Thị hiếu khán giả hiện nay phân rẽ rất nhiều cho các chương trình giải trí khác nhau, vì vậy phim truyền hình Việt cũng chịu tác động chung, phải thay đổi để thích nghi, tiếp cận và thu hút số đông khán giả.

Phim Cầu vồng cuối chân trời

Thị hiếu khán giả chuyển dịch

Báo cáo Tổng kết của Bộ Thông tin và Truyền thông (trước đây) cho thấy, số lượng thuê bao truyền hình trả tiền đã tăng từ 18,3 triệu trong năm 2023 lên 21,2 triệu trong năm 2024, tương đương với mức tăng 14%; thuê bao OTT (trực tuyến) tăng từ 5,56 triệu lên 7,4 triệu, đạt mức tăng trưởng 33%. Việt Nam hiện có hơn 20 nền tảng OTT trong và ngoài nước, chưa tính các ứng dụng OTT truyền hình xuyên biên giới. Báo cáo của Hiệp hội Truyền hình trả tiền Việt Nam trong giai đoạn 2023 - 2024 cho biết, người dùng ngày càng có xu hướng chuyển dịch từ các kênh truyền hình truyền thống sang các nền tảng OTT, nơi họ có thể linh hoạt chọn lựa nội dung theo nhu cầu và thời gian của mình.

Báo cáo nhu cầu giải trí số 2024 - 2025 do Appota ban hành (thống kê từ DemandSage, AsiaPac, Decision Lab, Kadence, Q&M...với dữ liệu được thu thập từ tháng 1/2024 đến tháng 3/2025 trên phạm vi toàn lãnh thổ Việt Nam, gồm cả thị trường miễn phí và có trả phí) cho thấy, người dùng Việt dành nhiều thời gian nhất (120 phút) cho phim trên nền tảng OTT ; video vẫn là hình thức giải trí phổ biến, thu hút lượng lớn thời gian xem của người dùng, trong đó video ngắn (TikTok) là 58 phút và 70 phút cho video dài (YouTube). Còn video trực tuyến, theo GWI (Công ty nghiên cứu thị trường của Anh), các dịch vụ như YouTube, Netflix, VieON, K+, FPT Play...chiếm tỷ trọng lớn, với hơn 50% thời gian xem tivi tại Việt Nam chuyển sang OTT.

Từ đầu năm 2025 thị hiếu giải trí cũng thay đổi ở các tệp khán giả. Khán giả ở độ tuổi 25- 44 chủ yếu là nữ giới, công việc và thu nhập ổn định nên có xu hướng xem các sản phẩm giải trí như chương trình truyền hình thực tế, show truyền hình lớn, concert âm nhạc, K-drama (phim truyền hình Hàn Quốc) trên nền tảng VieOn hoặc Netflix. Tệp khán giả tiềm năng (18 - 20 tuổi) hầu hết là fan của digital vì sự tiện lợi của chiếc điện thoại. Ở tệp khán giả truyền thống của phim truyền hình là các bà nội trợ, bán hàng (45- 54 tuổi) cũng phân hóa, khi họ sở hữu smartphone và bị cuốn hút bởi những trào lưu giải trí trực tuyến.

Cảnh trong phim Những chặng đường bụi bặm

Phim truyền hình giảm sức hút

Sự bùng nổ của các nền tảng trực tuyến làm giảm sự chú ý dành cho các chương trình giải trí trên truyền hình theo hình thức phát sóng truyền thống. Trong đó, phim truyền hình Việt là loại hình giải trí thường xuyên phát sóng theo khung giờ cố định, nội dung trải dài hàng chục tập, nên dễ dàng bị mất thị phần, khi khán giả quen chọn giải trí theo sở thích và thời gian của cá nhân. Công nghệ 4.0 bùng nổ, các dạng nội dung ngắn đang chiếm ưu thế trên các nền tảng như TikTok, YouTube... khiến khán giả ngại chọn các dòng phim dài tập. We Are Social 2024 ghi nhận người Việt xem nội dung dạng video ngắn trung bình 39 phút mỗi ngày, vượt xa thời lượng xem truyền hình truyền thống.

Một nguyên nhân khiến phim truyền hình Việt giảm sức hút là chất lượng chưa được như kỳ vọng của khán giả. Kịch bản nhiều phim bị chê dài lê thê, thiếu kịch tính, mô-típ cũ, thiếu chiều sâu tâm lý, đầu voi đuôi chuột....Lâu nay giới chuyên môn, khán giả và báo chí viết rất nhiều về điểm yếu này, nhưng thực trạng vẫn chưa mấy cải thiện. Ngoài ra, dàn diễn viên quen thuộc liên tục xuất hiện trong nhiều bộ phim mà không “làm mới” nét diễn hay mô típ nhân vật; lạm dụng diễn viên trẻ nổi tiếng trên mạng xã hội nhưng thiếu kinh nghiệm diễn xuất; chiến lược truyền thông (trừ VTV làm bài bản, chuyên nghiệp) chủ yếu trông chờ vào diễn viên, nghệ sĩ, trang fanpage trên các mạng xã hội, nền tảng...mà không dựa trên tệp khán giả chính mà phim hướng đến...khiến phim phát sóng trên các kênh truyền thống rất khó khăn để trở thành “hot search” như ở những năm 2005, 2012, 2015.

Trong khi đó, các nền tảng OTT quốc tế đang đẩy mạnh nội dung với các bộ phim truyền hình Hàn Quốc, Trung Quốc, Thái Lan...được đầu tư công phu từ hình ảnh, diễn viên đến chiến lược truyền thông. Mới nhất, Khi cuộc đời cho ta quả quýt nhận được nhiều đánh giá tích cực từ khán giả và các nhà phê bình, đặc biệt là về cốt truyện ấm áp, diễn xuất tinh tế, khắc họa chân thực cuộc sống những người lao động và văn hóa của đảo Jeju. Bộ phim đã lọt vào Top 10 phim truyền hình không nói tiếng Anh được xem nhiều nhất trên nền tảng Netflix toàn cầu suốt hai tuần. Theo Nate, phim để lại dấu ấn trong lòng người xem, trong đó có nhiều khán giả gen Z.

Cảnh trong phim Chiếc vòng ngọc bích 
 

Thay đổi để thích nghi

Từ đầu năm 2025, một số đài truyền hình đã có những thay đổi nhằm cải thiện sự chú ý của khán giả dành cho phim truyền hình Việt. Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) sau khi khảo sát và nghiên cứu đã điều chỉnh, sắp xếp về khung giờ với mong muốn tạo thói quen xem phim truyền hình ở những khung giờ cố định, phù hợp hơn nhằm thu hút khán giả nhiều độ tuổi. Theo đó từ trung tuần tháng 2, VTV dành hẳn khung “giờ vàng” lúc 20h (thứ 2 đến thứ 6) trên kênh VTV3 và từ 21h00 đến 21h30 trên kênh VTV1 cho các phim truyền hình mới. Sau hơn 4 tháng, có thể thấy khung giờ mới phổ cập khán giả rộng hơn, các phim phát sóng có đề tài mới mẻ, mang lại nhiều cảm xúc cho khán giả. Ngoài tình cảm gia đình và tình yêu tuổi trẻ như Cha tôi, người ở lại hay Cầu vồng cuối chân trời...VTV1 và VTV3 còn phát sóng phim có tính chất khác biệt như Những chặng đường bụi bặm, Không thời gian...được quay với công nghệ hiện đại, bối cảnh được dàn dựng công phu...tạo nên “làn gió mới” cho khán giả xem truyền hình.

Từ trung tuần tháng 6 vừa qua, khung giờ phát sóng phim truyền hình Việt trên HTV7 lúc 19h30 được đổi mới với phim rút ngắn số tập. Thay vì từ 30 tập đến 45 tập và nhiều hơn, các phim Xin chào ngày mai, Nhà bà Hà vui quá à, Ông bà gánh còng lưng đang phát sóng ở khung giờ này chỉ dài từ 6 - 12 tập (45 phút/tập) và chú trọng khai thác các đề tài mang đậm hơi thở cuộc sống, “bắt trend” hiệu quả các vấn đề của xã hội, nhằm đáp ứng nhu cầu thưởng thức của khán giả, nhất là giới trẻ. Ông Vũ Ngọc Hà - Giám đốc Hòa Bình Film, đối tác của HTV- cho biết, quyết định sản xuất phim ít tập vì xu hướng của khán giả hiện nay nghiêng về tiêu thụ nội dung ngắn gọn và dễ theo dõi. Trong một thế giới mà mọi người đều bận rộn, họ không có nhiều thời gian và kiên nhẫn để theo dõi những bộ phim dài 30 - 40 tập. Việc sản xuất phim ít tập giúp khán giả dễ dàng tiếp cận và ngược lại.

Theo nhà biên kịch Đặng Thanh (phim Cổng mặt trời, Gọi giấc mơ về, Vợ quan, Xin chào ngày mai...), khi xem phim, khán giả không ngán dài tập mà họ chỉ sợ câu chuyện không mới, không thấy chính mình trong phim. Sự phát triển nội dung trở thành yếu tố cốt lõi cần nhất của phim truyền hình Việt hiện nay. Do đó, biên kịch cần nắm chắc được các thông tin mang tính khoa học như: khung giờ phát sóng, khán giả lý tưởng nào xem phim khung giờ tương ứng, xu hướng thời đại của khán giả. Cần giải được bài toán khoa học này thì mới có thể khoanh vùng được chủ đề, thể loại phim tương thích để thỏa điều kiện giải trí cho khán giả.

Cảnh trong phim Cha tôi, người ở lại

Tăng cường tiếp cận khán giả

Với kinh nghiệm gần 20 năm đã và đang làm biên kịch, Đặng Thanh cho rằng, kịch bản phim truyền hình cần tính phổ rộng: di sản văn hóa, đặc tính vùng miền, địa phận, giới tuyến, thời sự, sự kiện (lịch sử - thời sự - văn hóa quốc gia - văn hóa quốc tế….Các nhà làm phim truyền hình Hàn Quốc đã vận dụng rất thành công, họ mang vào phim rất “đậm vị” quê hương, đặc biệt là văn hóa bản địa. Trong Điệu Cha Cha làng biển, Chào mừng đến Samdari, Nữ hoàng nước mắt, Khi đời cho ta quả quýt...văn hóa đặc trưng vùng miền, phong tục tập quán, những câu ca dao, sự tích ma bắt cóc, những thói quen đời thường như ăn cơm đậu...được đưa vào phim một cách sâu sắc và tinh tế. 

Năm ngoái, phim truyền hình Việt có Đi giữa trời rực rỡ (phát sóng trên VTV3) thực sự ấn tượng với rating (tỷ suất người xem) 4.1 và hơn 11 tỷ lượt xem sau 58 tập trên các nền tảng, có nội dung không chỉ là câu chuyện tình yêu của tuổi mới lớn mà còn khắc họa cuộc sống và văn hóa của đồng bào dân tộc, mang đến “làn gió mới” cho khán giả. Nửa đầu năm 2025, phim Cha tôi, người ở lại (Việt hóa từ Lấy danh nghĩa người nhà của Trung Quốc) phát sóng trên VTV3 có rating đạt 5.1, đặc biệt tập cuối đạt 6.5, tương đương với hơn 4,6 triệu người xem mỗi phút (theo số liệu Kantar Media), chiếm vị trí top 1 rating các chương trình giải trí trên sóng truyền hình toàn quốc. Cha tôi, người ở lại nhận được nhiều lời khen của khán giả, khi ê-kíp làm phim đã thổi vào phim một bầu không khí hết sức “thuần Việt” với những sinh hoạt đời thường rất gần gũi, sinh động như đang diễn ra trong một gia đình Việt nào đó. Ê-kíp làm phim còn khéo léo lồng ghép cả văn hóa dân gian (hát Văn, hát Chèo, chơi đàn nguyệt...) khiến người xem cảm thấy thú vị hơn.

Phim truyền hình Màu của tình yêu (TH Vĩnh Long) rating 4.0; Những chặng đường bụi bặm (VTV3) rating 5.0; Chiếc vòng ngọc bích (THVL) rating 4.8; Gió ngược chiều (THVL) rating 5.1....Theo nhà sản xuất Mega GS, nhiều phim phát sóng trên truyền hình vẫn có rating khá tốt, nhưng không cao như vài năm trước. Sau khi phát sóng, nhiều phim được phát lại trên các nền tảng. Có những phim đạt được hàng trăm triệu lượt xem/ tập, giúp các Đài truyền hình hoặc các nhà sản xuất (tùy theo hợp đồng về bản quyền) có thêm nguồn doanh thu từ thu hút khán giả và quảng cáo. Điều đáng kể nữa là khi phát lại trên các nền tảng sẽ giúp phim chất lượng tốt tiếp cận được với số lượng khán giả nhiều hơn. Hiện nay, ngay từ khâu sản xuất các nhà làm phim không chỉ coi trọng nguồn thu từ kênh truyền hình truyền thống, mà còn hướng tới việc khai thác các nền tảng số sau đó. Tất nhiên, các bản digital không dài (khoảng 8 phút, 10 phút, 15 phút) như bản phim truyền thống (45 phút/tập) và được chọn lọc những phân đoạn (có thể 2-3 đoạn/tập) phù hợp với các tệp khán giả khác nhau.

Ở thời điểm này, VTVgo đã triển khai hoàn thiện nền tảng số. Đây là một nền tảng đa năng cho phép xem trực tiếp, xem lại các chương trình truyền hình. Các phim truyền hình sau khi phát sóng trên VTV1, VTV3 sẽ được cập nhật, để  khán giả xem trực tuyến, hoặc xem lại trên VTVgo. Sắp tới VTVgo còn triển khai các Chương trình nền tảng số với khung màn hình dọc, nhằm mang lại “trải nghiệm xem hoàn hảo” với khán giả. Nhiều đài truyền hình khác cũng đang tích cực chuẩn hóa chuyển đổi số để bắt kịp xu hướng và nhu cầu giải trí của số đông khán giả, nhất là giới trẻ.

ĐAN KHANH

Nguồn: Tạp chí VHNT số 614, tháng 7-2025