Đọng lại sau khi đọc Duyên nợ Đà Lạt là dấu ấn về cuộc đời của gần trăm con người, từ vua chúa, công thần, nhân vật lịch sử, văn nghệ sĩ qua các thế hệ, tài năng, đóng góp, vinh nhục có khác nhau. Chúng ta càng thấy yêu hơn những gì mà cuộc sống đang ban cho mỗi chúng ta. Và càng quý công sức, tâm huyết mà nhà văn Trần Ngọc Trác đã dành cho những con người đã gửi lại tình yêu cho một địa chỉ có tên: Đà Lạt.

Tháng 2 năm 1979, chàng trai xứ Huế vừa tốt nghiệp khoa Trồng trọt trường Nông nghiệp được phân công về một Nông trường heo hút khí hậu khắc nghiệt tận cuối đất Lâm Ðồng. Vốn có chút năng khiếu văn chương, hai năm sau, anh được Báo Lâm Ðồng mời về làm phóng viên, rồi lần lượt đến vùng kinh tế mới của người Hà Nội tại Lâm Ðồng đảm đương công tác biên tập, phụ trách Ðài truyền thanh của vùng; rồi theo học khoa Ngữ văn Trường Ðại học Ðà Lạt, được lãnh đạo Tỉnh đoàn mời về giúp làm một số báo xuân, sau đó chuyển về công tác trong ban biên tập Báo Tuổi trẻ Lâm Ðồng được 2 năm thì chuyển về làm phóng viên, biên tập viên chính; phụ trách chương trình văn học của Ðài phát thanh truyền hình tỉnh (1988- 2007), Chủ tịch Hội Văn học- Nghệ thuật Lâm Ðồng. khóa IV (2007-2012); chủ biên tập san văn nghệ Khát vọng Ðà Lạt. 

Trước năm 1975, anh đã có thơ đăng báo và thành lập Bút nhóm “Hương tình”. Sau 1975, lần đầu tiên, anh có bài thơ Mảnh đất này ngời giọt máu tinh khôi được phát trong chương trình Tiếng thơ của Ðài Tiếng nói Việt Nam, từ đó anh có thêm nhiều bài thơ, bài báo, truyện ký, ghi chép in trên các báo, tạp chí của Trung ương và địa phương. Năm 1990, với sự giúp đỡ của nhà thơ Tú Sót và nhà thơ Ngô Viết Dinh, anh đã cho xuất bản Hoa trinh nữ là tập thơ đầu tay. Tác giả đã có gần chục tập thơ, hơn chục tập truyện và ký. Sau hơn 45 năm gắn bó với nơi này, trước tập Duyên nợ Ðà Lạt, tác giả viết: “Tôi muốn dành thời gian còn lại của cuộc đời mình đi tìm những con người cụ thể đã từng được sinh ra và lớn lên ở chốn này, những con người tứ xứ đến đây định cư, lập nghiệp, những con người đã một lần thoáng qua đây nhưng để lại biết bao dư âm hoài niệm.” 

  Duyên nợ Ðà Lạt gồm 2 tập

Tập 1 in 2013, tái bản 2015 gồm 21 nhân vật, từ A. Yersin, người có công phát hiện ra những đặc sắc địa lý của Ðà Lạt, đến một số tên tuổi quen thuộc: Bùi Giáng, Ðặng Văn Thông, Ðinh Cường, Hàn Mạc Tử, Hoàng Nguyên, Khánh Ly,Trịnh Công Sơn, Lam Phương, Lê Uyên Phương, Nguyễn Bá Mậu, Nam Phương hoàng hậu, Nguyễn Thị Hoàng, Lệ Khánh, Từ Công Phụng, Ngô Viết Thụ, Trần Văn Châu, Nữ sĩ Tương Phố, đại tướng Võ Nguyên Giáp… với nhiều tư liệu lần đầu mới công bố. 

Tập 2 in 2015, chỉ có 10 nhân vật, nhưng tư liệu xem ra cũng đầy đặn hơn: Bảo Ðại, vị Vua cuối cùng của triều Nguyễn và những dấu ấn ở Ðà Lạt, từ những biệt điện, đến Hoàng triều cương thổ, nhân đó mà điểm danh những người phụ nữ đã gắn bó với ông vua đào hoa. Hoàng Trọng Phu, người di dân lập ấp Hà Ðông, Phạm Khắc Hòe, nhưng năm làm Quản đạo (1940-1944) đã kế tục các bậc tiền nhiệm Nguyễn Thái Hiến (Nghệ An) và Nghiêm Trang (Hà Tĩnh), đưa những người nghèo ở Nghệ Tĩnh lên Ðà Lạt và lập ấp Nghệ - Tĩnh. Ðoàn Ðình Duyệt là người Việt đầu tiên đã viết về Ðà Lạt. Nhà văn Nhất Linh, chủ soái của Tự lực văn đoàn, sau nhiều năm bôn ba, năm 1955, đã về sống ở Ðà Lạt, có trang trại trồng hoa phong lan, từng tạo nhiều giống phong lan mới mà tên gọi còn đến ngày nay. Nhưng hoa không níu giữ được chân nhà chính khách. Năm 1958, ông về lại Sài Gòn tiếp tục nghiệp chiến đấu bằng ngòi bút, để sau nhiều biến động, cuộc chính biến lật đổ chế độ Ngô Ðình Diệm thất bại, có nguy cơ bị xét xử tội phản quốc, đêm 7-7-1963, ông đã hòa thuốc độc vào rượu tự tử. Nguyễn Vỹ, một nhà thơ tiền chiến độc đáo, nhiều lần bị các chế độ độc tài xử tù vì yêu nước. Năm 1948, lên Ðà Lạt làm báo: “Cả một đời đam mê làm báo, chủ trương ra báo, hăng hái làm xuất bản, luôn bị đóng cửa, thậm chí cầm tù, nhưng Nguyễn Vỹ không bao giờ nhụt chí. Ông được người đời tôn vinh là nhà báo dám nói lên sự thật” (tr 122). Năm 1953, Nguyễn Vỹ được bầu làm Chủ tịch Hội đồng thị xã Ðà Lạt (Hội đồng thị xã gồm 22 người, với 14 người Việt, 6 người Pháp, 2  dân tộc thiểu số), ông chủ trương thay tên một số địa danh Ðà Lạt từ tên Pháp sang tên Việt, như đề xuất đổi tên hồ Grand Lac (Hồ Lớn) thành Hồ Xuân Hương - tên Bà Chúa thơ Nôm. Ông được ghi danh là nhờ thế. Tập 2 còn viết về nhạc sĩ Duy Khánh, Hoàng Thi Thơ, nhà thơ viết địa phương chí Việt Trang; Hoàng Trọng Phu lập ấp Hà Ðông… và qua cuộc đời của Trần Lệ Xuân mất ở tuổi 87 (2011) mà bạn đọc biết kỹ hơn về những nhân vật mà bà từng gắn bó trong dòng họ Ngô Ðình…

Viết về những người nổi tiếng, đã nhiều người viết, là một thử thách, thì viết về những con người còn ít người biết cũng là một thử thách khác. Có những người có những đóng góp lớn để phát triển một vùng rừng núi xa khuất thành một trung tâm nghỉ dưỡng có nét đẹp độc lạ. Nhiều người tìm thấy ở nơi đây nguồn cảm hứng để có những sáng tạo nhiều loại hình. Ðến lượt tác phẩm của họ làm nên hồn cốt của Ðà Lạt. Nhiều người có danh trước khi tới với nơi này. Nhưng cũng nhiều người nhờ sống và sáng tác về Ðà Lạt mà nổi tiếng. Ðà Lạt, hẳn nhiên là một miền sinh thái lý tưởng, xứ sở ngàn hoa. Nhưng làm nên hình hài, vóc dáng, cả phần xác và phần hồn của nó lại do những con người cụ thể, mà hầu hết không sinh ra ở đây. Tiếp tục mạch ghi chép về những nhân vật đó, năm 2023, tập ký Tình yêu gửi lại  viết về 38 người thân quen mà tác giả trân quý: “Có những cuộc đời thật êm đềm, nhưng cũng có nhiều cuộc đời đầy sóng gió. Và dẫu biết trong cuộc sống thường ngày có biết bao đua chen, ganh ghét, thù hiềm…nhưng họ vẫn đi tới. Có người phải chịu cảnh tù đày oan uổng; có người phải chịu “lời ong tiếng ve” của một nhóm người “ghen ăn, tức ở”; của kẻ thấp hèn, gây sự, vu oan, giá họa. Nhưng tất cả không làm cho họ chùn bước. Họ vẫn lừng lững đi tới, cống hiến hết mình cho con đường mà họ lựa chọn” (tr 3). 

Như đã nói, 38 con người này tới từ nhiều vùng quê, ở những thời điểm khác nhau, trước và sau 1975. Viết văn, viết báo, làm thơ như: Phạm Kim Anh, Lâm Anh, Phạm Quốc Ca, Hoàng Ngọc Châu, Hà Linh Chi, Huỳnh Chính, Quang Dũng, Gia Dũng, Nguyễn Thanh Ðạm, Trinh Ðường, Chu Bá Nam, Lâm Tuyền Tĩnh, Dương Trần, Việt Trang, Ðỗ Tư Nghĩa, Lê Kỳ Nam…; các họa sĩ, nhiếp ảnh gia: Bùi Á, Phạm Văn Em, Nguyễn Lai, Nguyễn Bá Mậu, Lưu Công Nhân, Ðặng Văn Thông, Nguyễn Thái Tuấn; các nhạc sĩ Trần Hoàn, Trần Kiết Tường, Từ Huy, Mạnh Ðạt, Võ Khắc Dũng; đạo diễn Lê Cung Bắc, NSND La Cẩm Vân, cây bút lửa Nguyễn Phi Anh… Có người sống và làm việc nhiều năm, nhưng cũng nhiều người chỉ một đôi lần ghé qua, nhưng tác phẩm họ để lại, làm nên một phần hồn Ðà Lạt. Chắc chắn là còn nhiều những văn nghệ sĩ đã tới và viết về Ðà Lạt mà tác giả chưa có dịp tiếp xúc, nên không thể coi đây là một thống kê đầy dủ. Nhưng trong phạm vi thân quen và tiếp xúc, lại công phu tìm hiểu tư liệu về cuộc đời và tác phẩm của những tác giả đã qua đời, hiển hiện tấm chân tình của người viết. Mỗi con người làm nên một mảnh ghép hoạt động văn hóa - văn nghệ của một thành phố luôn sôi động, đầy sức hấp dẫn, luôn là nguồn cảm hứng cho nhiều sáng tạo. Viết về câu chuyện của những cuộc đời cụ thể, nhưng ghép lại, người đọc sẽ có bức tranh tổng thể về một thời, về cuộc sống của cả một lớp người, ít nhiều cũng thuộc lớp có tài, và nhất là giàu tình yêu với quê hương, đất nước, bạn hữu, gia đình. 

   Trần Ngọc Trác vẫn tiếp tục viết nhiều nhân vật khác gắn bó với Ðà Lạt, cống hiến cho Ðà Lạt mà tác giả đã có dịp gặp gỡ, trao đổi, thu thập tư liệu để khắc họa nên chân dung của họ. Những nhân vật ấy sẽ cùng tác giả có mặt trong những tập tiếp theo của Duyên nợ Ðà Lạt sẽ được xuất bản trong thời gian tới.

          HN 6/6/2024

 NGÔ THẢO

Nguồn: Tạp chí VHNT số 574, tháng 6-2024