Trong khuôn khổ các hoạt động của Ngày hội Văn hóa các dân tộc có số dân dưới 10.000 người lần thứ I tại tỉnh Lai Châu năm 2023, ngày 3-11-2023 đã diễn ra chương trình giới thiệu trích đoạn lễ hội, nghi thức sinh hoạt văn hóa truyền thống tại không gian trưng bày, giới thiệu văn hóa truyền thống của các tỉnh (Quảng trường nhân dân tỉnh Lai Châu). Mở đầu là màn trình diễn Tết Ngô của dân tộc Cống (xã Nậm Khao, huyện Mường Tè, Lai Châu).

Dân tộc Cống ở Lai Châu cư trú chủ yếu tại huyện Mường Tè và Nậm Nhùn với dân số hơn 1.500 người. Đồng bào rất coi trọng đời sống tâm linh, họ có nhiều lễ hội thể hiện niềm tin của mình vào các thế lực siêu nhiên, tin vào sự che chở của tổ tiên, những người đã khuất. Tết Ngô là ngày lễ lớn nhất trong năm của đồng bào người Cống xã Nậm Khao, huyện Mường Tè, tinh Lai Châu, thường được tổ chức vào ngày mồng 1-6 âm lịch hằng năm, thời gian bắt đầu mùa mưa.

Thầy cúng cắm ta leo - Ảnh: V.A

Trước ngày làm lễ, thầy cúng Chang Văn San cùng những người đàn ông trong bản đan những chiếc ta leo hình phên mắt cáo, cắm lên ruộng nương để thông báo rằng: cả bản chuẩn bị nghỉ làm nương để ăn Tết Ngô, với lời khấn (dịch ra tiếng Kinh): “Ngày mai bản ta ăn Tết Ngô, ta cắm ta leo để cho các nguời biết, chim chóc không mổ ngô thóc của ta, thú rừng không được phá hoại ruộng nương của ta, cỏ dại không được mọc trên ruộng nương của ta”.

Chuẩn bị lễ vật để bắt đầu nghi thức cúng Tết Ngô - Ảnh: V.A

Theo phong tục của đồng bào, đây là dịp để họ trình báo với tổ tiên về những việc mà họ đã làm được trong năm; ảm ơn tổ tiên đã phù hộ cho con cháu khỏe mạnh, chăn nuôi, sản xuất gặp nhiều thuận lợi, mùa màng tươi tốt, thóc, ngô đầy nhà.

Sáng sớm ngày 1-6 âm lịch, mọi người diện những bộ trang phục mới và đẹp nhất đến sân nhà văn hóa bản để chuẩn bị nghi thức cúng Tết Ngô. Lễ vật do dân bản cùng nhau đóng góp, gồm: thịt lợn (thủ, đuôi, gan và ruột non); thịt gà, cơm ngô, bánh ngô, rau bí luộc và cua. Người Cống quan niệm, cua là con vật bảo vệ mùa màng. Khi hạt ngô gieo xuống đất, mọc mầm, chim chóc, chuột sóc đến phá hoại, cua sẽ dùng hai càng của nó đuổi chúng đi.

Trích lời khấn: “…Mời tổ tiên, ông bà, cha mẹ/ Cùng nhau về thụ lễ/ Chứng giám cho lòng thành của con cháu/ Phù hộ cho con cháu/ Một năm làm ăn phát đạt/ Trồng ngô cho được bắp ngô to/ Trồng lúa thì được hạt lúa mẩy/ Ban cho bản ta mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt/ Ngô thóc đầy nhà, lợn gà đầy chuồng/ Tết Ngô đến rồi, xin tổ tiên/ Phù hộ cho con cháu mạnh khỏe, không có ốm đau, bệnh tật gì”. 

Nghi lễ kết thúc, thầy cúng lấy một ít muối và thức ăn gói vào lá chuối, để tổ tiên của bản mời bạn bè của họ là những linh hồn người Cống từ những bản khác đến.

Sau phần nghi thức, thày cúng phát động chơi hội: múa đuổi thú, múa giỏ, múa tăng bu tăng bẳng, tắm suối… - Ảnh: Tuấn Minh

Thực hiên xong nghi lễ, già trẻ, gái trai cùng ra sân hội. Họ dang rộng hai tay, nhảy vòng quanh để đuổi chim chóc, thú rừng, ma quỷ ra khỏi bản làng, nương rẫy, làm tǎng hiệu nghiệm của nghi lễ vừa thực hiện, hy vọng cho một nǎm mới tốt đẹp sẽ đến như những lời thầy cúng đã khấn.

Một tục lệ không thể thiếu của người Cống trong ngày Tết Ngô đó là ra suối tắm và giặt giũ. Khi đi, ai cũng mang theo ít thuốc lào đề cúng ma rừng. Thuốc lào người Cống thơm ngon, theo quan niệm dân gian, ma rừng hút thuốc sẽ nhớ mặt người Cống, để không bắt người Cống đi. Vào ngày Tết Ngô, không cần biết trời nóng hay lạnh, cả bản người Cống cùng xuống suối tắm, để nước suối gột rửa hết bệnh tật, xui xẻo. Nước từ thượng nguồn sẽ mang theo sức khỏe, may mắn cho tất cả mọi người.

Trở lại sân hội, mọi người cùng trình diễn điệu múa Pê lêm gian (múa giỏ), điệu múa truyền thống đuợc người Cống thường xuyên thể hiện trong các dịp vui của cộng đồng. Trong tiếng trống chiêng, chị em phụ nữ cầm chiếc giỏ, nhịp nhàng buớc chân, đồng thời thực hiện các động tác đưa giỏ sang hai bên, ngồi xuống, đứng lên, vỗ tay, mô phỏng các hoạt động trong sinh hoạt, sản xuất như: đi nương, chăm sóc lúa, gặt hái và vui hội.

Ở điệu múa này, đàn ông của bản cầm trong tay chiếc ống tre, vật dụng xưa kia người Cống thường dùng để đựng rượu. Họ buớc những bước chắc nịch, thể hiện sự rắn rỏi, mạnh mẽ của người đàn ông sinh ra từ núi.

Dân bản rộn ràng trong các điệu múa truyền thống - Ảnh: Tuấn Minh

Múa tǎng bu tǎng bǎng cũng là môt điệu múa quen thuộc của người Cống. Từ xa xưa, khi nguồn nước ăn còn hạn chế, bà con người Cống phải đi vào những khe suối xa, lấy nước bằng ống tre to để có nước sinh hoạt. Giờ đây, khi cuộc sống đã tiện nghi hơn, những ống nước bằng tre cũng trở thành một kỷ niệm đẹp được người Cống nhắc nhở và kể lại cho con cháu mình trong điệu múa tăng bu tăng bằng.

Đồng bào các dân tộc góp vui trong Tết Ngô của người Cống - Ảnh: V.A

Tết Ngô của bản người Cống giờ đây đã có sự giao lưu, góp vui của bà con người Si La, người Mảng, người Lự các bản bên cạnh. Sân hội ngày một đông, bà con nhảy múa, hát hò và chơi các trò chơi dân gian: kéo co, ném còn, đánh cầu lông gà, xòe…

Bên cạnh giá trị tâm linh, Tết Ngô của người Cống còn mang những nét văn hóa truyền thống độc đáo của tộc người, thể hiện qua trang phục, ẩm thực, văn nghệ, trò chơi dân gian... Phục dựng Tết Ngô tại không gian Ngày hội Văn hóa các dân tộc có số dân dưới 10.000 người lần thứ I đã mang lại cho du khách sự hứng khởi, trải nghiệm, hòa cùng các điệu múa dân tộc đầy tươi vui.

VÂN ANH