Thứ hai, vấn đề thể chế hóa các yêu cầu về xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và xây dựng đời sống văn hóa đã có những chuyển biến rõ rệt.

     Vấn đề xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa lành mạnh nếu không được thể chế hóa thành các quy định của các tổ chức đảng, nhà nước, các đoàn thể chính trị - xã hội thì sẽ không thể đạt kết quả. Vì vậy, trong 10 năm thực hiện Chiến lược phát triển văn hóa, các tổ chức đảng, nhà nước và các đoàn thể chính trị - xã hội đã thể chế hóa các vấn đề trên thành những quy định cụ thể, có thể kiểm tra, giám sát và đánh giá được trong thực tiễn. Đặc biệt là Nghị quyết Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng: ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, đã nêu cụ thể 27 biểu hiện của sự suy thoái trên các lĩnh vực này, đề ra 10 giải pháp cụ thể để đấu tranh, ngăn chặn và đẩy lùi sự suy thoái. Đây là nghị quyết có tính đột phá để tạo nên sự chuyển biến mạnh mẽ trong cuộc đấu tranh phòng và chống sự suy thoái và tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa lành mạnh. Đồng thời, Nghị quyết đã nhấn mạnh đến quy định trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương và Bí thư cấp ủy các cấp.

     Đối với cơ quan Nhà nước, Đảng ta yêu cầu rà soát, hoàn thiện và thực hiện cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát thực thi quyền lực của người có chức, có quyền theo hướng quyền hạn đến đâu trách nhiệm đến đó, phân tích rõ thẩm quyền và trách nhiệm tập thể, cá nhân trong từng công đoạn giải quyết công việc và có chế tài xử lý nghiêm những hành vi vi phạm. Kiên quyết sàng lọc, miễn nhiệm, thay thế cán bộ làm việc kém hiệu quả, không hoàn thành nhiệm vụ, yếu về năng lực, kém về phẩm chất đạo đức...

     Chỉ đạo rà soát, hoàn thiện các quy định, văn bản quy phạm pháp luật về quản lý, đảm bảo dân chủ, công khai, minh bạch, góp phần xóa bỏ cơ chế “xin - cho”, “duyệt - cấp”, ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực “lợi ích nhóm”, “sân sau”, trục lợi trong quản lý, sử dụng ngân sách, tài sản công, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, vốn đầu tư, đất đai, tài nguyên, khoáng sản, tài chính, ngân hàng, thuế, hải quan, quản lý và sử dụng biên chế...

     Chính phủ đã ban hành Quy chế văn hóa công sở tại cơ quan hành chính nhà nước (2007), phê duyệt Đề án Văn hóa công vụ (2018) là các văn bản có tính chất pháp lý hướng dẫn, chỉ đạo đối với tất cả cán bộ, công chức, viên chức trong cơ quan hành chính nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Liên đoàn Lao động Việt Nam đã có những quy định cụ thể nhằm đẩy mạnh phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa với các cuộc vận động cụ thể như xây dựng gia đình văn hóa; xây dựng đời sống văn hóa mới ở nông thôn và xây dựng đô thị văn minh, xây dựng đời sống văn hóa ở các khu công nghiệp tập trung; xây dựng đời sống văn hóa trong công an, quân đội... Ban Thi đua khen thưởng Trung ương đã phối hợp chặt chẽ với các Bộ, Ban, ngành, địa phương và các phương tiện truyền thông đại chúng để phát hiện, biểu dương, khen thưởng kịp thời những tấm gương sáng trong các phong trào thi đua yêu nước, phong trào học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; phong trào người tốt, việc tốt; khẳng định những giá trị và phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, truyền cảm hứng cho các thế hệ người Việt trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

     Thứ ba, các lĩnh vực văn hóa và các hoạt động văn hóa đã có sự chuyển hướng tập trung vào vấn đề xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và xây dựng đời sống văn hóa lành mạnh trong xã hội, đấu tranh chống lại sự suy thoái trên lĩnh vực này.

     Trong 10 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của nhà nước, các binh chủng văn hóa, văn học, nghệ thuật, thông tin đại chúng... đã có sự chuyển biến rõ rệt trong việc gắn kết chặt chẽ hơn giữa việc tổ chức các hoạt động văn hóa, các sự kiện văn hóa với việc giáo dục, bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm, đạo đức, lối sống và nâng cao chất lượng đời sống văn hóa của nhân dân. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của các di tích lịch sử - văn hóa của dân tộc đã chú ý tới giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần đoàn kết, ý chí và nghị lực phi thường của con người và dân tộc Việt Nam trong dựng nước và giữ nước. Chủ đề về lịch sử, về văn hóa truyền thống đã được quan tâm nhiều hơn trong các tác phẩm văn học, điện ảnh, sân khấu, báo chí, xuất bản. Văn học, nghệ thuật đã tập trung đi sâu phản ánh hiện thực đổi mới sinh động của đất nước, khẳng định các giá trị mới, những nhân tố mới, tích cực, tiến bộ trong đời sống xã hội, đấu tranh phê phán những mặt tiêu cực, những thói hư, tật xấu nảy sinh. Các loại hình văn hóa, văn học nghệ thuật và truyền thông đại chúng cũng đã tập trung vào các “chủ đề nóng” có ý nghĩa thời sự, phát hiện và phê phán, lên án các hiện tượng, các hành vi suy thoái về tư tưởng, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên, kể cả những người có chức, có quyền, phê phán lối sống thực dụng và tình trạng xuống cấp về đạo đức xã hội, tệ nạn xã hội.

     Thứ tư, các hoạt động văn hóa, văn học, nghệ thuật, thông tin đại chúng đã tích cực tham gia vào cuộc đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phê phán và phản bác lại các quan điểm sai trái, thù địch.

     Các cơ quan thông tin đại chúng, các hoạt động văn hóa, văn học nghệ thuật trong thời gian qua bằng các hình thức và phương pháp khác nhau đã tham gia tích cực vào việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, bảo vệ Đảng, Cương lĩnh chính trị, đường lối của Đảng, bảo vệ nhân dân, nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc; giữ gìn môi trường hòa bình ổn định để phát triển đất nước... Các hoạt động văn hóa, các loại hình văn hóa, nghệ thuật, báo chí, phát thanh và truyền hình, đội ngũ văn nghệ sĩ và các nhà hoạt động văn hóa đã góp phần vào việc tuyên truyền phổ biến, làm cho xã hội nhận thức ngày càng đầy đủ sâu sắc hơn về những nội dung cơ bản và giá trị to lớn của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đẩy mạnh công tác tuyên truyền giáo dục trong nhân dân, nhất là thế hệ trẻ. Đặc biệt, đứng trước những mâu thuẫn, xung đột trong xã hội về tranh chấp đất đai, về xử lý tài nguyên môi trường, về phản ứng của công nhân một số khu công nghiệp với chủ doanh nghiệp... các cơ quan truyền thông, các hoạt động văn hóa đã tham gia làm dịu các căng thẳng xã hội, tìm cách để bảo vệ tình hình an ninh chính trị - xã hội, góp phần giữ vững môi trường hòa bình cho phát triển kinh tế - xã hội, làm thất bại âm mưu kích động chia rẽ, phá vỡ khối đại đoàn kết dân tộc. Các cơ quan thông tin đối ngoại cũng đã phát huy vai trò của mình trong việc quảng bá, giới thiệu thành tựu đổi mới của đất nước với thế giới, phê phán các luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch về vấn đề dân chủ, nhân quyền, về tự do tín ngưỡng, tôn giáo, làm cho thế giới hiểu rõ hơn về những thành tựu của Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, củng cố niềm tin của bạn bè quốc tế và kiều bào Việt Nam ở nước ngoài về con đường phát triển đúng đắn của đất nước.

     Nhìn lại 10 năm thực hiện Chiến lược phát triển văn hóa về phương diện xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống, chúng ta có thể nhận thấy một số hạn chế và yếu kém sau:

     Thứ nhất, vấn đề xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống, đời sống văn hóa theo yêu cầu của Chiến lược chưa được các cấp ủy và chính quyền các cấp quan tâm chỉ đạo thường xuyên, liên tục. Các phương thức tiến hành lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, vận động xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống vẫn chưa đổi mới cho phù hợp với yêu cầu của thực tiễn. Sự tham gia của các cơ quan trong hệ thống chính trị các cấp, từ tổ chức Đảng, nhà nước, đoàn thể chính trị xã hội và cộng đồng dân cư vào vấn đề xây dựng con người, xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống chưa đồng bộ và toàn diện. Các phong trào thi đua, các cuộc vận động để thực hiện xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và xây dựng đời sống văn hóa còn mang tính hình thức, chưa trở thành nhu cầu và động lực bên trong của các chủ thể.

     Thứ hai, tình trạng tha hóa, xuống cấp về tư tưởng, đạo đức, lối sống và môi trường văn hóa chưa được ngăn chặn, đẩy lùi mà còn diễn biến phức tạp, kể cả trong các cơ quan bảo vệ pháp luật, cơ quan hành chính nhà nước, trong các lĩnh vực giáo dục, y tế, tín ngưỡng tôn giáo. Hàng loạt các vụ án gần đây được dư luận xã hội quan tâm theo dõi liên quan đến đường dây đánh bạc xuyên quốc gia, tình trạng lợi dụng chức vụ, quyền hạn để tham nhũng ở Bộ TTTT, Tổng Công ty Dầu khí quốc gia… tình trạng chạy điểm kỳ thi trung học phổ thông ở Hòa Bình, Sơn La năm 2018, tình trạng lừa dối người dân trong vụ gọi vong ở chùa Ba Vàng Quảng Ninh đã bộc lộ rất rõ tình trạng xuống cấp này cả phương diện thế tục và tâm linh cần phải sớm được khắc phục. Mặt khác, tình trạng tiêu cực của xã hội và tệ nạn xã hội còn có chiều hướng gia tăng như bạo lực gia đình, bạo lực học đường, bạo lực xã hội, xuất hiện nhiều băng nhóm tội phạm có tổ chức để bảo kê, buôn lậu, ma túy, buôn người, đánh bạc xuyên biên giới và xuyên quốc gia; sự xuất hiện các trang mạng xã hội tuyên truyền những nội dung thông tin phản động về tư tưởng chính trị, các lối sống sa đọa, phản giá trị, phản thẩm mỹ, gây tác hại không nhỏ đối với xã hội, đặc biệt, đối với thanh thiếu niên chưa được ngăn chặn, xử lý kịp thời.

     Thứ ba, các hoạt động văn hóa, văn học, nghệ thuật, thể thao, du lịch, truyền thông đại chúng và các phong trào xây dựng văn hóa chưa thường xuyên tập trung vào vấn đề xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống của xã hội. Chức năng nhận thức, giáo dục, bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm, bồi dưỡng về đạo đức, lối sống lành mạnh xã hội chưa được coi trọng đúng mức. Nhiều sự kiện văn hóa, thể thao, du lịch tổ chức rầm rộ, các lễ hội diễn ra ở nhiều nơi nhưng chưa gắn kết chặt chẽ với công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống lành mạnh, thậm chí còn khuyến khích cho xu hướng hưởng lạc, chạy theo tiêu dùng thái quá, bất chấp pháp lý và đạo đức xã hội.

     3. Một số giải pháp nhằm tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Chiến lược phát triển văn hóa Việt Nam đến năm 2020 và những năm tiếp theo về phương diện tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa

     Trước hết cần tập trung nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên và nhân dân về vai trò và trách nhiệm trong việc xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.

     Các tổ chức đảng, cơ quan nhà nước, các đoàn thể chính trị - xã hội từ Trung ương đến cơ sở cần thể chế hóa, cụ thể hóa nhiệm vụ xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống, xây dựng đời sống văn hóa gắn liền với điều kiện cụ thể của từng lĩnh vực, từng ngành, nghề, từng địa phương, từng cơ quan đơn vị. Các quy chế, quy định này cần quán triệt nghiêm túc Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII “Tăng cường, xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa trong nội bộ” và “Quy định trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là của Ủy viên Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư cấp ủy” được thông qua tại Hội nghị Trung ương 8 khóa XII.

     Phát huy vai trò của các lĩnh vực và các hoạt động văn hóa, thể thao, du lịch, truyền thông đại chúng và mạng xã hội trong việc tuyên truyền, giáo dục lý luận chính trị, nâng cao nhận thức của xã hội về đường lối, chính sách đổi mới của Đảng và Nhà nước, cổ vũ, động viên, khẳng định những nhân tố mới, những điển hình tiên tiến trong công tác xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống; cảnh báo, phê phán các hiện tượng tiêu cực theo tinh thần “lấy cái đẹp, dẹp cái xấu”, “vừa xây vừa chống”, “lấy xây dựng làm trọng tâm” để lan tỏa các tấm gương tốt trong xã hội, củng cố niềm tin và truyền khát vọng, cảm hứng xây dựng cho nhân dân.

     Quá trình thực hiện Chiến lược phát triển văn hóa Việt Nam đã được 10 năm. Việc nghiên cứu tổng kết thực tiễn, rút ra các bài học kinh nghiệm và dự báo về những vấn đề nảy sinh trong thời gian tới có ý nghĩa quan trọng để xác định những mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp cho giai đoạn từ năm 2020 đến năm 2030 (năm kỷ niệm 100 năm thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam và hướng tới kỷ niệm 100 năm thành lập nước) là vấn đề hết sức cơ bản để xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới. Các cơ quan nghiên cứu lý luận cũng như các bộ, ban, ngành, các địa phương cần tiến hành tổng kết, đánh giá nghiêm túc về tình hình thực hiện Chiến lược văn hóa nói chung cũng như về vấn đề xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống nói riêng, rút ra những bài học thiết thực để nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác này trong thời gian tới. Nhà nước cần đầu tư thỏa đáng để nâng cao chất lượng công tác nghiên cứu, đặc biệt là công tác dự báo tình hình, nâng cao tầm nhìn và khả năng bao quát những vấn đề phát sinh dưới sự tác động của quá trình hội nhập quốc tế và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật.

     Nhìn lại một cách tổng quát, những thành tựu và hạn chế trong việc thực hiện nhiệm vụ xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa trong Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2020 là một vấn đề lớn cần có nhiều công trình nghiên cứu công phu, nghiêm túc. Trên đây là một nhận xét bước đầu về quá trình này và đề xuất một số giải pháp để tiếp tục thực hiện Chiến lược này từ nay đến năm 2020 và những năm tiếp theo. Những giải pháp nêu trên cần được thực hiện một cách nghiêm túc và đồng bộ, gắn liền với trách nhiệm chính trị và trách nhiệm xã hội của các ngành, các cấp, các cơ quan công quyền, các tổ chức chính trị - xã hội để tạo nên bước phát triển mới, gắn liền với việc đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII và Chỉ thị 05 của Bộ Chính trị về tiếp tục đẩy mạnh phong trào học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Với niềm tin sâu sắc vào quyết tâm chính trị của Đảng, Nhà nước và mong muốn chính đáng của nhân dân, nhiệm vụ xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa ở nước ta sẽ có bước phát triển mới đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triển bền vững đất nước trong thời kỳ toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế thời gian tới.

Tác giả: Phạm Duy Đức

Nguồn: Tạp chí VHNT số 420, tháng 6-2019