Sáng 22-11, tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đoài Phương, Hà Nội), Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Bộ VHTTDL) tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”.

Tham dự Hội thảo, về phía Bộ VHTTDL có: Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam, TS Trịnh Ngọc Chung; Phó Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam Nguyễn Thị Hải Nhung; Phó Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam Nghiêm Thị Thanh Nguyệt; Phó Cục trưởng Cục Thông tin cơ sở và Thông tin đối ngoại Nguyễn Văn Thuật.

Về phía các ban, ngành Trung ương có: Vụ trưởng Vụ Dân tộc, Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Triệu Văn Bình; Phó Trưởng ban Dân tộc Tôn giáo, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Hà Thị Thanh cùng đại diện lãnh đạo các Sở VHTTDL các địa phương, đông đảo các nhà khoa học, chuyên gia, nhà nghiên cứu, quản lý văn hóa du lịch; giảng viên các trường đại học, cao đẳng; nghệ nhân và các đoàn tham gia Ngày hội Văn hóa Mường.

Hội thảo nằm trong khuôn khổ các hoạt động của Tuần "Đại đoàn kết các dân tộc - Di sản Văn hóa Việt Nam" năm 2025 và Ngày hội Văn hóa Mường lần thứ II năm 2025.

Ban tổ chức nhận được gần 100 tham luận gửi về cho hội thảo, cũng như sự quan tâm của các nhà khoa học, các chuyên gia, nhà nghiên cứu ở Trung ương và các địa phương.

Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam Trịnh Ngọc Chung, Phó Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam Nguyễn Thị Hải Nhung, PGS, TS Lê Ngọc Thắng chủ trì Hội thảo

Phát huy giá trị văn hóa gắn với phát triển du lịch góp phần ngày càng nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho các đồng bào dân tộc

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam, TS Trịnh Ngọc Chung khẳng định, công tác văn hóa và bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa của dân tộc thiểu số đã được Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm bằng những quyết sách, bằng những nghị quyết và chủ trương, cơ chế chính sách rất cụ thể.

Theo ông Trịnh Ngọc Chung, trong thời gian vừa qua, công tác văn hóa nói chung và công tác bảo tồn, phát huy, gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số nói riêng đã có những bước tiến và đạt được những kết quả nhất định. Điều đó thể hiện từ những kết quả đạt được trong các hoạt động văn hóa, đặc biệt là trong triển khai các chương trình, các chiến lược phát triển văn hóa. “Nhiều giá trị văn hóa truyền thống, nhiều lễ hội, nhiều phong tục tập quán đã được phục hồi, được đồng bào các dân tộc gìn giữ và phát huy. Qua đó cho thấy những chủ trương, chính sách, đường lối của Đảng đã và đang đi vào cuộc sống một cách rất có hiệu quả” – Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam nhấn mạnh.

Nhấn mạnh về vấn đề phát huy giá trị văn hóa gắn với phát triển du lịch, TS Trịnh Ngọc Chung cho rằng, đây là bước tiến xa hơn, đã nằm trong chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước, góp phần ngày càng nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho các đồng bào dân tộc. Đồng thời, đảm bảo gìn giữ bền vững và lan tỏa được rộng hơn, nhiều hơn, xa hơn những giá trị văn hóa của các dân tộc thiểu số đến với người dân cũng như đến với du khách trong và ngoài nước.

Toàn cảnh Hội thảo

Theo ông Trịnh Ngọc Chung, trong thời đại đất nước đang ngày càng phát triển và hội nhập một cách rất sâu rộng, chúng ta đang đối mặt với những thách thức như biến đổi khí hậu, phát triển đô thị, phát triển kinh tế xã hội... Những điều đó đang trực tiếp ảnh hưởng đến công tác bảo tồn, gìn giữ, phát huy những giá trị truyền thống văn hóa các dân tộc. Bên cạnh đó, với sự phát triển bùng nổ của khoa học công nghệ và đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), đây là một tiến bộ khoa học của xã hội loài người, vì thế cần phải tận dụng để đưa vào góp phần phát triển kinh tế, xã hội, gìn giữ những giá trị văn hóa. Nếu chúng ta không có những cơ chế, không có những chính sách, không có những giải pháp cụ thể, thì vô hình chung các mặt trái của những tiến bộ này sẽ ảnh hưởng đến việc chúng ta đang thực hiện chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về công tác bảo tồn, gìn giữ và phát huy văn hóa các dân tộc thiểu số.

Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam mong muốn, thông qua hội thảo sẽ nhận được nhiều ý kiến tham luận, thảo luận của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu. Ban Tổ chức sẽ tiếp thu những ý kiến, từ đó đề xuất với cấp có thẩm quyền, đề ra những giải pháp cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số trong thời gian tới.

Đa dạng văn hóa và bản sắc: định hướng thương hiệu du lịch các dân tộc Việt Nam

Tại Hội thảo, Chủ tịch Hội dân tộc học và nhân học Việt Nam, PGS, TS Lâm Bá Nam trình bày tham luận với chủ đề “Đa dạng văn hóa và bản sắc: định hướng thương hiệu du lịch các dân tộc Việt Nam”. Theo PGS, TS Lâm Bá Nam, khi nói đến văn hóa Việt Nam, chúng ta thường nhắc đến đặc trưng “thống nhất trong đa dạng” và gắn liền với cả quá trình hình thành và phát triển của cộng đồng quốc gia – dân tộc Việt Nam, đồng thời phải được đặt trong bối cảnh không gian văn hóa khu vực Đông Nam Á. Khi đặt trong bối cảnh tổng thể, chúng ta mới thấy rõ nền tảng về văn hóa, và nhận biết rõ hơn về đa dạng, về phong tục, tập quán và biểu hiện văn hóa của các cộng đồng tộc người.

PGS, TS Lâm Bá Nam phát biểu ý kiến tại Hội thảo

PGS, TS Lâm Bá Nam nhấn mạnh, văn hóa của cộng đồng các tộc người ở Việt Nam là một khối di sản khổng lồ, được hình thành và bồi đắp qua tiến trình lịch sử hàng nghìn năm, cho đến hôm nay vẫn tiếp tục vận động, biến đổi trong tương lai. Chính vì vậy, nếu muốn bảo tồn gắn với phát triển du lịch thì văn hóa tộc người phải được nhìn nhận như một “nguồn vốn” đặc biệt. Văn hóa tộc người tạo nên sức sống cho các hoạt động du lịch, là yếu tố hấp dẫn nhất đối với du khách. Nói đến du lịch chính là nói đến sức hút từ bản sắc, phong tục, lễ hội, đời sống văn hóa của các cộng đồng tộc người – đó là nguồn lực cốt lõi làm nên sức hấp dẫn của điểm đến.

“Để gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc, trước hết phải khẳng định: chính họ – những chủ thể và chủ sở hữu di sản – mới là người giữ vai trò trung tâm trong bảo tồn văn hóa. Nhà nước đóng vai trò hỗ trợ, định hướng. Các cơ quan quản lý và giới nghiên cứu cần đồng hành cùng cộng đồng để nhận diện, khôi phục và làm sống lại các giá trị văn hóa. Điều đó sẽ góp phần quan trọng trong việc củng cố bản sắc, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững” –PGS, TS Lâm Bá Thanh đề xuất.

Cân bằng giữa bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển kinh tế - xã hội, nhất là phát triển du lịch

Với tham luận “Cân bằng giữa bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển kinh tế - xã hội, nhất là phát triển du lịch”, PGS, TS Nguyễn Duy Thiệu (Hội Dân tộc học và Nhân học Việt Nam) cho biết, không phải đến thời điểm hiện tại mà ngay từ giữa thế kỷ trước (TK XX), ở thời kỳ toàn cầu hóa, khi mà trào lưu du lịch văn hóa bùng phát ở khắp mọi nơi, thì việc cân bằng giữa bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển kinh tế xã hội, nhất là phát triển du lịch đã được đặt ra và tạo nên những cuộc thảo luận lớn trong nghành Dân tộc học/Nhân học cũng như trong hệ thống các cơ quan quản lý. Đồng thời, việc phát triển du lịch cộng đồng để bảo tồn các di sản văn hóa là một cách làm khá phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng trong những thập niên vừa qua.

Theo PGS, TS Nguyễn Duy Thiệu, ở Việt Nam việc khai thác nguồn lực văn hóa để phát triển kinh tế, xã hội thông qua phát triển du lịch cũng đã lan tỏa vào Việt Nam và đã phát triển sâu rộng mấy chục năm qua, cả trong học đường lẫn cả trong thực tế đời sống xã hội…

Có thể nói, ở khu vực miền núi và dân tộc, do đặc thù của cảnh quan thiên nhiên cũng như đặc thù về lịch sử phát triển, nên còn bảo lưu được một kho tàng nguồn lực văn hóa giàu có và đa dạng, có thể khai thác để phát triển kinh tế, xã hội thông qua phát triển du lịch… Theo đó, ngành Du lịch văn hóa mang lại nhiều lợi ích cho đất nước, bao gồm thúc đẩy phát triển kinh tế, tạo việc làm và thu nhập, quảng bá và bảo tồn các giá trị văn hóa, cũng như tăng cường giao lưu văn hóa quốc tế. Cụ thể, du lịch văn hóa khai thác và làm nổi bật các giá trị đặc sắc, thu hút du khách, đặc biệt là du khách quốc tế, góp phần mở rộng thị trường nội địa và quốc tế. 

PGS, TS Nguyễn Duy Thiệu cũng nhấn mạnh, bên cạnh các lợi ích to lớn mà ngành Du lịch văn hóa mang lại, việc phát triển ngành này cũng có thể làm nảy sinh các tác động tiêu cực lên nhiều mặt như: thương mại hóa và mất đi tính nguyên bản; áp lực lên môi trường và cộng đồng địa phương; ảnh hưởng đến di sản văn hóa; mất đi tính thiêng liêng…

Đề xuất các giải pháp, PGS, TS Nguyễn Duy Thiệu cho rằng, để cân bằng giữa bảo tồn và khai thác các giá trị văn hóa cho phát triển du lịch, cần đặt nguyên tắc bảo tồn lên hàng đầu, không hy sinh văn hóa vì lợi ích trước mắt, đồng thời phát huy giá trị văn hóa một cách bền vững và mang lại lợi ích lâu dài cho cộng đồng địa phương. Đồng thời, cần có các giải pháp, bao gồm xây dựng chiến lược phát triển du lịch bền vững, kiểm soát quy mô du lịch, đầu tư vào các loại hình du lịch cộng đồng có trách nhiệm, đào tạo kỹ năng cho người dân và sử dụng công nghệ hiện đại để quản lý và quảng bá di sản. 

GS, TS Bùi Quang Thanh đề xuất Nhà nư­ớc và cấp tỉnh cần quan tâm và thực hiện tốt chính sách tôn vinh các nghệ nhân tiêu biểu trong văn hóa các dân tộc thiểu số

Phát triển sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng vùng đồng bào dân tộc thiểu số trong bối cảnh hội nhập và phát triển bền vững

Trình bày tham luận “Phát triển sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng vùng đồng bào dân tộc thiểu số trong bối cảnh hội nhập và phát triển bền vững”, GS, TS Bùi Quang Thanh (Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam) khẳng định Nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta, với nhận thức “văn hóa còn thì dân tộc còn”, đã không ngừng quan tâm, chỉ đạo, định hướng và có những quyết sách ở những cấp độ, mức độ và phạm vi khác nhau, đáp ứng mục tiêu: “Bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc, các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của các vùng, miền, của đồng bào các dân tộc, kết hợp với tiếp thu tinh hoa văn hóa của thời đại”.

Trên nền tảng của sự kết hợp chặt chẽ giữa đường lối phát triển và cơ sở pháp lý về vấn đề văn hóa dân tộc, những năm gần đây, Việt Nam đã quan tâm nhiều đến ngành Du lịch và coi đó là một ngành công nghiệp văn hóa đặc biệt, trong đó việc quan tâm thúc đẩy bảo vệ và sáng tạo sản phẩm văn hóa du lịch được coi như một trong những nhiệm vụ cấp bách để phát triển du lịch văn hóa, góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế và bảo tồn các giá trị văn hóa của cộng đồng quốc gia đa dân tộc. Theo đó, những năm gần đây, hoạt động du lịch ở Việt Nam đã và đang là một trong những ngành kinh tế trọng điểm, và tất yếu những hoạt động của mạng lưới công nghiệp đặc biệt đó ở các địa phương sẽ tác động sâu sắc đến mọi mặt đời sống, văn hóa và các quan hệ xã hội các tộc người, các cộng đồng dân cư có nguồn tài nguyên nhân văn phong phú và cảnh quan - sinh thái ở các địa phương.

Tuy nhiên, nhìn vào thực trạng đã và đang hiện hữu ở hầu khắp các vùng miền, cũng phải nghiêm túc và khách quan mà nhận thấy rằng: Việc bảo tồn, tôn tạo hay khôi phục và sáng tạo, phát triển những sản phẩm văn hóa mang các giá trị di sản khác nhau của các tộc người trong cộng đồng quốc gia đa dân tộc thông qua con đường du lịch hay việc khai thác những giá trị di sản để phát triển ngành “công nghiệp không khói” ở nước ta vẫn chưa đạt được mục tiêu và hiệu quả như mong muốn. Chính vì thế, để phát triển du lịch văn hóa nói chung và phát triển công nghiệp văn hóa cho ngành Du lịch nói riêng ở Việt Nam, vấn đề cấp thiết đặt ra là cần quan tâm giải quyết nhiệm vụ phát triển sản phẩm du lịch văn hóa mang bản sắc văn hóa vùng, miền, góp phần tôn tạo thương hiệu Việt Nam, trong điều kiện giao lưu, hội nhập quốc tế, hiện tại và lâu dài.

Đề xuất một số giải pháp, GS, TS Bùi Quang Thanh cho rằng, cần phải củng cố lòng tin và niềm tự hào của đồng bào các dân tộc thiểu số về các giá trị di sản văn hóa truyền thống, trong đó cần tôn trọng lịch sử, tiếng nói, chữ viết, và di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của từng cộng đồng dân tộc; Tổ chức tốt việc dạy song ngữ ở các  trư­ờng dân tộc thiểu số (tiếng Việt và tiếng dân tộc bản địa), tập trung vào các dân tộc có số lượng cư dân đông đảo; Tổ chức giao lư­u văn hóa giữa các dân tộc trong cộng đồng các dân tộc trong phạm vi địa bàn từ cấp làng bản đến cấp xã, cấp tỉnh và cấp liên vùng, để hiểu nhau và học tập lẫn nhau.

Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam phối kết hợp với các thành phần chức năng của Bộ VHTTDL xây dựng các chương trình, đề án cấp chiến lược bao quát những chủ đề gắn văn hóa dân tộc với các hoạt động du lịch, gắn di sản văn hóa với sáng tạo sản phẩm du lịch văn hóa ở từng địa phương (đặc biệt lưu tâm đến các địa bàn được chọn xây dựng điểm đến) để vừa quảng bá văn hóa dân tộc, vừa phát triển kinh tế – xã hội ở địa ph­ương. Nên đào tạo các hư­ớng dẫn viên du lịch là ng­ười dân tộc thiểu số bản địa. 

Nhà nư­ớc và cấp tỉnh cần quan tâm và thực hiện tốt chính sách tôn vinh các nghệ nhân tiêu biểu trong văn hóa các dân tộc thiểu số, coi các nghệ nhân đó là “những báu vật nhân văn sống”; Đư­a các giá trị văn hóa tiêu biểu của các dân tộc vào nội dung công tác xây dựng làng bản văn hóa, gia đình văn hóa ở vùng đồng bào dân tộc, thể hiện ở các văn bản mang tính quy chế của làng/bản hoặc xen cài trong các sinh hoạt văn hóa cộng đồng nói chung.

Đồng thời, cần nâng cao sự nhận thức của nhân dân, cũng như những người làm công tác quản lý tại địa phương; bên cạnh đó cần xây dựng và bảo vệ môi trường văn hóa các địa ph­ương...

Phó Cục trưởng Cục Văn hóa du lịch các dân tộc Việt Nam Nguyễn Thị Hải Nhung phát biểu tổng kết Hội thảo

Bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số không chỉ là nhiệm vụ văn hóa mà còn là động lực phát triển bền vững của quốc gia.

Phát biểu tổng kết Hội thảo, Phó Cục trưởng Cục Văn hóa du lịch các dân tộc Việt Nam Nguyễn Thị Hải Nhung cho biết, sau một buổi sáng làm việc nghiêm túc, sôi nổi và hiệu quả, Hội thảo khoa học về "Bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch" đã hoàn thành toàn bộ các nội dung chương trình đề ra và đạt được nhiều kết quả quan trọng, có ý nghĩa sâu sắc cả về lý luận và thực tiễn.

Bà Nguyễn Thị Hải Nhung cho biết, Hội thảo đã nhận được nhiều báo cáo tham luận tâm huyết, có chất lượng khoa học cao từ các nhà nghiên cứu, chuyên gia, nhà quản lý và các nghệ nhân đại diện cho các cộng đồng của địa phương. Các ý kiến đã tiếp cận vấn đề dưới nhiều góc độ khác nhau như: lịch sử, văn hóa, xã hội, du lịch và kinh tế. Qua đó tạo nên một bức tranh toàn diện, sinh động về hiện trạng, tiềm năng cũng như thách thức trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch bền vững.

Nhiều bài tham luận đã nêu rõ vai trò của văn hóa truyền thống trong đời sống cộng đồng, khẳng định rằng đó không chỉ là di sản quá khứ mà còn là nguồn lực phát triển hiện tại và tương lai. Một số báo cáo đã đề xuất các mô hình như: du lịch văn hóa cộng đồng, du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm, văn hóa hiệu quả. Trong đó, cộng đồng dân tộc thiểu số đóng vai trò trung tâm, vừa là chủ thể sáng tạo, vừa là người thụ hưởng.

​​​​Các nhà khoa học cũng đã chỉ ra những nguy cơ của quá trình thương mại hóa, đô thị hóa và toàn cầu hóa đối với di sản văn hóa. Đồng thời, kiến nghị các giải pháp, chính sách, cơ chế hỗ trợ và phương thức quản lý mới nhằm đảm bảo sự hài hòa giữa bảo tồn, phát huy và phát triển.

Theo Phó Cục trưởng Cục Văn hóa du lịch các dân tộc Việt Nam, Hội thảo đã khẳng định một quan điểm nhất quán: Bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số không chỉ là nhiệm vụ văn hóa mà còn là động lực phát triển bền vững của quốc gia.

Để hiện thực hóa quan điểm đó, trong thời gian tới, Phó Cục trưởng Cục Văn hóa du lịch các dân tộc Việt Nam Nguyễn Thị Hải Nhung cho biết, Bộ VHTTDL sẽ tiếp tục: Tăng cường phối hợp liên ngành, liên vùng trong công tác bảo tồn, phát huy và phát triển văn hóa vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; Xây dựng cơ chế, chính sách hỗ trợ thực hiện nhằm khuyến khích cộng đồng dân tộc thiểu số tham gia chủ động vào các hoạt động du lịch văn hóa. Đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, đào tạo nhân lực và chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa du lịch để mỗi di sản văn hóa truyền thống được lan tỏa mạnh mẽ hơn trong đời sống đương đại. Đồng thời, phát triển mô hình du lịch văn hóa bền vững gắn với sinh kế của cộng đồng, đảm bảo bảo tồn đi đôi với phát triển để bảo tồn tốt hơn.

NGỌC BÍCH - Ảnh: TUẤN MINH