1. Mở đầu

Trong hệ thống giáo dục mỹ thuật ở nước ta, nghệ thuật đồ họa tạo hình đã được đưa vào giảng dạy từ rất sớm ở các trường chuyên nghiệp, nhằm góp phần nâng cao tư duy thẩm mỹ và làm giàu thêm kỹ thuật chất liệu tạo hình cho nền mỹ thuật Việt Nam. Những năm gần đây, ngành Thiết kế đồ họa (tiếng Anh là Graphic design) đã có những bước chuyển biến tích cực trong hoạt động phát triển nghề nghiệp và trong giảng dạy nhằm tạo xu hướng phát triển nghề nghiệp cho lớp trẻ trong tương lai. Đồng thời, khẳng định ngành Thiết kế đồ họa đang là một ngành “hot” với nhu cầu nhân lực cao và nhiều cơ hội nghề nghiệp hấp dẫn. Tuy nhiên, để theo học ngành này, thí sinh cần có năng khiếu, đam mê và chuẩn bị kỹ lưỡng về kiến thức công nghệ. Bài viết nghiên cứu việc dự báo xu hướng nhu cầu đào tạo tài năng ngành Mỹ thuật công nghiệp gắn với thực tiễn xã hội là một quá trình liên tục và cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các trường đại học, doanh nghiệp và các cơ quan quản lý nhà nước. Bằng cách giải quyết các vấn đề ở Trường Đại học Mỹ thuật công nghiệp với thực tiễn xã hội để có thể xây dựng chương trình đào tạo phù hợp, đáp ứng nhu cầu thị trường lao động và tạo điều kiện cho sinh viên có việc làm sau khi ra trường; trong đó nêu ra những bất cập, khó khăn liên quan đến nguyên nhân khách quan và chủ quan chưa được lý giải một cách đầy đủ và thấu đáo trong thực trạng và hướng khắc phục cho các đối tượng theo học ngành này.

2. Thực trạng công tác đào tạo ngành Nghệ thuật đồ họa tạo hình ở Trường Đại học Mỹ thuật công nghiệp

Công tác đào tạo nghệ thuật đồ họa tạo hình ở các trường mỹ thuật công nghiệp Việt Nam nói chung đang có những bước phát triển tích cực, đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động ngày càng cao; trong đó, có sự thay đổi lớn về phương pháp giảng dạy theo hướng hội nhập và phát triển ở các cơ sở đào tạo. Hệ thống các trường đào tạo mỹ thuật công nghiệp được hình thành và nghệ thuật đồ họa được công chúng trong nước và quốc tế biết đến, vị trí và uy tín trên trường quốc tế của nghệ thuật đồ họa tạo hình Việt Nam được nâng cao hơn, do chuyên ngành Thiết kế đồ họa có nhiều ưu điểm phù hợp cùng với sự phát triển về khoa học kỹ thuật và công nghệ tiên tiến trên thế giới, bởi vậy, nhu cầu học tập các ngành Thiết kế đồ họa tạo hình như: Thiết kế đồ họa, Thiết kế nội thất, Thiết kế thời trang, Thiết kế mỹ thuật ứng dụng… ngày càng thu hút được đông đảo sinh viên đăng ký theo học, trong đó có nhiều lĩnh vực như: quảng cáo, truyền thông, marketing, xuất bản, tạo hình nghệ thuật studio, phim hoạt hình... để cung ứng với thị trường lao động hiện nay.

Tại một số trường mỹ thuật công nghiệp ở Việt Nam có uy tín luôn trong tình trạng thí sinh đăng ký cao hơn chỉ tiêu. Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm 2023, có hơn 100.000 thí sinh đăng ký thi vào các trường đại học có đào tạo ngành Thiết kế đồ họa, tăng 15% so với năm 2022 (1). Hầu hết, các trường đại học có điểm chuẩn ngành Thiết kế đồ họa rất cao, lọt top đầu các ngành có điểm cao nhất, như các trường: RMIT, FPT, Đại học Mỹ thuật công nghiệp, Đại học Mỹ thuật TP.HCM, Đại học Kiến trúc TP.HCM… Tất cả các trường đã có tiếng nói chung cùng thúc đẩy và mở rộng phạm vi hoạt động ngành Thiết kế đồ họa từ sau thời kỳ Đối mới đến nay. Các trường thường xuyên giao lưu hội nhập với nước ngoài cùng những điều kiện thuận lợi hơn trước đây về phương tiện, vật chất, trình độ kỹ năng của các họa sĩ - những người làm công tác đào tạo thiết kế. Những nội dung chương trình đào tạo thường xuyên được cải tiến, cập nhật, bổ sung theo hướng kế thừa giá trị truyền thống và phát huy khuynh hướng nghệ thuật mới trong phát triển của ngành cả về kỹ thuật thể hiện, ngôn ngữ tạo hình và tư duy thẩm mỹ trong sáng tác, mang lại nét mới cho nghệ thuật đồ họa ở Việt Nam.

Qua khảo sát nghiên cứu trường hợp Trường Đại học Mỹ thuật công nghiệp, một trong những trường đại học đào tạo ngành Thiết kế đồ họa - nơi được đánh giá cao bởi sự đạt chuẩn yêu cầu của các Hiệp hội về Đào tạo nghệ thuật - NASAD. Nhà trường có đội ngũ giảng viên là những nhà thiết kế đồ họa giỏi, chuyên nghiệp, uy tín, có nhiều kinh nghiệm thực tế và đã đào tạo thành công nhiều nhà thiết kế, họa sĩ trong suốt 75 năm qua với chất lượng uy tín trong nước và quốc tế. PGS, TS Đặng Mai        Anh -  Chủ nhiệm CLB các trường đào tạo Mỹ thuật ứng dụng - Hiệp hội các trường Đại học, Cao đẳng Việt Nam cho biết: “Trong những năm gần đây, Trường có trên 13 ngành nghề, số lượng sinh viên của Trường tăng lên rất nhiều, mỗi năm số lượng sinh viên tuyển sinh luôn có thí sinh đăng ký cao gấp 5, 6 lần so với chỉ tiêu tuyển sinh - với một con số ổn định, đảm bảo chỉ tiêu của Bộ Giáo dục và Đào tạo phân bổ hằng năm. Đây là điều kiện thuận lợi sau tiến trình lịch sử phát triển của nhà trường, và điều này cũng đã khẳng định thương hiệu của Nhà trường hiện nay” (2).

Hiểu và nắm được cơ hội đặt ra từ xu thế hội nhập, kinh tế thị trường mở rộng, nhà trường đã tập trung mũi nhọn phát huy mọi tiềm năng sáng tạo và tạo điều kiện tốt nhất cho công tác đào tạo chuyên môn sâu như sinh viên có cơ hội được học hỏi từ những chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực này, được đảm bảo quá trình đào tạo phát triển kiến thức nền tảng về mỹ thuật, kỹ năng sử dụng thành thạo các phần mềm thiết kế, khả năng tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề. Bên cạnh đó, tạo môi trường, không gian các hoạt động ngoại khóa, hoạt động nghề nghiệp trong học tập của sinh viên, thường xuyên tổ chức hội thảo, triển lãm, thi thiết kế đồ họa, triển lãm, workshops, trại sáng tác đồ họa, giới thiệu, thực hành và trưng bày các kỹ thuật đồ họa thân thiện, tạo điều kiện cho sinh viên tiếp cận rõ hơn với nghệ thuật đồ họa trong xu thế mới, thu hút sự chú ý của giới nghệ sĩ, người sưu tập tranh đồ họa, góp phần định danh cho hoạt động nghệ thuật đồ họa… giúp sinh viên giao lưu học hỏi và nâng cao kỹ năng chuyên môn. Từ đó, giúp sinh viên có nhiều cơ hội tiếp xúc với nền hội họa, mỹ thuật ứng dụng công nghệ hiện đại được liên kết cả trong và ngoài nước.

Hằng năm, sau khi tốt nghiệp, sinh viên ngành Thiết kế đồ họa có nhiều cơ hội làm việc với mức lương hấp dẫn; các vị trí công việc phổ biến như: chuyên viên thiết kế đồ họa, thiết kế web, thiết kế UX/ UI, chuyên viên quảng cáo… Ngoài ra, sinh viên cũng có thể làm việc tự do hoặc khởi nghiệp trong lĩnh vực thiết kế. Với những dự báo xu hướng “nhu cầu đào tạo tài năng ngành Mỹ thuật công nghiệp” được gắn với thực tiễn xã hội, nhà trường đã có sự phối hợp chặt chẽ giữa các trường đại học, doanh nghiệp và các cơ quan quản lý nhà nước.

Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn nhiều tồn tại khó khăn, thách thức:

Thứ nhất, do tính đặc thù của ngành nghệ thuật công nghệ nên Trường không những đào tạo nguồn nhân lực là họa sĩ đồ họa, mà còn đào tạo các họa sĩ đồ họa chuyên nghiệp theo tính chất chuyên biệt với mục đích sáng tạo nghệ thuật, nuôi dưỡng ngành nghề phù hợp với tình hình thực tiễn của xã hội.

Thứ hai, chương trình đào tạo vẫn còn nặng về lý thuyết, mang tính dàn trải, việc rèn luyện kỹ năng thực hành cho sinh viên chưa chú trọng nhiều. Việc mở rộng giao lưu hợp tác trong đào tạo là điều kiện thuận lợi nhưng rào cản trong quá trình đó lại rất lớn do việc giao tiếp bằng tiếng nước ngoài chưa được chú trọng nâng cao.

Thứ ba, việc liên kết giữa các trường mỹ thuật công nghiệp với doanh nghiệp còn chưa chặt chẽ, dẫn đến tình trạng sinh viên ra trường thiếu kinh nghiệm thực tế, khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm; cơ sở vật chất, trang thiết bị vẫn còn thiếu thốn, ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo. Do nguyên nhân tính đặc thù của ngành nghệ thuật là khi sáng tạo nghệ thuật đồ họa cần trải qua nhiều công đoạn khắt khe giữa nghệ thuật và kỹ năng công nghệ đòi hỏi mỗi cá nhân sinh viên phải công phu khi thực hiện, như việc phụ thuộc vào kỹ năng thực hành và tạo hình bằng tay, vận dụng sáng tạo trên đa chất liệu khác nhau, đồng thời áp dụng trên các phần mềm ứng dụng của máy tính...; bên cạnh đó, kinh phí đáp ứng cho việc học tập và nghiên cứu cũng rất cao; có những sản phẩm sáng tạo khó ứng dụng trong cuộc sống.

 Thứ tư, giới trẻ ngày nay ít quan tâm đến cách tạo hình chất cảm khi sử dụng các phần mềm công nghệ, điều này cũng đồng nghĩa với cách tạo hình dễ bị khô cứng. Vì vậy, sinh viên được đào tạo bài bản, chính quy thuộc chuyên ngành Đồ họa tuy không không nhiều như ở các ngành khác, nhưng phải thực sự có năng khiếu nghệ thuật. Trên thực tế, nhà trường chưa thực sự có điều kiện về các thiết bị để sáng tác như: xưởng máy in, họa phẩm chuyên ngành thực hành nghề nghiệp... như vậy, môi trường để sinh viên được công bố tác phẩm lan tỏa cho ngành nghề chưa rộng rãi.

Nhìn chung, ở Việt Nam, ngành Đồ họa còn nhiều hạn chế do nền kinh tế hiện tại chưa đáp ứng được những yêu cầu tính chuyên nghiệp, kỹ lưỡng trong quy trình sáng tạo tác phẩm, nguyên vật liệu trên thị trường hiếm hoi hoặc không có... do đó đã ảnh hưởng đến hiệu quả tác phẩm, một số thể loại tranh đồ họa in ấn còn thiếu giá trị thể hiện chuyên sâu, nên các họa sĩ ít chú ý lựa chọn trong sáng tạo. So sánh tương quan với các nước phát triển, tác phẩm đồ họa tạo hình của các họa sĩ và sinh viên Việt Nam còn chưa tương xứng về việc thể hiện kỹ thuật chất liệu so với tranh của các tác giả cùng thời trong khu vực và quốc tế.

3. Xu hướng đào tạo và bồi dưỡng tài năng cho sinh viên nghệ thuật đồ họa tạo hình

Đào tạo và bồi dưỡng tài năng là nghệ thuật cảm hóa, chinh phục trí tuệ và năng lực sáng tạo giữa giảng dạy thực hành và người được đào tạo, tạo ra những sản phẩm có chất lượng thẩm mỹ nghệ thuật. Con người tìm đến nghệ thuật như một mảng tri thức trong tâm hồn hoàn toàn tự nguyện trong sáng tạo. Việc đào tạo và giáo dục nghệ thuật là sự liên kết năng lực trí tuệ cho sinh viên như khả năng tưởng tượng, sáng tạo, biểu đạt và trải nghiệm. Từ đó sinh viên tự hiểu biết về bản thân và xã hội, gắn kết với những sự kiện và những hoạt động phù hợp với ngành nghề trong cộng đồng với xã hội. Bên cạnh đó, sinh viên luôn được chú trọng bồi dưỡng đạo đức tư tưởng, đường lối của Đảng và Nhà nước, pháp luật được lồng ghép vào các hoạt động Đoàn, thanh niên “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” cùng các hoạt động chuyên môn như triển lãm tác phẩm/ sản phẩm, trưng bày thời trang…

Trong thời kỳ Đổi mới, đất nước ta cũng đã có  nhiều chính sách thúc đẩy sự phát triển hoạt động văn hóa nghệ thuật. Nghị quyết số 33-NQ/TW, Nghị quyết Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, chỉ đạo đường lối văn hóa của Đảng: càng đi sát hơn với thực tế của đất nước, coi văn hóa nghệ thuật là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước và mỹ thuật không nằm ngoài con đường đó. Đây là động lực cho nghệ thuật tạo hình phát triển trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên, do hoàn cảnh kinh tế còn hạn chế, đi cùng đó là nhu cầu về đời sống tinh thần của người dân vẫn còn đơn giản, nên chính sách đầu tư cho văn hóa nghệ thuật chưa tập trung chủ yếu vào nghệ thuật tạo hình. Vì vậy, rất cần thiết có chính sách cụ thể hỗ trợ đặc biệt hơn cho ngành nghệ thuật đặc thù phát triển.

Chỉ tiêu tuyển sinh: sự phân bổ chi tiêu tuyển sinh phù hợp với nhu cầu xã hội cho các trường đào tạo chuyên ngành mỹ thuật trong cả nước, tạo điều kiện về vật chất và tinh thần để sinh viên lựa chọn ngành nghề, tiếp cận những nét văn hóa ở các vùng miền địa phương, học tập và sáng tạo, điều này làm cho hoạt động nghề nghiệp trở nên chất lượng. Xây dựng chương trình bồi dưỡng tài năng cho sinh viên phù hợp với mục tiêu, yêu cầu đào tạo đặc thù của nhà trường, cân đối với đầu ra theo xu thế hội nhập và phát triển của xã hội.

Nội dung đào tạo và bồi dưỡng nghệ thuật: cần được trang bị đầy đủ trí thức nghệ thuật, kiến thức phù hợp với sinh viên, từng bước giáo dục nâng cao trình độ thẩm mỹ, sáng tạo nghệ thuật trong thực tế cuộc sống. Có thể kể đến các hình thức, biện pháp như: thông qua quá trình giáo dục ở các trường đào tạo mỹ thuật trong cả nước; qua các workshops chuyên ngành của những ở hội đoàn quan tâm đến nghệ thuật chuyên và không chuyên nghiệp ở các trường đại học; qua các hội thảo, tọa đàm, các buổi trao đổi, diễn đàn về nghệ thuật tạo hình ở những hội mỹ thuật trong cả nước; thông qua các hoạt động triển lãm trong nước và quốc tế giao lưu với những sinh viên, họa sĩ để tổ chức các chuyên đề sâu về nghệ thuật tạo hình.

Hội nhập quốc tế: giao lưu và hội nhập văn hóa nghệ thuật tác động tới thị hiếu nghệ thuật, thực tiễn cho thấy điều kiện thưởng thức và cảm thụ nghệ thuật có những thay đổi bởi môi trường và điều kiện xã hội. Các hoạt động giao lưu diễn ra thường xuyên và rộng hơn, qua đó sẽ nâng cao trình độ thẩm mỹ cho sinh viên.

Đánh giá giá trị nghệ thuật đồ họa: phân biệt các giá trị cụ thể về nghệ thuật và tính khoa học của nghệ thuật đồ họa trong cuộc sống, định hướng những nội dung cốt lõi, những giá trị đặc trưng tạo cho người học tiếp cận, lĩnh hội tích lũy kiến thức, giá trị nghệ thuật cần thiết, giúp cho sinh viên phát triển năng lực, thẩm thấu những giá trị nghệ thuật trong quá trình đào tạo môi trường nghệ thuật.

Nguồn nhân lực tham gia hoạt động giảng dạy: Xây dựng kế hoạch và sử dụng nguồn nhân lực chất lượng, giảng viên có uy tín, trình độ khoa học chuyên sâu trong lĩnh vực chuyên môn, tham gia hoạt động bồi dưỡng tài năng cho sinh viên. Phối hợp với các chuyên gia nghiên cứu nghệ thuật trong và ngoài nước, góp phần cho công tác bồi dưỡng tài năng.

4. Giải pháp về đào tạo và bồi dưỡng tài năng nghệ thuật cho sinh viên ngành Thiết kế Đồ họa

Với xu thế tự chủ nên bài toán tài chính là điều nan giải đối với hệ thống các trường đại học hiện nay, bởi thế, rất cần sự quan tâm đầu tiên của chính sách nhà nước, các cấp lãnh đạo, tuyên truyền sâu rộng về ngành nghề trên các kênh thông tin đến với cộng đồng, từ đó khích lệ tinh thần sinh viên gắn kết với nghệ thuật đồ họa, hướng tới mục tiêu phát triển toàn diện. Trong đó, quá trình đào tạo tài năng nghệ thuật, cũng cần phải có chính sách, chế độ ưu đãi bồi dưỡng tài năng để phát huy vai trò của sinh viên trong quá trình học tập. Ngoài ra, tạo điều kiện cho họa sĩ đồ họa trẻ ra trường có cơ hội và điều kiện sáng tác và ổn định trong cuộc sống.

Thường xuyên tổ chức và đổi mới các nội dung hoạt động nghề nghiệp, tạo điều kiện để các em sinh viên đồ họa trong nhà trường được hòa nhập cùng sinh viên cả nước, tạo môi trường giao lưu thực hành sáng tạo, bồi dưỡng những phẩm chất năng lực nghề nghiệp cho sinh viên.

Đưa môn học thực hành Thiết kế đồ họa vào không gian văn hóa nghệ thuật cộng đồng thiết kế nhằm phát huy tính lan tỏa các giá trị nghệ thuật truyền thống hòa nhập với công nghệ hiện đại trong lao động sản xuất. Nhà trường cần có kế hoạch dự toán đầu tư về cơ sở vật chất như nhà xưởng thực hành thời trang, nội thất, sản phẩm ứng dụng, lò nung, phương tiện máy tính chuyên ngành, máy in… cần thiết cho hoạt động học tập và sáng tác thiết kế đồ họa tạo môi trường chuyên nghiệp trong nước, giúp những sinh viên tốt nghiệp chuyên ngành Thiết kế đồ họa ra trường có môi trường để sáng tác, nuôi dưỡng ngành nghề theo hướng khuyến khích người học.

Cần sự quan tâm đặc biệt của Nhà nước và xã hội, các doanh nghiệp, nhà sưu tập... khuyến khích và bảo trợ cho nghệ thuật đồ họa tạo hình được phát triển lớn mạnh, từng bước góp phần gìn giữ ngành nghề và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống nằm trong giá trị công nghệ hiện đại của nền mỹ thuật Việt Nam.

5. Kết luận

Trong các hoạt động giáo dục và đào tạo nghệ thuật thiết kế đồ họa ở Việt Nam hiện nay rất cần sự quan tâm phối hợp có tính đồng bộ của Nhà nước, nhà thiết kế/ nghệ sĩ, cộng đồng/ người thưởng thức… tác động đến nhận thức về nét đặc trưng riêng cho loại hình nghệ thuật này. Công tác bồi dưỡng tài năng nghệ thuật thiết kế đồ họa tạo hình tại Trường Đại học Mỹ thuật công nghiệp cần chú ý nâng cao nhận thức về thị hiếu thẩm mỹ gắn liền với mục tiêu xây dựng và phát triển ngành nghề bằng các phương thức hoạt động và định hướng giá trị tài năng; về sáng tạo thẩm mỹ hoàn thiện nhân cách cho sinh viên là xu hướng đào tạo con người có tài, chuyên tâm nghiên cứu và sáng tạo ra những tác phẩm nghệ thuật, đó chính là ưu thế nổi bật của đào tạo và bồi dưỡng tài năng đối với cuộc sống xã hội hiện đại ngày nay.

_____________________

1. Tài liệu khảo sát về Công tác đào tạo các chuyên ngành Thiết kế đồ họa tạo hình tại một số trường đại học ở Việt Nam, tháng 5-2024, tr.25.

2. Đặng Mai Anh, Đào tạo họa sĩ mỹ thuật ứng dụng trong thời kỳ Hội nhập quốc tế - Những cơ hội và thách thức tại trường Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội, Kỷ yếu Hội thảo Bồi dưỡng và phát triển tài năng cho sinh viên Mỹ thuật trong xu thế hội nhập quốc tế hiện nay, Trường Đại học Nghệ thuật Huế, Đại học Huế, Huế, 2016, tr.272.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ VHTTDL, Tờ trình Phê duyệt Quy hoạch phát triển mỹ thuật đến năm 2020 tầm nhìn 2030, bvhttdl.gov.vn, 2014.

2. Chris Barker, Nghiên cứu Văn hóa Lý thuyết và thực hành, Nxb Văn hóa - Thông tin, Hà Nội, 2011.

3. Trường Đại học Mỹ thuật TP.HCM, Kỷ yếu “Trường vẽ Gia Định - Đại học Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh 1913-2008”, 2018, tr.137.

Ths ĐÀO QUỲNH ANH

Nguồn: Tạp chí VHNT số 575, tháng 7 - 2024