Với mong muốn phát hiện thêm những cây bút mới viết cho thiếu nhi, có thêm các tác phẩm văn học mới, có chất lượng, truyền tải nhiều thông điệp ý nghĩa về con người, đất nước Việt Nam, Giải thưởng Văn học Kim Đồng của Nhà xuất bản (Nxb) Kim Đồng đã góp phần mang đến một mùa vàng bội thu của văn học thiếu nhi trong hai năm 2024 và 2025. Giải thưởng Văn học Kim Đồng lần thứ nhất được gắn với cuộc Vận động sáng tác cho thiếu nhi 2023 - 2025 do Nxb tổ chức. Bên cạnh đó, những nỗ lực của Hội Nhà văn Việt Nam cũng góp phần quan trọng mang lại nhiều khởi sắc cho dòng văn học thiếu nhi những năm gần đây.

Các tác phẩm dự Giải thưởng Văn học Kim Đồng lần thứ Nhất đã được in thành sách

Văn học thiếu nhi - Mạch nguồn trong trẻo nuôi dưỡng tâm hồn

Văn học thiếu nhi có vai trò vô cùng quan trọng trong việc giáo dục và phát triển toàn diện nhân cách cho trẻ ngay từ thuở ấu thơ. Ông Lê Hoàng - nguyên Giám đốc Nxb Trẻ từng khẳng định: “Văn học thiếu nhi là một mảng sách có tầm quan trọng đặc biệt trong việc bồi dưỡng khả năng cảm thụ văn học nước nhà, giáo dục nhân cách, và mở rộng trí tưởng tượng cho đối tượng độc giả thiếu nhi”.

Nhiều tác phẩm kinh điển dành cho thiếu nhi đến nay vẫn còn nguyên giá trị trong việc bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm, hình thành nhân cách và nuôi dưỡng tình yêu với cuộc sống, con người và quê hương. Nhưng nhiều năm trở lại đây, văn học dành cho thiếu nhi dường như đang thiếu đi một vị trí xứng đáng trên văn đàn Việt Nam. Mặc dù số lượng tác phẩm không ít, nhưng lại rất hiếm những tác phẩm thực sự hay và có sức hấp dẫn đặc biệt đối với các em nhỏ. Sự lấn át của sách dịch đã khiến văn học thiếu nhi trong nước bị lép vế rõ rệt. Dù đã có không ít các cuộc thi, giải thưởng dành riêng cho văn học thiếu nhi được tổ chức gần đây, nhưng vẫn thưa vắng các tác giả mới và chưa có nhiều tác phẩm thực sự chạm tới tâm hồn các bạn nhỏ.

Theo nhà thơ Trần Đăng Khoa - Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, dù điều kiện dành cho văn học thiếu nhi hiện nay đã tốt hơn trước với sự ra đời của Hội đồng Văn học thiếu nhi và nhiều cuộc thi, cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi nhưng những tác phẩm hay vẫn rất hiếm. Vẫn còn hiếm những “hiện tượng xuất bản” như nhà văn Nguyễn Nhật Ánh. Gần đây, dù có một số tác giả như Bình Ca, Trung Sĩ có những tác phẩm gây được tiếng vang, nhưng vẫn chưa đủ để khai thác hết tiềm năng của văn học thiếu nhi. 

Trên thực tế, số lượng nhà văn chuyên viết cho thiếu nhi hiện nay không nhiều. Các nhà văn viết sách cho thiếu nhi cũng chưa đầu tư một cách bài bản, chuyên nghiệp như các nhà văn nước ngoài. Mặc dù Nhà nước và Hội Nhà văn Việt Nam, một số nhà xuất bản khuyến khích phát triển lĩnh vực này nhưng để tạo ra những tác phẩm có sức ảnh hưởng vẫn là chuyện “đãi cát tìm vàng”. Từ năm 2006 đến năm 2015, Nxb Kim Đồng thực hiện Dự án Hỗ trợ văn học thiếu nhi Việt Nam - Đan Mạch. Trong 10 năm đã tổ chức 8 cuộc vận động sáng tác với hơn 4.000 tác phẩm tham gia, hơn 100 tác phẩm được giải thưởng, hơn 80 cuốn sách được in, hơn 30 cây bút được đào tạo kĩ năng mới, thành lập 16 câu lạc bộ đọc sách với hơn 40 cuộc giao lưu và các chuyến tàu kể chuyện.

Việc xây dựng văn hóa đọc cho trẻ em là một vấn đề luôn được quan tâm. Tuy nhiên, để sách thực sự thu hút được các em, điều cốt lõi là những tác phẩm văn học dành cho lứa tuổi này phải thực sự chất lượng và tạo được tiếng vang trong cộng đồng. Để lấp đầy khoảng trống cả về chất và lượng của văn học thiếu nhi, Giải thưởng Văn học Kim Đồng lần thứ nhất đã cho thấy sự vào cuộc của đông đảo tác giả trên khắp mọi miền đất nước, mang đến một “mùa vàng” bội thu của văn học thiếu nhi trong năm 2025.

Cánh diều hình nốt nhạc - Tác giả: Nie Thanh Mai và Miền thương yêu - Tác giả: Trần Thị Thùy Linh

Mùa “bội thu” của văn học thiếu nhi

Chỉ sau 3 tháng đầu năm 2025, văn học thiếu nhi trong nước đã có hàng loạt tác phẩm mới được giới thiệu, như: Truyện Tây du nơi xóm lá (Ngô Khắc Tài), Đừng mở cửa cho người lạ (Cát Tường), Trang trại cuối cùng và Xóm thiên đường (Phạm Công Luận), Con của đảo (Trường Thị Thương Huyền), Thức dậy với Mặt trời (Nguyễn Thu Hằng), Chuyện xứ Đồng Hóp (Xuân Ba), Cho mùa xuân ở lại (Nguyễn Minh Ngọc), Từ những ruộng rau ở nông trại Cúc Cu (Dy Duyên), Mái ấm mới của Hạt Dẻ (Hà Mi), Sông vừa đi vừa lớn (Nguyễn Minh Khiêm), Đi tìm xứ Tu-Bo (Trần Đức Tiến)…Giải thưởng Dế mèn lần 4 được tổ chức mới đây đã chứng minh sự quan tâm rất lớn của công chúng đối với mảng văn hóa - nghệ thuật dành cho thiếu nhi. Nhà thơ Trần Đăng Khoa - Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam - nhận định rằng, văn học cho thiếu nhi đã có sự khởi sắc. 

Là một tác giả thành danh với tiểu thuyết lịch sử, sau Bạch Đằng dậy sóng (Nxb Văn học, 2011) và Hùng binh (Nxb Trẻ, 2018), nhà văn Đặng Ngọc Hưng bất ngờ cho ra mắt tác phẩm văn học thiếu nhi Khu tập thể đường tàu (Nxb Trẻ). Tác phẩm đưa bạn đọc về thời điểm 50 năm trước, khi cầu Thăng Long chính thức được khởi công, hàng vạn cán bộ, công nhân viên từ khắp mọi nơi được điều động tới công trường. Khu tập thể của những người thợ cầu được hình thành từ đó. Cũng mang âm hưởng như Quân khu Nam Đồng, Đi trốn (Bình Ca), đây đều là những tác phẩm tái hiện ký ức một thời và được đông đảo bạn đọc đón nhận.

Ra mắt vào năm 2016, tủ sách Viết cho những điều bé nhỏ của Nxb Kim Đồng được bạn đọc yêu thích bởi những tập tản văn nhỏ nhắn, viết về những điều bình dị, thân thương trong cuộc sống. Mới đây, tủ sách này tiếp tục bổ sung hai tác phẩm Những miền hương nhớ (Trang Thanh) và Miền yêu thương (Trần Thị Thùy Linh). Có một điểm chung là những tác phẩm trên đều được viết nên từ chính ký ức sinh động và đầy cảm xúc của tác giả, đây là một đặc trưng nổi bật của văn học thiếu nhi Việt Nam từ trước đến nay. Chính từ lối viết này, đã có nhiều tác phẩm neo lại trong lòng bạn đọc, trước có Miền xanh thẳm của Trần Hoài Dương, Quê nội của Võ Quảng, Tuổi thơ dữ dội của Duy Khán…, gần đây là Mùa lúa trổ đòng đòng của Thủy Chu, bộ đôi tác phẩm Miền quê ngoại và Bao giờ cho đến ngày xưa của Tuyền Nguyễn. Đặc biệt, không thể không nhắc đến nhà văn Nguyễn Nhật Ánh với hàng loạt tác phẩm đã lưu dấu trong lòng người đọc.

PGS,TS Bùi Thanh Truyền, Chủ tịch Hội đồng Lý luận phê bình - Hội Nhà văn TP.HCM, cho rằng, lối viết hoài niệm gắn với thời thơ ấu giúp bạn đọc, nhất là những người cùng thời, được sống lại tuổi thơ của chính mình, được trở về miền xanh thắm, trong trẻo nơi tuổi nhỏ. Theo ông, việc kéo tuổi thơ của mấy chục năm trước với bao nhiêu lời nói, hành động, suy nghĩ, không gian, sự kiện… lại gần với đời sống, tâm lý của trẻ em hôm nay không dễ. Điều này không chỉ cần vốn sống, bản lĩnh, tình yêu dành cho tuổi thơ mà còn rất cần tài năng biến hóa chất liệu, nghệ thuật hóa thân trọn vẹn của tác giả hướng vào đối tượng bạn đọc thiếu nhi.

Đại náo nhà ông ngoại - Tác giả: Nguyễn Xuân Thủy và Nhẩy lên và hét - Tác giả: Phong Điệp

Các sáng tác tham dự Giải thưởng Văn học Kim Đồng cũng bổ sung một số lượng lớn tác phẩm, gồm văn xuôi và thơ. Trong số này, có thể kể đến các tác phẩm: Mùa hè có tuyết (Gia Bảo), Xóm nhỏ yêu thương (Đào Phong Lan), Bầy cừu bay qua thành phố (Huỳnh Trọng Khang), Trái tim của đảo (Hồ Huy Sơn), Xứ nước (Phát Dương)…

Được biết đến là cây bút trẻ nổi bật của miền Tây hiện nay, sau truyện dài 100 cửa sổ (năm 2022), Phát Dương gây bất ngờ khi ra mắt tập thơ Xứ nước. 29 bài thơ đi kèm những bức tranh đầy màu sắc của Thủy Phan, tái hiện khung cảnh và đời sống thân thương của miền Tây với những hình ảnh dỡ chà, chợ nổi, đua ghe ngo, những ngôi chùa Khmer…

Sau thành công với truyện dài Cà Nóng chu du Trường Sa (Giải thưởng Sách Quốc gia lần 5-2022), vừa qua, nhà văn Bùi Tiểu Quyên tiếp tục giới thiệu thêm các tác phẩm thiếu nhi như Hùm Xám qua sông, và mới đây là Xám Ngố đi thành phố, nối dài hành trình của chú chó Hùm Xám ở đảo Thiêng bằng một cuộc phiêu lưu mới, đầy hấp dẫn và không kém phần thú vị.

Sáng tác là một công việc mang tính cá nhân, tuy nhiên, không khí sôi nổi của văn học thiếu nhi gần đây cũng ít nhiều tác động đến các tác giả. Nhà văn Bùi Tiểu Quyên bày tỏ: “Văn học thiếu nhi nếu có trầm lắng thì tôi vẫn sẽ viết những câu chuyện mà bản thân tâm đắc và yêu thương. Nhưng không khí sôi nổi của văn học thiếu nhi hiện nay khiến tôi thấy rất vui, cảm giác như thể mình được bước vào một cánh đồng cỏ hoa với muôn vàn sắc hương, với những câu chuyện hay và ý nghĩa. Và mình cũng được vinh dự góp một phần nhỏ trong cánh đồng thuần khiết ấy, lặng lẽ quan sát và sẻ chia với các bạn viết và cũng âm thầm chăm tưới những bông hoa của riêng mình”.

Ông Lê Hoàng - Phó Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam - nhận xét, có nhiều bộ sách gây ấn tượng với sự phong phú về cả nội dung và hình thức, đi vào sở thích của các em nhỏ.

Nhiều tác phẩm mới dành cho các em ngay trong dịp hè 2025 và được các em đón nhận

NGUYỄN KIM DUNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 614, tháng 7-2025