Văn hóa > Cổ truyền

Từ lâu, chùa Việt Khánh Hòa không chỉ thờ Phật, mà còn dung hợp nhiều vị thần trong tín ngưỡng dân gian, tiêu biểu như Thiên Y A Na, Quan Thánh, Ngũ hành thần nữ; sự dung hợp này được phản ánh qua cấu trúc thờ tự, thực hành văn hóa. Đồng thời, nó biểu hiện tính truyền thống, đa dạng, biến đổi, tiếp biến văn hóa, sắc thái vùng miền trong chùa Việt Khánh Hòa. Từ nghiên cứu thực địa, bài viết bàn luận về sự dung hợp tín ngưỡng dân gian tại nơi đây.

Dân tộc Si La hiện có 840 người sinh sống tập trung tại bản Seo Hay, bản Sì Thâu Chải, xã Can Hồ, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu và bản Nậm Xin, xã Chung Chải, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên. Người Si La cư trú ở vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, nơi điều kiện địa lý đặc biệt khó khăn, địa hình hiểm trở, chia cắt, giao thông cách trở, cơ sở hạ tầng thiết yếu hết sức sơ khai… Cùng chung mối lo với các dân tộc ít người khác, đồng bào Si La đang đứng trước nguy cơ văn hóa bị mai một, biến dạng, mất đi bản sắc truyền thống...

Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, số lượng báo và bài viết về lễ hội không quá nhiều. Thêm nữa, công việc bảo quản và lưu trữ, do nhiều nguyên nhân, chưa được như mong muốn, song với những gì hiện còn, chúng ta vẫn có thể nhận thấy ba xu hướng diễn ngôn về lễ hội. Xu hướng thứ nhất là đánh giá tiêu cực về lễ hội. Xu hướng thứ hai vừa đánh giá tiêu cực về lễ hội vừa nhìn thấy mặt khả thủ của lễ hội. Xu hướng thứ ba nhìn chung đánh giá tương đối tích cực về lễ hội. Ở một chừng mực nhất định có thể thấy những đánh giá này khá giống với các đánh giá về lễ hội trên báo chí Việt Nam những năm đầu TK XXI.

Là một đô thị phát triển năng động bậc nhất cả nước, Sài Gòn có sức hút mãnh liệt, hội tụ cư dân nhiều vùng miền đến định cư. Trong quá trình sinh sống và phát triển tại đây, cộng đồng người Quảng vẫn giữ được những nét văn hóa đặc trưng. Trong đó phải kể đến chợ Bà Hoa, nay là chợ phường 11, quận Tân Bình. Đây vừa là nơi người xứ Quảng tìm hương vị quê nhà, vừa là nơi để mọi người trải nghiệm, hiểu biết nhiều hơn về cộng đồng người Quảng.

Người Hoa ở TP.HCM sống tập trung thành khu vực, tụ cư chủ yếu ở quận 5, quận 6, quận 10, quận 11... Trong đó, quận 5 được xem là trung tâm kinh tế, văn hóa lớn của cộng đồng người Hoa. Ở đó, họ vẫn còn gìn giữ, sinh sống trong các ngôi nhà cổ. Đây là bằng chứng sinh động cho sự thích ứng văn hóa từ phong cách kiến trúc cho đến phong tục tập quán qua các giai đoạn lịch sử của TP.HCM.

Miếu Nhị Phủ của người Hoa ở TP.HCM đóng vai trò đặc biệt trong đời sống văn hóa, là sợi dây liên kết cộng đồng người Hoa Phúc Kiến ở vùng đất mới trong buổi đầu đến định cư. Tín ngưỡng của người Hoa là một trong các tiêu chí quan trọng xác định bản sắc văn hóa dân tộc, phân biệt họ với các tộc người khác. Ngôi miếu là một phần văn hóa của người Hoa. Vì thế nghiên cứu vai trò và chức năng của miếu Hoa sẽ góp phần tìm hiểu đời sống văn hóa của người Hoa ở TP.HCM và nhóm Hoa Phúc Kiến nói riêng.

Nói đến văn hóa là nói đến quan hệ, sự tương tác lẫn nhau giữa con người - tự nhiên - xã hội; trong đó, con người vừa là chủ thể, vừa là khách thể của văn hóa. Ẩm thực và văn hóa ẩm thực, một thành tố quan trọng của văn hóa cũng không nằm ngoài những mối quan hệ đó. Tập quán ăn uống của con người bị chi phối bởi nhiều yếu tố khác nhau, từ địa lý, khí hậu (môi trường tự nhiên) đến lịch sử, văn hóa, tôn giáo tín ngưỡng… (môi trường xã hội). Với những điều kiện tự nhiên, xã hội đặc thù, văn hóa ẩm thực của vùng đất Nam Bộ cũng mang những đặc trưng riêng biệt. Sự hội tụ của những giá trị văn hóa ẩm thực ở vùng đất này đã góp phần làm phong phú hơn những giá trị của nền văn hóa ẩm thực Việt Nam.

Chợ ở Tiền Giang, ra đời, phát triển song song với quá trình hình thành làng xã, không chỉ là nơi mua bán mà còn là biểu tượng văn hóa gắn liền với lịch sử phát triển vùng đất. Nghiên cứu về văn hóa chợ là một phương cách để giải mã các đặc trưng về ngôn ngữ, lịch sử, kinh tế, văn hóa, xã hội... của tỉnh Tiền Giang.

Với lịch sử cộng cư lâu đời người dân xã Thạch Đạn có một nền văn hóa phong phú và đa dạng, một trong số đó là văn hóa lễ tết. Hầu như tháng nào người Tày, Nùng ở đây cũng có tết: tết nguyên đán (tháng giêng), thanh minh (mùng 3-3 âm lịch), tết đoan ngọ (mùng 5-5 âm lịch), tết so lộc (mùng 6-6 âm lịch), tết slíp slí (ngày 14-7 âm lịch), tết trung thu (ngày 15-8 âm lịch), tết trùng dương (mùng 9-9 âm lịch), tết đông chí. Trong đó tết nguyên đán là tết lớn nhất, bắt đầu từ chiều 30 tháng chạp đến hết ngày 15 tháng giêng.

Cho đến nay, những tiêu chí cơ bản, phổ biến để xác định một tộc người là ngôn ngữ, văn hóa, ý thức tộc người. Hướng tiếp cận dùng ý thức tự giác dân tộc để xác định thành phần dân tộc thường là chủ quan, là một chỉ báo quan trọng trong việc xác định thành phần dân tộc. Với trường hợp người Cao Lan, một dân tộc ẩn dấu trong trạng thái hài hòa, bài viết muốn khám phá đối tượng từ bên trong để góp phần nhận định, lý giải chiều sâu ý thức dân tộc. Mặt khác, trong sự soi chiếu bởi các chiều kích lịch sử, địa - chính trị, đặc biệt là đặt trong các không gian xã hội để khẳng định những nét đặc thù làm nên căn cước tộc người.

Hàng năm, cứ từ ngày 27 đến 29-8 âm lịch, tại khu di tích đền thờ Nguyễn Trung Trực, Rạch Giá, Kiên Giang lại tổ chức lễ hội, nhằm tưởng niệm vị anh hùng dân tộc đã có công đáng giặc, giữ nước trong những ngày chống Pháp. Đây không phải là ngày mất hay ngày sinh mà là ngày nhân dân làm lễ tưởng niệm, ghi tạc công ơn ông. Lễ hội bắt nguồn từ đám giỗ trong phạm vi một nhóm người nhỏ ở thôn, ấp, đến nay đã phát triển thành lễ hội lớn trong tỉnh, có giá trị toàn khu vực, mang đậm nét văn hóa dân gian đặc sắc vùng đồng bằng sông nước. Bài nghiên cứu này nhằm miêu tả, làm rõ về lễ hội, để thấy được những giá trị văn hóa tâm linh đối với người dân nơi đây.