“Kết hợp âm nhạc và kịch nghệ cho tôi nhiều cơ hội sáng tạo nghệ thuật”- nghệ sĩ Tây Phong, người luôn xuất hiện với mái tóc dài, áo choàng nhiều lớp, khăn quấn vòng vèo và những màn trình diễn kết hợp giữa truyền thống và đương đại chia sẻ.

Tây Phong (tên thật Lê Thanh Phong) quê gốc Hải Phòng. Năm 1990 theo gia đình vào TP.HCM sinh sống và tình cờ bén duyên với âm nhạc. Tốt nghiệp Nhạc viện TP.HCM, anh đầu quân cho Nhà hát Ca Múa Nhạc Bông Sen, Đoàn Nghệ thuật quân khu 7 rồi lập nhóm nhạc Rock Containers, mở quán cà phê Hát với nhau. Lại tình cờ Tây Phong thi tuyển và sau đó được chọn vào lớp diễn viên tạo nguồn của Nhà hát Kịch TP.HCM. Rồi từ Nhà hát, anh sang Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh TP.HCM học đạo diễn. Xem vở diễn tốt nghiệp Ngộ nhận của Tây Phong, đạo diễn Việt Linh đưa anh về Sân khấu kịch Hồng Hạc. Năm 2016, Nhà hát Giao hưởng Nhạc Vũ kịch TP.HCM ra mắt nhạc kịch Cuộc sống Paris do Tây Phong làm đạo diễn sân khấu; rồi những vở kịch nói thử nghiệm liên tục trình làng trên sàn diễn Hồng Hạc như Ngộ nhận, Eugenie Grandet (chuyển thể tiểu thuyết của Honore de Balzac), Giấc mơ người coi chim...Đang làm đạo diễn thì NSND Hoàng Yến đến Hồng Hạc xem kịch, rất ấn tượng với giọng thoại của Tây Phong, nên thuyết phục anh nhận vai Trần Thủ Độ trong vở Thành Thăng Long thuở ấy của Nhà hát Thế Giới Trẻ. Lần đầu làm diễn viên, Tây Phong đã chiếm được cảm tình của khán giả qua thần thái và cách thoại thể hiện vẻ oai nghiêm của nhân vật Trần Thủ Độ. Càng diễn anh càng như được Tổ độ, vai diễn của anh đã góp phần mang về Huy chương Vàng cho vở diễn trong Liên hoan Kịch nói toàn quốc năm 2021. Tây Phong tiếp tục đóng các vai diễn trong một số vở về đề tài văn học lịch sử như Đặng Mậu Lân - vở Vụ án cậu Trời, Chiêu Hổ - vở Nữ sĩ Hồ Xuân Hương… Tuy nhiên đam mê lớn nhất của anh là nghệ thuật truyền thống. Tây Phong còn khởi xướng Tinh văn diễn ca, kể những câu chuyện đẹp của lịch sử, văn hóa dân tộc thông qua Ca trù, hát Văn, Xẩm, hát ru, Chèo, Tuồng…và tham gia trình diễn nghệ thuật sắp đặt, kết nối - kế thừa những nét cổ truyền của nghệ thuật truyền thống trong dòng chảy đương đại.

Tây Phong vai Thái sư Trần Thủ Độ trong vở "Thành Thăng Long thuở ấy"
 

• Từ khi nào anh bắt đầu đưa nghệ thuật truyền thống vào sáng tạo của mình? 

Từ nhỏ tôi đã thích Chèo, Tuồng, Cải lương, hát Văn, Ca trù... Sau này được tham dự các buổi nói chuyện, đi điền dã của các thầy cô, tôi càng yêu hơn nghệ thuật truyền thống. Đây là mảnh đất mênh mông, mang đến nhiều cơ hội cho sáng tạo của tôi. Khi dựng vở kịch nói Tấm và Hoàng hậu (2019) cho Sân khấu kịch Hồng Hạc, phần âm nhạc tôi thử chọn hát Xẩm cho nhân vật Dì ghẻ. Đến vở Vụ án cậu Trời tôi trực tiếp đóng vai Đặng Mậu Lân nên chú tâm khai thác những yếu tố về âm nhạc cổ truyền, đưa các thể cách hát Ca trù vào, thấy vai diễn đầy đặn hơn. Sau đó tôi lấy trích đoạn thử nghiệm này để dự thi Liên hoan trích đoạn hay nghệ thuật sân khấu toàn quốc năm 2023, may mắn được 2 Huy chương Bạc cho tôi và bạn diễn. Khi làm Tinh văn diễn ca, trích đoạn này trở thành một tiết mục chủ chốt.

• Có lý do đặc biệt nào khiến anh khởi xướng Tinh văn diễn ca trong thời khó khăn của nghệ thuật truyền thống?

Ở Nhà hát Thế giới trẻ tôi có cơ hội kết hợp âm nhạc và kịch nghệ, điều mà tôi vẫn ấp ủ nhiều năm. Trước đó tôi đã tổ chức nhiều đêm nhạc như Đêm Ả đào, Đêm nguyệt cầm Phương Nam, À í a về dân ca Quan họ, hát ru, hát Then… Nếu các tác phẩm âm nhạc dân tộc được kết nối để trở thành một câu chuyện có nội dung mạch lạc, khán giả sẽ thích thú hơn. Khi làm Tinh văn diễn ca, tôi chủ động lấy các kịch bản tích xưa gắn với một hoặc nhiều thể loại âm nhạc truyền thống trên tiêu chí cho nhân vật có không gian để diễn xướng âm nhạc truyền thống một cách hoàn hảo nhất.

Tinh văn diễn ca là tôi khởi xướng cùng những nghệ sĩ chủ chốt như Minh Hiền (yêu thích hát ru nên có biệt danh Hiền ru), Mạnh Hùng (đàn đáy), Ánh Tuyết múa dân tộc - mẹ của Mai Thanh Sơn - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật TP.HCM... luôn giữ trọn niềm đam mê và tâm huyết với nghệ thuật. Chúng tôi trình diễn ở không gian là nhà của Sơn, nơi phù hợp với các đối tượng khán giả (học sinh, sinh viên, khách du lịch) hoặc được Mạnh Thường Quân hỗ trợ điểm diễn. Đến nay ngoài 7 suất diễn chính, Tinh văn diễn ca còn có trên 10 suất diễn phụ và Tinh văn học đường với chủ đề khác nhau, được khán giả đánh giá cao. Tuy còn gặp khó khăn về tổ chức và bán vé...chúng tôi vẫn cố gắng hết sức để góp phần bảo tồn và lan tỏa nghệ thuật truyền thống đến nhiều đối tượng khán giả hơn.

Cảnh trong chương trình "Tinh văn diễn ca"

• Được biết, anh còn tham gia và gặt hái thành công ở các triển lãm nghệ thuật sắp đặt?

Khi làm Tinh văn diễn ca kết hợp tất cả những nổi trội của nghệ thuật truyền thống nhưng cảm thấy chưa được thăng hoa hoàn toàn, tôi muốn làm trình diễn sắp đặt, nơi quá khứ và hiện tại giao thoa ở mức độ nhiều hơn, từ đó kết nối sâu hơn với công chúng đương đại, nhất là tiếp cận với khán giả trẻ. Tôi gặp được nữ họa sĩ Thu Trần có phong cách diễn đạt bút pháp vẽ trên lụa phóng khoáng, tự do rất hợp với phong cách trình diễn của mình. Sau trình diễn ngâm thơ Nguyễn Trãi được lồng điệu Ca trù ngẫu hứng tại triển lãm Tiếng gọi của Thu Trần trong Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội năm 2023 ở ga xe lửa Gia Lâm tạo hiệu ứng tốt, tôi mạnh dạn tham gia thường xuyên hơn. Trong triển lãm chung Té Tất Té Đák (Đẻ đất đẻ nước), tôi sử dụng tiếng cồng chiêng kết hợp với các bài khấn Mo trên nền nhạc đương đại; còn ở Mưỡu - một thể cách hát trong Ca trù, tôi lấy văn thơ của tiền nhân như Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương lồng ghép thành một cuộc trình diễn kết hợp giữa âm nhạc là Ca trù và ngẫu hứng trên nền thơ của các cụ. Vào dịp 10/10 tới, tại triển lãm Xống trụ xôn xao (Tiễn dặn người yêu) tôi sẽ trình diễn trên nền âm nhạc và dân ca của dân tộc Thái.

Tây Phong trình diễn trong triển lãm nghệ thuật sắp đặt Mưỡu
 

• Nhà hát Thế Giới Trẻ chuyên dựng kịch lịch sử, kịch chuyển thể từ nguyên tác văn học? Đầu quân về đây, anh có gặp khó khăn gì không?

Tôi cộng tác với Nhà hát Thế Giới Trẻ vì đồng quan điểm khôi phục dòng chính kịch. Chính kịch có tìm tòi, tiếp cận có yếu tố lịch sử hay văn hóa dân tộc để tạo nên sự đa dạng trong diện mạo chung của sân khấu TP.HCM. Nhà hát đang đi con đường chuẩn mực và đúng hướng. Theo tôi trước hết phải chuẩn mực, sau đó phá cách, thêm màu sắc thì tác phẩm sân khấu càng có giá trị hơn. Nhất là khi các vở diễn của Nhà hát hướng vào trường học, hướng đến giới trẻ. Trên trang của Nhà hát có nhiều bạn trẻ tâm sự thích kịch lịch sử về triều đại xưa, đi xem kịch về có cảm hứng tìm hiểu thêm, rủ gia đình đi xem, thường xuyên liên lạc hỏi khi nào bán vé.

Hiện, tôi được giao dựng lại vở Vụ án cậu Trời cho phù hợp với học đường và làm diễn viên trong các vở khác. Ở đây có đặc biệt là trước khi giao cho đạo diễn hoàn thiện bản dựng mộc thì mọi người đã cùng xây dựng đến 70 - 80%. Cách này hay khi đa phần diễn viên trong ê kíp đều có khả năng đạo diễn, sẽ khai thác được thế mạnh sáng tạo của tập thể. Tuy mất thời gian hơn nhưng tác phẩm sẽ tiếp cận được với nhiều đối tượng khán giả và không gian diễn mở rộng từ sân khấu cố định, hội trường, trường học, doanh trại, hội nghị…Nên khai thác tốt mô hình này, có chiến lược hơn để trở thành định hướng cho các đoàn, nhóm đi theo thì nghệ thuật sân khấu, nhất là dòng kịch phục cổ sẽ đi xa hơn.

• Hiện tại, học sinh, sinh viên, giới trẻ tiếp cận rất nhiều loại hình giải trí hiện đại, Nhà hát Thế giới trẻ đã làm gì để thuyết phục họ chịu xem kịch lịch sử, văn học?

Phong trào tìm về xưa (cổ phục, trà đạo, đọc sách), quay về với vốn cổ, sân khấu có kịch lịch sử, dân gian cũng được bạn trẻ chú ý, rồi âm nhạc, điện ảnh ...mọi người có xu hướng ủng hộ tích cực. Không phải định hướng mà các bạn thấy hay thì mới cuốn hút, đảm bảo được nghệ thuật truyền thống kết hợp xu hướng của thế giới (thời đại); kịch lịch sử văn học xưa có nét hiện đại, phá cách nhưng gia giảm hợp lý, hòa quyện. Lúc đầu ai cũng sợ bỏ các đoạn rap vào vở Thành Thăng Long thuở ấy, nhưng bỏ vào thấy phù hợp và các bạn trẻ thích. Quốc gia nào mà không có đồng dao và chuyện thời sự thể hiện qua âm nhạc các bạn sẽ thấy nhẹ nhàng hơn. Vở Yêu là thoát tội thành công về kịch bản văn học, mỗi câu thoại có triết lý và chất ngôn tình, các bạn xem sẽ thành “trend” nhỏ. Như “gì cơ” (trong thoại vai diễn của nghệ sĩ Hoàng Yến) rất bình thường, nhưng sử dụng mỗi tình huống có sắc thái khác nhau, khán giả xem xong lại nhớ. Theo tôi các vốn cổ được chăm chút cho chuẩn hơn, có đầu tư dài hạn hơn, sâu sắc hơn thì còn là xu hướng đi xa hơn, rất tốt cho nhận thức, giống như kết nối văn hóa nghệ thuật truyền thống với lịch sử, cội nguồn nên nhân rộng và phát triển ở quy mô lớn hơn.

Tây Phong (trái) vai Chiêu Hổ trong vở "Nữ sĩ Hồ Xuân Hương"

• “Thầy già con hát trẻ”- theo anh quan niệm này có cần thiết khi sân khấu muốn tiếp cận khán giả trẻ ?

Nếu không có yếu tố thanh xuân, không có tuổi trẻ thì sẽ kém hấp dẫn. Khi làm vở Nữ sĩ Hồ Xuân Hương, Nhà hát tuyển nhiều diễn viên trẻ có tài năng để bồi dưỡng trở thành lớp kế thừa. Nhóm Tinh văn diễn ca tìm các nhân tố có sự trẻ trung, để có người tiếp bước sau này. Mời đi coi kịch nhưng diễn viên không trẻ, nhiều người sẽ không thích. Làm nghệ thuật phải chú ý rằng, phải có sinh khí mới, có làn gió mới, ngay cả khi có diễn viên trẻ sẽ tiếp thêm năng lượng cho cả ê kíp.

• Đã có hơn 20 năm làm nghề, anh nhận xét gì về môi trường hoạt động nghệ thuật hiện nay?

Giai đoạn này cơ hội sáng tạo nghệ thuật rất nhiều, quan trọng là nghệ sĩ có thích hợp với sự lựa chọn của cá nhân hay không? TikTok, mạng xã hội hỗ trợ sẽ rút ngắn giai đoạn tiếp cận khán giả, nhưng vẫn phải thực chất tài năng, người nghệ sĩ không đơn giản là mưu sinh mà phải là thăng hoa, cống hiến đích thực cho nghệ thuật. Cho đến nay, tôi thấy hướng đi của mình khá rõ ràng, nhiệm vụ của tôi là trau dồi, làm dày thêm tri thức, để những tác phẩm sau có giá trị hơn. Tôi đang chuẩn bị bảo vệ luận văn Cao học đề tài phục cổ và tập trung cho trình diễn sắp đặt để lan tỏa tình yêu với nghệ thuật truyền thống gắn kết với các loại hình nghệ thuật đương đại.

Cảnh trong vở Tấm và Hoàng hậu do Tây Phong làm đạo diễn