Nghệ thuật múa với đời sống đương đại: Giữ bản sắc để sáng tạo bền vững

Trong bối cảnh đời sống nghệ thuật Việt Nam đang thay đổi nhanh chóng, hội thảo “Nghệ thuật múa với đời sống đương đại” đã được Hội Nghệ sĩ Múa Việt Nam tổ chức tại Quảng Trị từ ngày 14 - 17/11/2025. Hội thảo là sinh hoạt khoa học với đề tài thiết thực, đã thu hút sự quan tâm của giới nghề và công chúng yêu nghệ thuật. Không chỉ là dịp nhìn lại thực trạng phát triển của nghệ thuật múa Việt Nam, sự kiện còn là diễn đàn trao đổi về vai trò của múa trong công cuộc xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, cũng như đề xuất những giải pháp bảo tồn - phát huy giá trị của múa dân gian dân tộc và khơi gợi hướng phát triển cho những sáng tạo mới.

Tác phẩm Kliselamef (Female Silk) tham dự Liên hoan múa đương đại Quốc tế Italy 2023

Theo các nhà nghiên cứu, múa không chỉ là nghệ thuật của hình thể mà còn là một trong những loại hình nghệ thuật biểu hiện của văn hóa dân tộc. Trong lịch sử và đời sống tinh thần Việt Nam, múa hiện diện trong lễ nghi, tín ngưỡng, sinh hoạt cộng đồng và sân khấu. Mỗi điệu múa đều gắn với tâm thức, cảnh quan, nhịp lao động, ngôn ngữ và sự vận động của văn hóa bản địa. Khi Đảng và Nhà nước xác định mục tiêu xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, nghệ thuật múa được nhìn nhận như một trong những kênh quan trọng góp phần bảo tồn và lan tỏa bản sắc ấy. Không chỉ gìn giữ các hình thức truyền thống, múa còn có thể “kể câu chuyện văn hóa Việt Nam” bằng ngôn ngữ toàn cầu, tiếp cận công chúng quốc tế qua những hình tượng giàu tính biểu cảm, đưa những giá trị thẩm mỹ dân tộc vượt biên giới. Nhưng quan trọng là phải để chất Việt giữ vai trò trung tâm trong quá trình sáng tạo. Theo TS, NSND Phạm Anh Phương, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Múa Việt Nam: “Hội nhập mở ra nhiều cơ hội học hỏi, nhưng cũng đặt ra yêu cầu cao về giữ gìn bản sắc. Chính bản sắc dân tộc là yếu tố giúp nghệ thuật múa Việt Nam khẳng định vị thế và tạo dấu ấn trong bối cảnh giao lưu nghệ thuật quốc tế”. Bản sắc không phải là thứ để tuyên truyền một cách cứng nhắc, mà là dòng chảy thấm vào chuyển động cơ thể, nhịp thở, tinh thần của người nghệ sĩ. Bản sắc phải “sống”, chứ không phải sao chép, mô phỏng.

Nhìn vào không khí thảo luận sôi nổi, có thể thấy nghệ thuật múa đang đứng trước những bước ngoặt quan trọng, cần sự lựa chọn cẩn trọng: giữa truyền thống và hiện đại, giữa bản sắc dân tộc và nhu cầu hội nhập, giữa những giá trị của thẩm mỹ do các nghệ sĩ mang lại và những biến ảo do công nghệ đem tới. Chính vì vậy, từ nhiều khía cạnh khác nhau, các nhà giáo, nhà lý luận, các biên đạo, nghệ sĩ đem tới hội thảo nhiều ưu tư, nhiều câu hỏi cũng như đặt ra vấn đề không chỉ là chuyện của nghề múa mà còn là câu chuyện rộng hơn về văn hóa và bản sắc trong thời đại số.

Vở múa đương đại Đối diện với vô cùng kết hợp cùng các chất liệu của nghệ thuật Tuồng

Một tiết mục múa đương đại của Nhà hát ca múa nhạc dân tộc Bông sen TP.HCM

Qua các ý kiến tại hội thảo cho thấy hệ thống múa Việt Nam hiện nay đang có độ đa dạng phong phú và nhiều lựa chọn: múa truyền thống, múa dân gian dân tộc, múa hiện đại, múa đương đại… tất cả vẫn tồn tại song song và phát triển trong những môi trường khác nhau. Tuy nhiên, cũng từ sự phát triển đa dạng đó cũng cho thấy những vấn đề khiến các nhà hoạt động của ngành múa lo ngại. Nhiều loại hình múa truyền thống, múa dân gian dân tộc đứng trước nguy cơ mai một do thiếu môi trường duy trì tự nhiên trong cộng đồng; lực lượng nghệ sĩ trẻ bước vào nghề nhưng khó gắn bó vì thu nhập và điều kiện làm việc chưa ổn định; đời sống biểu diễn chưa thật sự phong phú để tác phẩm có thể “sống” lâu; trong khi đó, khán giả trẻ ngày càng đòi hỏi những trải nghiệm mới, trực quan hơn, giàu tính tương tác hơn.

Cách đánh giá thực trạng ngành múa hiện nay cũng được các đại biểu nêu rõ trong tham luận cũng như trong các phát biểu ngay tại cuộc họp. Đó là các vấn đề như ứng dụng công nghệ từ ánh sáng thông minh, màn hình LED, 3D mapping đến cảm biến chuyển động… công nghệ đang góp phần tạo nên những không gian biểu đạt đa tầng, giàu thị giác, được nhiều đại biểu xem là chìa khóa mở ra hướng tiếp cận mới, là chất xúc tác, kích thích sáng tạo mới cho nghệ thuật múa. Nhưng các ý kiến của nhà giáo Thu Hằng, nghệ sĩ Phạm Thanh Phong, Cao Ngọc đều cho rằng, ứng dụng để tôn vinh vẻ đẹp của múa chứ không phải lạm dụng hiệu ứng thị giác. Khi công nghệ trở thành trung tâm, vũ công bị “chìm” đi, làm mất đi bản chất của múa - nghệ thuật của cơ thể sống. Bản sắc dân tộc và tính người của nghệ thuật phải được đặt lên hàng đầu trong mọi thử nghiệm với công nghệ; hay với việc bảo tồn thì hiện nay, nhiều biến tướng của múa truyền thống, múa dân gian nhân danh sự phù hợp với đời sống hiện đại mà làm mất đi bản sắc. Cần bảo tồn từ gốc, để các điệu múa dân gian được thực sự “sống” trong môi trường văn hóa bản địa, nơi cộng đồng giữ vai trò chủ thể. Do đó, việc phục hồi không gian lễ hội, khôi phục truyền dạy truyền thống, xây dựng mô hình bảo tàng sống… được xem là giải pháp bền vững.

Lần đầu tiên tổ chức vở diễn Rơm trên cánh đồng lúa chín, thông qua âm nhạc dân gian kết hợp cùng nghệ thuật múa đương đại đẳng cấp quốc tế

Bên cạnh đó, nhiều đại biểu nhận định, đào tạo vẫn còn nhiều điểm nghẽn, là lĩnh vực cần thay đổi mạnh mẽ nhất. Chương trình giảng dạy vẫn thiên về kỹ thuật hình thể, kỹ thuật múa mà chưa chú trọng nhiều hơn các kiến thức liên ngành: công nghệ sân khấu, thiết kế ánh sáng, tư duy dàn dựng đương đại, quản lý nghệ thuật… TS,NGƯT Thúy Nga, Giám đốc Học viện Múa Việt Nam phát biểu: đào tạo múa chuyên nghiệp ở Việt Nam đang đối diện với nhiều thách thức, mô hình truyền thống đang dần bộc lộ những hạn chế, đội ngũ giảng viên cần cập nhật phương pháp và công nghệ mới, người học cần thay đổi tư duy về nghệ thuật…

Kết thúc hội thảo, ThS, NGƯT Trịnh Quốc Minh đã tổng kết với những đề xuất được đưa ra cho chiến lược phát triển nghệ thuật múa trong giai đoạn tới như: Đổi mới tư duy sáng tạo, nghệ sĩ cần tiếp cận công nghệ như một ngôn ngữ mới, chứ không chỉ là công cụ hỗ trợ. Điều này đòi hỏi sự chủ động học hỏi, hợp tác liên ngành và dũng cảm thử nghiệm. Giữ bản sắc làm gốc trong mọi sáng tạo, dù sáng tạo theo hướng nào, bản sắc văn hóa Việt Nam vẫn phải được đặt ở vị trí trung tâm - đó là điểm tựa để nghệ thuật múa bước ra thế giới mà không hòa tan. Tăng cường cơ sở vật chất và các thiết chế văn hóa, các địa điểm biểu diễn, không gian thử nghiệm cần được đầu tư đồng bộ để nghệ sĩ có môi trường làm nghề đúng nghĩa; mạnh dạn thay đổi công tác đào tạo, khuyến nghị tích hợp kiến thức về công nghệ biểu diễn, thiết kế sân khấu số, kỹ thuật đa phương tiện. Đây là cách chuẩn bị cho thế hệ nghệ sĩ mới phù hợp với nhu cầu của sân khấu tương lai. Cuối cùng là xây dựng chính sách hỗ trợ sáng tạo và biểu diễn, cần xây dựng các quỹ hỗ trợ nghệ thuật, chương trình đặt hàng tác phẩm, mô hình liên kết công - tư… tạo điều kiện để nghệ thuật múa phát triển bền vững.

Hội thảo “Nghệ thuật múa với đời sống đương đại” không chỉ là sự kiện chuyên môn, mà còn là lời nhắc nhở rằng nghệ thuật chỉ có thể sống nếu biết chuyển mình theo nhịp của thời đại. Sáng tạo, đổi mới trong tư duy làm nghề của múa Việt Nam vì vậy không phải là lựa chọn, mà là yêu cầu tất yếu. Con đường phía trước chắc chắn còn nhiều thách thức, nhưng với sự dấn thân của nghệ sĩ, sự đồng hành của nhà quản lý và sự ủng hộ của công chúng, nghệ thuật múa hoàn toàn có thể trở thành một trong những lĩnh vực tiên phong trong đời sống văn hóa đương đại. Đó không chỉ là hành trình sáng tạo, mà còn là hành trình gìn giữ và lan tỏa tâm hồn Việt bằng ngôn ngữ chuyển động - ngôn ngữ của vẻ đẹp, cảm xúc và bản sắc.