Vở Muôn dặm vì chồng (Nhà hát Cải lương Hà Nội) tham dự Liên hoan Cải lương toàn quốc 2024 - Ảnh Văn Hà

Nếu phải liệt kê nhanh thì năm nay là năm có nhiều hoạt động lớn của sân khấu Việt Nam ở nhiều loại hình. Các đơn vị vẫn gắng sức dàn dựng, biểu diễn trong bối cảnh sân khấu Việt Nam vẫn còn ảm đạm, chưa nhiều tín hiệu vui, chưa có những bứt phá lớn và vẫn còn nhiều vấn đề làm cho các đơn vị quản lý cũng như người làm nghề suy tư song nhìn lại, người làm nghề vẫn thấy tự hào vì những cố gắng suốt một năm.

Có thể liệt kê ra đây những sự kiện lớn như Liên hoan Kịch nói toàn quốc 2024 được tổ chức từ ngày 11 - 26/6 tại Thái Nguyên; Liên hoan Cải lương toàn quốc 2024 diễn ra từ ngày 25/10 đến 15/11 tại TP Cần Thơ; Liên hoan Sân khấu Hà Nội mở rộng 2024 do Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam phối hợp với Sở VHTT Hà Nội cùng các đơn vị liên quan tổ chức từ ngày 1 - 9/11/2024 trên địa bàn thành phố Hà Nội. Đặc biệt, lần đầu tiên Liên hoan sân khấu Kịch nói Thành phố Hồ Chí Minh với slogan Khát vọng phương Nam diễn ra từ 12 - 29/11/2024 với sự tham gia của nhiều đơn vị công lập, xã hội hóa. Mỗi sự kiện đều có những vấn đề khiến người hoạt động trong ngành băn khoăn như sự vắng mặt ở Liên hoan Kịch nói của các trường đào tạo nghệ thuật như Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Thành phố Hồ Chí Minh, Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội… từng liên tục tham gia những kỳ cuộc trước đây và cũng thường nhận được những giải thưởng danh giá hay việc Liên hoan Cải lương mà Nhà hát Cải lương Việt Nam bỗng trở thành khán giả của các đồng nghiệp. Liên hoan sân khấu Thủ đô lại rất hiếm vở về mảnh đất con người chốn kinh kỳ ngàn năm khiến tiêu chí của kỳ cuộc này bỗng chốc mất đi đặc trưng riêng. Với Liên hoan lần đầu của kịch nói Thành phố Hồ Chí Minh, người xem cũng nuối tiếc khi tỉ lệ các vở diễn được vinh danh qua những tấm huy chương xứng đáng còn ít.

Trong những mục tiêu của các cuộc liên hoan lớn nhỏ đủ tầm vóc thì một trong các tiêu chí chính là mong muốn qua đó “duyệt” lại đội ngũ, nhìn nhận tình trạng hoạt động của các đơn vị, các vùng miền, là dịp để các nghệ sĩ giao lưu, học hỏi lẫn nhau thì hầu hết các đơn vị đều chỉ tới trước ngày đơn vị mình biểu diễn một hôm, diễn xong là về. Tuy nhiên, danh dự của nghệ sĩ, của đơn vị vẫn khiến họ quyết tâm đưa đi những vở diễn chất lượng nhất của đơn vị. Rất nhiều nghệ sĩ và đơn vị đã đầu tư nghiêm túc, dàn dựng bài bản chỉn chu, biểu diễn chuyên nghiệp… cho các cuộc chơi nghệ thuật lớn này với tâm nguyện được cọ xát tại liên hoan xem bản thân mình đã rèn luyện được gì, yếu kém mặt nào để trau dồi thêm. Đáng tiếc, nhiều bản tổng kết nghệ thuật ở những liên hoan gần đây không được như yêu cầu là chỉ ra chính xác, chuẩn mực những thiếu sót, những thành công ở từng tiết mục… Đơn cử như tại Liên hoan Sân khấu Hà Nội mở rộng vừa qua, bản tổng kết của Hội đồng Nghệ thuật quá ngắn gọn, đầy tính chung chung, không có dấu ấn gì lại càng không nói tới sức thuyết phục đối với nghệ sĩ và người xem. Rất cần những cặp mắt tinh đời của những bậc cha chú, người nhiều trải nghiệm nghề ở vị trí cầm chịch cho nghệ thuật, góp phần giúp nghệ sĩ giữ được lửa nghề, đem tới những cống hiến cao nhất cho sân khấu.

Cảnh trong vở Lộ hàng của sân khấu Lucteam tham dự Liên hoan sân khấu Hà Nội mở rộng năm 2024. 

Ảnh: Lucteam

Vở cải lương Cành khế ngọt với không gian sân khấu thực mở 4 chiều độc đáo tại Trung tâm văn hóa 22 Hàng Buồm. Ảnh: T.Hiền

Tuy nhiên, năm 2024 cũng là năm đánh dấu xu hướng nghệ thuật ngày càng tiệm cận tới khán giả, nhất là khán giả trẻ. Việc các nhà hát, như Nhà hát Tuổi trẻ tiên phong trong việc áp dụng công nghệ để tuyên truyền cho tác phẩm, sử dụng độ nổi tiếng của các nghệ sĩ trong quảng bá… để bán vé cũng đã có những thành công nhất định đối với công chúng, nhất là công chúng trẻ tuổi. Tiếp cận, hiểu rõ nhu cầu, ý thích của công chúng trẻ nên sự chuyển hướng trong quảng bá tuyên truyền cho tác phẩm thông qua mạng xã hội, qua những bản trailer được kỳ công sản xuất… đã giúp Nhà hát có được số đêm diễn khá ấn tượng trong năm. Hầu hết ê kíp sáng tạo tác phẩm của mọi đơn vị đều tiếp nhận được xu hướng, yêu cầu của khán giả ngày nay để cố gắng làm gọn, đẩy nhanh tiết tấu kịch, vận dụng nhiều thêm những hình thức biểu diễn khác như múa, hình thể, âm nhạc, ánh sáng, âm thanh… vào để “kể” câu chuyện một cách đa dạng, phong phú hơn. Cách làm tổng hợp, lấy sự thể hiện hành động chứ không đơn thuần là chỉ thoại, thậm chí thoại rất dài để nổi bật tính cách, sự biến kịch đã dần chiếm lĩnh xu hướng phát triển của sân khấu kịch nói cũng như sân khấu kịch hát. Lucteam vẫn là đơn vị giữ vững phong cách biểu diễn riêng, sử dụng rất linh hoạt những biểu cảm hình thể, gọn gàng và tiết chế đạo cụ để ước lệ một cách trí tuệ, rất được các bạn trẻ yêu thích. Diễn không nhiều, nhưng mỗi lần ra vở, Lucteam luôn được người làm nghề và khán giả trẻ tới xem, ủng hộ. Năm nay, vở diễn Lộ hàng với cách kể chuyện hấp dẫn cho một câu chuyện cũng rất trẻ trung đã được công chúng tán thưởng.

Cũng phải kể đến loạt chương trình nghệ thuật gần đây nằm trong khuôn khổ “Chương trình nghệ thuật biểu diễn gắn với không gian phố cổ Hà Nội phục vụ khách du lịch” của Bộ VHTTDL. Các đơn vị đã đổi mới, đưa không gian diễn trở lại gần hơn với khán giả, tăng khả năng tương tác, mở rộng bối cảnh… Đơn cử như vở Cành khế ngọt của Nhà hát Cải lương Việt Nam hay Vạn thế sư biểu của Nhà hát Kịch Việt Nam vừa ra mắt công chúng gần đây. Sân khấu không còn là sàn diễn cố định, đã trở thành khung cảnh rộng mở ở sân Quốc Tử Giám (Vạn thế sư biểu), là ngôi nhà cổ của Trung tâm văn hóa 22 Hàng Buồm (Cành khế ngọt)… Sự đổi mới, tích cực, năng động đã đem tới diện mạo mới cho các hoạt động văn hóa nghệ thuật Thủ đô, hòa trong bản tráng ca của sân khấu chào mừng kỷ niệm 80 năm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam. Điểm nhấn của chuỗi hoạt động này là chương trình Việt Nam - Huyền sử diễn ca: Thăng Long - Tứ trấn tại Hoàng thành Thăng Long, trong những ngày cuối cùng của năm 2024. Được các nghệ sĩ sáng tạo coi là một chương trình nghệ thuật dân gian đương đại tổng hợp, bao gồm không gian trình diễn thực cảnh, hoạt cảnh, trình diễn kỹ năng, sáng tác mới, tương tác, sắp đặt không gian và mỹ thuật. Đặc biệt, có hơn 100 diễn viên chuyên nghiệp từ 6 nhà hát trực thuộc Bộ VHTTDL đã cùng trình diễn, tái hiện và tôn vinh những dấu ấn gắn liền với lịch sử nghìn năm văn hiến như di sản Hoàng thành Thăng Long đến những huyền sử về bốn địa danh nổi tiếng của Thăng Long - Tứ trấn; Chương trình nghệ thuật hơn thế được đánh giá là đã phản ánh sâu sắc đời sống văn hóa của người Việt qua nhiều thế hệ. Các hình thức công nghệ âm thanh, ánh sáng hiện đại, công nghệ tương tác sân khấu Mapping 3D, đồ họa thực tế trong không gian ảo vốn cũng dần quen thuộc với người làm sân khấu đã được áp dụng, đem tới hiệu quả cao cho đêm nghệ thuật.

Vở cải lương Cánh cửa khép hờ tham dự Liên hoan Sân khấu Hà Nội mở rộng năm 2024

Cảnh trong vở Công lý như mặt trời của Sân khấu 5B tham dự Liên hoan sân khấu kịch nói TP.HCM 2024

Sân khấu Thành phố Hồ Chí Minh, bộ mặt của sân khấu phía Nam cũng có được lực lượng nghệ sĩ trẻ trung, tràn đầy năng lượng sáng tạo, tiếp nhận tốt những tinh hoa của sân khấu nước ngoài cũng như am hiểu kỹ thuật hiện đại để áp dụng vào dàn dựng tác phẩm mới để thu hút khán giả trẻ nói riêng, khán giả nói chung cho sân khấu. Bức tranh sân khấu năng động này được ghi nhận khá rõ qua Liên hoan sân khấu kịch lần đầu tiên của thành phố phương Nam này. Với hơn 24 vở diễn của 19 đơn vị nghệ thuật, hầu hết các sân khấu xã hội hóa đã “ra quân” ở các đề tài vốn là sở trường của từng đơn vị. Khán giả thành phố mãn nhãn với nhiều phong cách sáng tạo, đa dạng đề tài từ kịch tâm lý, xã hội, kịch lịch sử, kịch thiếu nhi, kinh dị, náo kịch… và khá bất ngờ là chiếm số lượng tương đối ở Liên hoan có các vở kịch về đề tài truyền thống cách mạng. Cách biểu diễn gần gũi, mềm mại, đa dạng, áp dụng tốt những thủ pháp dễ gây hấp dẫn khán giả từ câu chuyện cho tới sự dàn dựng, biểu diễn. Mỗi đơn vị đều trung thành với phân khúc khán giả của mình để tìm thấy chìa khóa tốt nhất tác động tới công chúng. Đứng về mặt xã hội hóa để hoạt động, sân khấu Thành phố Hồ Chí Minh xứng đáng cho sân khấu cả nước học tập.

Những thành tựu đó dựa rất nhiều vào cố gắng của thế hệ đạo diễn trẻ trung, mạnh dạn đổi mới, mạnh dạn thử nghiệm. Những cái tên dần chiếm lĩnh và tỏa sáng của đội ngũ trẻ như Tạ Tuấn Minh, Bùi Như Lai, Quốc Kiệt… Tuy tuổi đời không thực sự trẻ, nhưng với cương vị đạo diễn, họ đã tạo được làn sóng sáng tạo mới mẻ cho sân khấu. Cùng với những đạo diễn đã thành danh, chắc chắn trong nghề đạo diễn như Hoàng Quỳnh Mai, Triệu Trung Kiên, Trần Lực… những đạo diễn già tuổi nghề diễn, trẻ tuổi đạo diễn này rất xứng đáng với lời khen ngợi từ các thế hệ đi trước.

Một trong những điều đáng mừng nhất là để bù cho những nuối tiếc khi danh mục tác phẩm của các đơn vị không được chú trọng duy trì thì nay, các nhà hát, đoàn sân khấu đã ổn định danh mục tác phẩm, liên tục tập lại và diễn những vở diễn tốt của đơn vị. Các vở diễn tốt ở cả đơn vị công lập như Nhà hát Kịch Việt Nam, Nhà hát Tuổi trẻ… hay ở đơn vị xã hội hóa như Lucteam, Sân khấu Lệ Ngọc… đều được chú trọng và thường xuyên biểu diễn để phục vụ khán giả. Những cái mốc như 100 đêm diễn, 200 đêm diễn cho những vở này được tuyên truyền, khích lệ. Điều này giúp không lãng phí công sức, tiền bạc dựng vở cũng như làm phong phú hơn rất nhiều, giúp khán giả yêu sân khấu có thêm những lựa chọn hợp lý.

Một năm hoạt động với rất nhiều cố gắng để đứng vững và phát triển của giới hoạt động sân khấu nước nhà. Thách thức còn đó và càng nhiều hơn, nhưng tin rằng, các nghệ sĩ lại gắng gỏi vì tình yêu nghệ thuật mà vượt qua và bước tới để gặt hái những thành công.

CAO NGỌC

Nguồn: Tạp chí VHNT số 595, tháng 1-2025