Đến với Ngày hội văn hóa Mông nơi phố phường Hà Nội, du khách không chỉ được “xem”, mà thực sự bước vào không gian sống của di sản văn hóa. Nơi từng tấm vải, đường kim, nét sáp, chiếc vòng nhỏ… đều kể những câu chuyện dài về con người, bản làng và hành trình gìn giữ, phát huy văn hóa trong đời sống đương đại.

Bước chân vào không gian Ngày hội, hình ảnh đầu tiên để lại ấn tượng mạnh mẽ chính là các nghệ nhân – những “bảo tàng sống” của văn hóa dân tộc. Chị Sùng Thị Dính, người Mông Xanh đến từ xã Lùng Tám (Tuyên Quang), hiện diện bên khung cửi dệt lanh. Bền bỉ gắn bó hơn 20 năm với nghề dệt thổ cẩm, thuần thục thao tác bên khung dệt, chị chia sẻ tấm vải đang hình thành: vải lanh không đơn thuần là chất liệu may mặc, mà là sợi dây nối con người với tổ tiên, gắn bó trọn vẹn với vòng đời từ khi về nhà chồng cho đến lúc trở về với đất trời.

Chị Sùng Thị Dính, người Mông Xanh đến từ xã Lùng Tám (Tuyên Quang) bên khung cửi dệt lanh

Trình diễn nghề dệt tại Ngày hội, chị Dính không chỉ giới thiệu sản phẩm, mà còn mang đến cho du khách một trải nghiệm văn hóa trọn vẹn. Người xem có thể tận mắt chứng kiến từng công đoạn, lắng nghe câu chuyện phía sau tấm vải, để hiểu rằng mỗi sản phẩm thủ công là kết tinh của ký ức, niềm tin và đời sống cộng đồng. Qua câu chuyện của chị Sùng Thị Dính, tôi được biết, nghề dệt ở Lùng Tám hiện nay vẫn được duy trì, tạo việc làm cho người dân nơi đây. Hợp tác dệt thổ cẩm nơi chị Dính gắn bó có khoảng 100 phụ nữ Mông tham gia làm việc, qua đó không chỉ bảo tồn nghề truyền thống, mà còn trở thành sinh kế bền vững. Song song với công việc tạo ra các sản phẩm thổ cẩm, Hợp tác xã còn có các khóa học truyền dạy cho trẻ em, đồng thời kết nối với du lịch trải nghiệm. Nhờ đó, di sản được lan tỏa, phát huy trong đời sống hôm nay.

Không gian trải nghiệm ấy còn được mở rộng qua nghệ thuật vẽ sáp ong – một kỹ thuật tinh xảo bậc nhất của người Mông. Qua phần trình diễn của nghệ nhân Mùa Y Gánh, du khách được chứng kiến cách một tấm vải trắng dần hiện lên những hoa văn giàu ý nghĩa. Người vẽ chấm bút vào chảo sáp ong nóng, từng nét vẽ hiện ra theo trí nhớ và sự sáng tạo cá nhân. Hoa văn không chỉ là trang trí, mà là ký hiệu văn hóa, là ước vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc, được lưu giữ trên vải như một bản ghi chép bằng hình ảnh của bản làng.

Bà Giàng Thị Mảy, 60 tuổi, đến từ xã Sính Phình (Điện Biên) cho biết đã gắn bó hơn 20 năm với nghề làm vòng thủ công

Bên cạnh đó, những gian hàng thủ công mang đến cho du khách cơ hội tiếp xúc gần hơn với đời sống kinh tế – văn hóa của người Mông hôm nay. Bà Giàng Thị Mảy, 60 tuổi, đến từ xã Sính Phình (Điện Biên) cho biết đã gắn bó hơn 20 năm với nghề làm vòng thủ công. Theo bà, để làm nên một chiếc vòng bên cạnh những hạt cườm, thì các chi tiết khác đều là thổ cẩm và phải thêu và khâu tay, nên mất khá nhiều thời gian.

Những chiếc vòng tay, vòng cổ hay dây đeo kính được tạo nên từ sự kết hợp giữa thổ cẩm truyền thống và hạt cườm hiện đại, tuy nhỏ bé về hình thức nhưng hàm chứa giá trị văn hóa. Chính vì vậy, các sản phẩm này được thế hệ trẻ người Mông đón nhận, đặc biệt ưa chuộng trong những dịp lễ tết như một cách thể hiện bản sắc. Những phụ kiện tưởng chừng giản dị ấy không chỉ làm đẹp cho người sử dụng, mà còn trở thành phương tiện lan tỏa văn hóa, đồng thời, tạo thu nhập cho người dân vùng cao.

Ngày hội cũng là không gian để người trẻ trải nghiệm, giới thiệu về bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Lầu Nguyễn Hương Giang, sinh viên người Mông đến từ Kỳ Sơn (Nghệ An) bày tỏ: Là một người con của đồng bào Mông, khi ra Hà Nội học tập, tôi luôn mong muốn được khoác lên mình trang phục truyền thống trong những dịp quan trọng. Vì vậy, khi biết có một sự kiện dành riêng cho văn hóa Mông, đặc biệt có sự hiện diện của cộng đồng Mông Nghệ An, tôi thực sự bất ngờ, xúc động và cảm thấy vô cùng tự hào.

Lầu Nguyễn Hương Giang, sinh viên người Mông đến từ Kỳ Sơn (Nghệ An)

Chia sẻ về những ấn tượng tại Ngày hội, Hương Giang cho biết, không gian sự kiện mang đến nhiều hoạt động trải nghiệm phong phú dành cho du khách. Tuy nhiên, điều khiến cô ấn tượng sâu sắc nhất chính là các gian trưng bày cùng sự hiện diện của các nghệ nhân – những người đang trực tiếp giữ gìn, phát huy giá trị di sản. Việc được gặp gỡ, trò chuyện với các nghệ nhân người Mông Nghệ An giúp Hương Giang cảm nhận rõ sự cởi mở, chân thành và nguồn cảm hứng về tình yêu văn hóa mà các thế hệ đi trước truyền lại cho người trẻ.

Sau khi tham quan, Hương Giang nhận thấy mỗi nhóm Mông trên dải đất Việt Nam đều sở hữu những nét đặc sắc riêng, trong đó người Mông Nghệ An nổi bật với kỹ thuật ghép vải trong thổ cẩm – một phương thức tạo hoa văn khác biệt so với nhiều nhóm Mông khác; hay người Mông ở Hòa Bình hay Mộc Châu (Sơn La) có kỹ thuật nhuộm chàm, vẽ sáp ong mà người Mông Nghệ An không có... Dù vậy, cô cũng nhận ra những điểm tương đồng cốt lõi, đủ để khẳng định sự gắn kết trong bản sắc chung của dân tộc Mông. Theo Giang, chính sự đa dạng trong thống nhất ấy đã mang lại cho mỗi cộng đồng người Mông nhiều cơ hội khám phá, học hỏi và thêm trân trọng giá trị văn hóa của từng vùng miền.

Là một du khách đến từ Hà Nội, anh Ngô Tiến Vinh chia sẻ: Đến với không gian Ngày hội, tôi có cơ hội trải nghiệm nhiều điều thú vị, đặc biệt là được trực tiếp trò chuyện và lắng nghe bà con các nhóm địa phương chia sẻ về đời sống và văn hóa của mình. Qua quan sát, tôi cảm nhận trang phục của người Mông mang một vẻ đẹp rất riêng – đó là sự tinh tế được chắt lọc từ chất liệu mộc mạc. Vải lanh thoạt nhìn và khi chạm vào có cảm giác thô, thậm chí hơi ráp, nhưng dưới bàn tay khéo léo của người phụ nữ Mông, chất liệu ấy được làm mềm, nhuộm màu và trang trí tinh xảo. Từ đó, những bộ trang phục rực rỡ, uyển chuyển ra đời, trở thành dấu ấn bản sắc không thể tách rời của người Mông nơi rẻo cao...

Có thể thấy, khi đến với Ngày hội văn hóa Mông, du khách không chỉ tham quan, mua sắm hay ghi lại những khoảnh khắc đẹp, mà còn được trực tiếp trải nghiệm và kết nối với các nghệ nhân, từ đó hiểu sâu hơn về giá trị của di sản văn hóa. Chính những trải nghiệm chân thực ấy giúp văn hóa Mông không chỉ được gìn giữ, mà còn lan tỏa rộng rãi trong đời sống đương đại, tạo động lực phát triển du lịch văn hóa, mở rộng sinh kế cho người dân bản địa và góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của cộng đồng.

Bài, ảnh: NGỌC BÍCH