mà cá nhân đó tham nhũng. Như vậy, những hao tổn về tiền của, vật chất, thời gian mà lãng phí, thất thoát gây ra lớn hơn rất nhiều so với tham ô, tham nhũng. Tham nhũng phát triển, tất yếu sẽ dẫn đến tình trạng lãng phí, ngược lại nếu tình trạng lãng phí không được ngăn chặn kịp thời đó chính là mảnh đất màu mỡ cho tệ nạn tham nhũng phát triển.

Lãng phí, tham ô, tham nhũng có chung một điểm là làm tổn thất tài sản, thời gian, công sức của nhà nước, của nhân dân nhưng vẫn có những hiện tượng có điểm khác nhau đó là tham ô, tham nhũng phải là hành vi của những người có chức vụ, có quyền hạn đã lợi dụng, lạm dụng chức vụ, quyền hạn được giao để thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật.

Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: văn hóa không nằm ngoài kinh tế và chính trị. Trong đó đạo đức, lối sống là những thành tố cơ bản của văn hóa. Vấn đề đặt ra đối với chúng ta hiện nay là xây dựng văn hóa đạo đức và lối sống văn hóa trong nền kinh tế thị trường và hội nhập thế giới như thế nào.

Xây dựng và phát triển văn hóa để hoàn thiện nhân cách con người phải làm cho văn hóa thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống, mọi quan hệ xã hội của con người. Phải đem văn hóa mà chữa thói phù hoa, xa xỉ, quan liêu, lãng phí, tham ô, tham nhũng.

Phát triển bền vững của đất nước thực chất là phát triển bền vững con người, muốn vậy, phải đặc biệt chú trọng thực hiện chiến lược phát triển văn hóa. Chỉ có tạo dựng môi trường xã hội lành mạnh mới có thể tạo ra những con người mang nhân cách văn hóa, mới sáng tạo, sản sinh ra văn hóa vì con người, vì phát triển.

Thực hành triệt để tiết kiệm, chống lãng phí và đẩy lùi tham nhũng để chăm lo cuộc sống cho người dân, nâng cao chất lượng cuộc sống và trình độ của dân, từ chăm lo dân sinh, nâng cao dân trí, bảo đảm dân quyền để đi tới dân chủ. Đó là một tổng hợp chương trình, chính sách phát triển kinh tế, xã hội, đó còn là chính trị, là đường lối, chính sách chính trị vì dân, cũng là văn hóa trọng dân, trọng pháp rất cần trong lúc này, khi lòng dân không yên, do không ít cán bộ suy thoái, hư hỏng.

Không có văn hóa và văn hóa chính trị nào cao quý hơn khi thực hiện cho được một nguyên tắc, một phương châm hành động “làm điều lợi cho dân, tránh điều hại tới dân”, có an dân thì mới đo được kết quả của việc trị quốc. Có quốc thái thì sẽ có dân an. Từ bài học của ông cha ta trong lịch sử đến di sản cao quý của Chủ tịch Hồ Chí Minh mà kế thừa, thực hiện và phát triển vào lúc này thì mọi việc lớn và nhỏ phải luôn luôn vì dân, phải coi “dĩ công vi thượng” là văn hóa đạo đức, văn hóa chính trị hàng đầu trong giáo dục, rèn luyện cán bộ đảng viên, trong chỉnh đốn Đảng, trong cải cách thể chế, xây dựng nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân. Giáo dục đạo đức, đặc biệt là giáo dục liêm sỉ, lương tâm, danh dự, giáo dục ý thức trách nhiệm đi liền với thực hành đạo đức, lối sống liêm khiết phải được coi trọng trong văn hóa của Đảng, của các tổ chức công quyền.

Siết chặt kỷ luật, kỷ cương, tính tôn nghiêm luật pháp, áp dụng chế tài mạnh mẽ để trừng phạt tất cả những người, những việc gây hại tới dân. Đó là sức mạnh của văn hóa, của chính trị bảo đảm “quang minh chính đại” theo chỉ dẫn của Hồ Chí Minh. Những người tốt phải được tôn vinh, những kẻ xấu phải bị phê phán, lên án, sàng lọc khỏi bộ máy để dân tin, dân tự mình bảo vệ Đảng và chế độ. Sức mạnh của văn hóa và giá trị nhân cách con người, nhất là văn hóa trong Đảng và nhân cách văn hóa của mỗi cán bộ đảng viên, ở các cơ quan Đảng, cơ quan Nhà nước và các đoàn thể luôn là chỉ số quan trọng để thuyết phục niềm tin của dân đối với Đảng, với chế độ. Tăng trưởng niềm tin của dân vào lúc này có tác dụng như một động lực phát triển, nó minh chứng cho sự trong sạch, vững mạnh của Đảng từ tác động của văn hóa. Tăng trưởng niềm tin của dân còn quan trọng và khó khăn hơn nhiều so với tăng trưởng kinh tế.

Quyết tâm chính trị của Đảng và Nhà nước là đấu tranh không khoan nhượng, “không có có vùng cấm”, “không có ngoại lệ” với tham nhũng, lãng phí, tiêu cực

 Sau hơn 35 năm lãnh đạo sự nghiệp đổi mới đất nước, Đảng ta ngày càng khẳng định rõ năng lực và bản lĩnh của một Đảng cầm quyền, đưa dân tộc vượt qua đói nghèo, tụt hậu tiến nhanh trên con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa hội nhập quốc tế. Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, đất nước ta còn phải đương đầu với các tệ tham nhũng, quan liêu, tiêu cực, lãng phí, hủ bại,.v.v…  Trong văn kiện Đại hội lần thứ XI năm 2011, Đảng ta đã chỉ rõ: “Tình trạng suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, về tình trạng tham nhũng, lãng phí, quan liêu, những tiêu cực và tệ nạn xã hội chưa được ngăn chặn, đẩy lùi mà còn tiếp tục diễn biến phức tạp, cùng với sự phân hóa giàu nghèo và sự yếu kém trong quản lý, điều hành của nhiều cấp, nhiều ngành, làm giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước, đe dọa sự ổn định, phát triển của đất nước”(2).

Trong văn kiện Đại hội lần thứ XII năm 2016, Đảng ta khẳng định, một trong bốn nguy cơ vẫn còn tồn tại và diễn biến phức tạp: “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong một bộ phận cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và tệ nạn quan liêu, tham nhũng, lãng phí diễn biến phức tạp, khoảng cách giàu nghèo, phân hóa xã hội ngày càng tăng, đạo đức xã hội có mặt xuống cấp đáng lo ngại, làm giảm lòng tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân vào Đảng và Nhà nước”(3). Như vậy, so với Đại hội của Đảng lần thứ XI và các đại hội trước đó, Đảng ta đã làm rõ thêm tình trạng xuống cấp về đạo đức, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ cán bộ, đảng viên, từ đó đã bổ sung thêm nội dung về công tác xây dựng đảng, đó là xây dựng Đảng về đạo đức.

Từ đầu nhiệm kỳ khóa XII đến giữa năm 2019, Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành hơn 45 nghị quyết, chỉ thị, quy định, kết luận về công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và Phòng chống tham nhũng, nhất là các quy định về chống suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”; về phát hiện, xử lý các vụ việc, vụ án tham nhũng; bảo vệ người phát hiện tố giác, người đấu tranh chống tham những, lãng phí, tiêu cực. Để hiện thực hóa điều đó, Quốc hội đã thông qua 45 luật, pháp lệnh, 46 nghị quyết; Chính phủ ban hành 511 nghị định, 413 nghị quyết, 160 quy định nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trên các lĩnh vực của đời sống xã hội góp phần phòng ngừa tiêu cực, tham nhũng, lãng phí. Các công cụ, chế tài thực thi cần, kiệm, liêm, chính được ban hành bước đầu có tác động tích cực trong xử lý vi phạm của cán bộ, đảng viên liên quan tới cần, kiệm, liêm, chính.

Những năm qua, cấp ủy các cấp đã và đang triển khai sâu rộng trong toàn hệ thống chính trị và toàn dân Chỉ thị 05-CT/TW của Bộ Chính trị khóa XII về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” gắn với thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII về “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ” cùng các Quy định “Về những điều đảng viên không được làm”, Quy định số 101-QÐ/TW “Về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp”, Quy định số 124-QĐ/TW về “Giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện, đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên”, Quy định số 109-QĐ/TW về “Công tác kiểm tra của tổ chức đảng đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên”, Quy định số 08-QĐ/TW về “Trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương”... Gần đây nhất là Kết luận số 21-KL/TW về Đẩy mạnh xây dựng chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị, kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “Tự diễn biến, tự chuyển hóa”. Qua đó, tạo sự chuyển biến, từ nâng cao nhận thức sang hành động cho mỗi cán bộ, đảng viên, tại mỗi tổ chức cơ sở đảng bằng cách gắn thực hành văn hóa, đạo đức cách mạng với phòng chống, ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; phát huy cái tích cực, đẩy lùi tiêu cực, lấy cái đẹp dẹp cái xấu, góp phần quan trọng xây dựng Đảng thật sự trong sạch vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức

Trong các văn kiện trình Đại hội XIII của Đảng, một lần nữa, Đảng ta nhấn mạnh, nhiều hạn chế yếu kém trong lãnh đạo, quản lý, điều hành của các cấp ủy, chính quyền và đội ngũ cán bộ, đảng viên ở một số nơi chưa được khắc phục; trách nhiệm người đứng đầu chưa thực sự được đề cao. Tư tưởng trông chờ, thụ động, ỷ vào cấp trên, tình trạng nói không đi đôi với làm, nói nhiều làm ít, kỷ cương phép nước không nghiêm còn khá phổ biến...; công tác cán bộ còn có mặt hạn chế, một số nội dung trong các khâu công tác cán bộ ở một số nơi thực hiện còn hình thức. Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, chủ nghĩa cá nhân, “lợi ích nhóm”, bệnh lãng phí, vô cảm, bệnh thành tích ở một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa bị đẩy lùi...

Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng yêu cầu: “Tiếp tục đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, “lợi ích nhóm”, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Xây dựng đội ngũ đảng viên và cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, người đứng đầu đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, ngang tầm nhiệm vụ. Củng cố lòng tin, sự gắn bó của nhân dân với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa”(4).

Trên cơ sở những kết quả, bài học kinh nghiệm trong công tác Phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực (PCTN, TC) thời gian qua, nhất là trong nhiệm kỳ Đại hội XII của Đảng, Đại hội XIII của Đảng tiếp tục xác định rõ công tác PCTN, TC “là một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng, củng cố hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc”(5). Đồng thời, khẳng định nguy cơ “tham nhũng vẫn là một trong những nguy cơ đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ”(6). Trong đó, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, nhất là của người đứng đầu, có liên quan chặt chẽ với nhau, khoảng cách giữa các yếu tố này rất mong manh, khó phân biệt. Chính vì công tác PCTN, TC có nhiệm vụ “đặc biệt quan trọng” cho nên Đại hội XIII của Đảng đã đề ra nhiều giải pháp, nhiệm vụ, quyết tâm rất cao như “kiên quyết, kiên trì đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, lãng phí với quyết tâm chính trị cao hơn, hành động mạnh mẽ, triệt để hơn, hiệu quả hơn. Kết hợp chặt chẽ giữa tích cực phòng ngừa với chủ động phát hiện, xử lý nghiêm minh, kịp thời những hành vi tham nhũng, lãng phí, bao che, dung túng, tiếp tay cho tham nhũng, can thiệp, cản trở việc chống tham nhũng, lãng phí, “không có vùng cấm”, “không có ngoại lệ”. Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và của toàn dân; thực hiện đồng bộ các biện pháp chính trị, tư tưởng, tổ chức, hành chính, kinh tế, hình sự”(7). Đồng thời, trong quá trình triển khai Nghị quyết Đại hội XIII, Quốc hội, Nhà nước, Chính phủ, Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN, TC các bộ, ngành, địa phương, các ban tham mưu của Đảng sẽ thể chế hóa, cụ thể hóa, ban hành cơ chế, quy chế, quy định để đưa Nghị quyết vào cuộc sống một cách hiệu quả, thiết thực.

Trong giai đoạn hiện nay, trước yêu cầu xây dựng Đảng, Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, đủ sức lãnh đạo, quản lý đất nước phát triển theo con đường chủ nghĩa xã hội, đòi hỏi chúng ta phải đặc biệt quan tâm đến công tác phòng, chống tham ô, lãng phí trong Đảng, Nhà nước. Muốn vậy, việc vận dụng sáng tạo, có hiệu quả tư tưởng Hồ Chí Minh về phòng, chống tham ô, lãng phí được coi là một trong những vấn đề có ý nghĩa quan trọng hàng đầu.

Những kết quả quan trọng của công cuộc đấu tranh Phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực

Công cuộc phòng chống tham nhũng do Đảng ta lãnh đạo, với sự quyết tâm của cả hệ thống chính trị đã có bước tiến mạnh, đột phá, đạt nhiều kết quả rất quan trọng, toàn diện, rõ rệt, để lại dấu ấn tốt, lan tỏa mạnh mẽ trong toàn xã hội, được cán bộ, đảng viên và nhân dân đồng tình, ủng hộ, được cộng đồng quốc tế ghi nhận. Công tác phát hiện và xử lý tham nhũng đã được chỉ đạo và thực hiện một cách bài bản, đồng bộ, quyết liệt và hiệu quả, tạo bước đột phá trong công tác PCTN, TC - khẳng định quyết tâm rất cao của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta với tinh thần "không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là ai và không chịu sức ép của bất kỳ cá nhân nào".

Theo báo cáo tại Hội nghị toàn quốc tổng kết công tác PCTN, TC, trong 10 năm qua, cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật hơn 2.700 tổ chức đảng, gần 168.000 đảng viên, trong đó có hơn 7.390 đảng viên bị kỷ luật do tham nhũng. Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy ban Kiểm tra Trung ương đã kỷ luật hơn 170 cán bộ cấp cao diện Trung ương quản lý, trong đó có 33 Ủy viên, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, hơn 50 sĩ quan cấp tướng trong lực lượng vũ trang.

Riêng từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XIII của Đảng đến nay, đã kỷ luật 50 cán bộ diện Trung ương quản lý, trong đó có 8 Ủy viên, nguyên Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, 20 sĩ quan cấp tướng trong lực lượng vũ trang.

Qua công tác thanh tra, kiểm toán, đã kiến nghị xử lý trách nhiệm gần 44.700 tập thể, cá nhân sai phạm; kiến nghị thu hồi, xử lý tài chính hơn 975.000 tỉ đồng, gần 76.000 ha đất; chuyển cơ quan điều tra gần 1.200 vụ việc có dấu hiệu tội phạm để điều tra, xử lý theo quy định của pháp luật.

Đáng chú ý là sau khi Thường trực Ban Chỉ đạo ban hành cơ chế chỉ đạo phối hợp phát hiện, xử lý các sai phạm qua kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án (tại cuộc họp Thường trực Ban Chỉ đạo ngày 18/3/2021), các cơ quan chức năng đã chuyển đến cơ quan điều tra xem xét, xử lý hơn 330 vụ việc có dấu hiệu tội phạm trước khi ban hành kết luận kiểm tra, thanh tra (tăng hơn 3 lần so với các năm trước).

Công tác thu hồi tài sản tham nhũng có chuyển biến tích cực; cơ quan thi hành án dân sự các cấp đã thu hồi 61.000 tỷ đồng, đạt 34,7%, trong khi năm 2013, tỷ lệ này chỉ đạt dưới 10%. Riêng các vụ án thuộc diện Ban Chỉ đạo theo dõi, chỉ đạo đã thu hồi được gần 50.000 tỷ đồng, đạt 41,3%.

Một số nguyên nhân dẫn đến hạn chế trong công tác phòng, chống tham những, lãng phí, tiêu cực

Thứ nhất, Một số tổ chức cơ sở Đảng coi nhẹ công tác kiểm tra, giám sát, giáo dục, quản lý rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng cho cán bộ đảng viên. Năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu ở một số tổ chức Đảng còn yếu kém.

Sự suy thoái đạo đức, lối sống; xa rời mục tiêu, lý tưởng cách mạng, xem nhẹ, bỏ qua các nguyên tắc sinh hoạt của Đảng, không làm tròn trách nhiệm nêu gương và bổn phận của người cán bộ đảng viên trước Đảng, trước nhân dân, thói hư danh, hám lợi, tham chức tham quyền, lợi ích nhóm… của một số cán bộ, đảng viên giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý, kể cả ở một số người nắm giữ chức vụ cao dẫn đến  “Thượng bất chính, hạ tắc loạn...”

Thứ hai, Công tác phát hiện, xử lý tham nhũng ở địa phương, cơ sở còn hạn chế. Ý thức và trách nhiệm của một số cấp ủy, tổ chức đảng nhất là vai trò người đứng đầu chưa thực sự quyết tâm trong chỉ đạo công tác PCTN, TC, chưa gắn với nhiệm vụ chính trị của cấp ủy, tổ chức đảng, nhiều quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước tổ chức triển khai chưa hiệu quả, thiếu kịp thời, chưa gắn với kiểm tra, giám sát đầy đủ.

Thứ ba, Hệ thống tổ chức bộ máy quản lý các cấp vẫn còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc, cơ chế “ xin - cho” vẫn còn phổ biến. Cơ chế kiểm tra, kiểm soát, việc sử dụng, quản lý cán bộ có nhiều sơ hở. Cải cách hành chính và tư pháp hướng tới mục tiêu xây dựng một nền hành chính minh bạch, phục vụ người dân và doanh nghiệp chưa đạt được như mong muốn nhất là cải cách thủ tục hành chính.

Thứ tư, Cơ chế chính sách pháp luật về PCTN, TC chưa đầy đủ, thiếu đồng bộ, còn kẽ hở trong quản lý. Một số quy định của pháp luật liên quan tới việc phát hiện, xử lý thu hồi tài sản tham ô, tham nhũng tiêu cực cũng như khen thưởng và bảo vệ người tố cáo tham ô, tham nhũng chưa đầy đủ còn khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thực hiện hoặc chưa đủ sức răn đe đối với hành vi tham nhũng, tiêu cực.

Thứ năm, Công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của xã hội về công cuộc đấu tranh phòng, chống tham ô, lãng phí, tiêu cực tuy có nhiều kết quả nhưng chưa được thường xuyên, nhất là tuyên truyền đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái, thâm độc của các thế lực thù địch về công cuộc đấu tranh PCTN, TC của Đảng và Nhà nước ta.

Một số kiến nghị giải pháp

Thứ nhất, Đấu tranh phòng, chống tham ô, lãng phí và quan liêu phải đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, gắn liền với sự ổn định chính trị và phát triển kinh tế - xã hội. Các cấp ủy đảng lãnh đạo chặt chẽ, toàn diện công tác đấu tranh phòng, chống tham ô, lãng phí và quan liêu. Phải xác định công tác phòng, chống tham ô, lãng phí và quan liêu là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong công tác xây dựng đảng, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc và là cuộc chiến lâu dài nhiều gian nan, thử thách, phải có quyết tâm cao, nỗ lực lớn với tinh thần kiên quyết, kiên trì, liên tục.

Thứ hai, Xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý có năng lực, phẩm chất liêm chính; có ý thức trách nhiệm, hết lòng phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân gắn với xây dựng đồng bộ các quy chế, cơ chế, quy định về công tác cán bộ và tổ chức thực hiện nghiêm túc các quy định, quy chế đó trong thực tế.

Thứ ba, Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh về “Cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”. Đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, phải nêu gương về đạo đức, lối sống, “nói ít, làm nhiều”,… cho cán bộ, đảng viên, các tầng lớp nhân dân, hợp lực đẩy mạnh công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí và quan liêu.

Xây dựng môi trường văn hóa công sở gắn với đạo đức trong thực thi công vụ trên cơ sở thượng tôn pháp luật, lấy sự hài hòng của người dân và doanh nghiệp làm thước đo hiệu quả công việc. Cải cách thủ tục hành chính song song với chuyển đổi số quốc gia để tăng tính minh bạch và tiết kiệm thời gian công sức của người dân và doanh nghiệp giảm hiện tượng tiêu cực, tham nhũng vặt.

Thứ tư, Thực hiện đồng bộ các giải pháp phòng ngừa với chủ động phát hiện, xử lý nghiêm minh, kịp thời,” không có vùng cấm”, “không có ngoại lệ” những hành vi tham nhũng, tiêu cực, bao che tiếp tay dung túng cho tham nhũng, tiêu cực và các hành vi cản trở, trù dập người chống tiêu cực, tham nhũng. Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và của cả nhân dân; thực hiện đồng bộ các biện pháp chính trị, tư tưởng, tổ chức, hành chính, kinh tế, hình sự trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí.

Thứ năm, Quan tâm đến đời sống của cán bộ, đảng viên, nhân dân; xây dựng cơ chế quản lí kinh tế - tài chính phù hợp để phòng ngừa tham ô, lãng phí và quan liêu. Tiếp tục đẩy mạnh cải cách chính sách tiền lương, nâng cao thu nhập và chính sách nhà ở, bảo đảm cuộc sống để cán bộ, công chức, viên chức yên tâm công tác.

Thứ sáu, Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán; đẩy mạnh điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án; phát hiện sớm, xử lý nghiêm minh các vụ án, vụ việc tham nhũng, lãng phí; nâng cao hiệu quả thu hồi tài sản tham nhũng… Tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan, đơn vị chuyên trách có chức năng phòng, chống tham nhũng… Từng bước mở rộng hoạt động phòng, chống tham nhũng, lãng phí ngoài khu vực nhà nước; tăng cường và nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế về phòng, chống tham nhũng.

Để phát huy hơn nữa công tác PCTN, TC trong thời gian tới, đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từng nhấn mạnh tại Hội nghị toàn quốc tổng kết 10 năm công tác phòng chống tham nhũng, tiêu cực: “Tiếp tục đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của từng cán bộ, đảng viên và nhân dân, nhất là người đứng đầu; kiên trì xây dựng văn hóa liêm chính, trước hết là sự gương mẫu, nói đi đôi với làm, làm đi đôi với nói. Đây là nhiệm vụ không mới nhưng cần thiết và quan trọng, mang tính chất lâu dài, vững chắc”.

Chống tham nhũng là việc khó và phức tạp nhưng không thể không làm mà phải làm quyết liệt, đồng bộ, thường xuyên lâu dài, chúng ta tin rằng, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, "trên, dưới đồng lòng", “dọc ngang thông suốt”, cùng với việc hoàn thiện đồng bộ thể chế pháp luật, nạn tham nhũng chắc chắn sẽ được ngăn chặn, đẩy lùi, niềm tin của nhân dân với Đảng chắc chắn sẽ được củng cố, nâng cao.

ĐẶNG XUÂN MÃ

________________________

1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.108.

2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.173.

3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2016, tr.74.

4. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 2, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.334.

5. Đảng Cộng sản Việt Nam: Tài liệu đã dẫn, tập 1, tr.193.

6. Đảng Cộng sản Việt Nam: Tài liệu đã dẫn, tập 2, tr.213.

7. Đảng Cộng sản Việt Nam: Tài liệu đã dẫn, tập 1, tr.193-194.

Tài liệu tham khảo:

1. Hồ Chí Minh toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tập 4.

2. Hồ Chí Minh toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tập 7.

3. Hồ Chí Minh, Thực hành tiết kiệm - Chống tham ô lãng phí - Chống bệnh quan liêu, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, tháng 5-2005.