Nằm trong khuôn khổ Tuần “Đại đoàn kết toàn dân tộc – Di sản văn hóa Việt Nam" năm 2022. Hoạt động Tái hiện Lễ mừng lúa mới của dân tộc Gia Rai, tỉnh Gia Lai đã diễn ra tại không gian Làng dân tộc Gia Rai, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội).

Mừng lúa mới là phong tục truyền thống của đồng bào dân tộc Gia Rai sau khi thu hoạch mùa màng, nhằm tạ ơn thần linh đã ban cho dân làng mùa màng tươi tốt, cuộc sống ấm no. Đây cũng là dịp để bà con chung vui, hưởng thành quả lao động và cầu mong thần linh tiếp tục phù hộ cho dân làng sức khỏe, mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu.

Lễ mừng lúa mới của người Gia Rai thường được tổ chức vào tháng 12 dương lịch, sau khi bà con đã thu hoạch xong nông sản. Mỗi hộ dân góp 1 ký gạo mới, 1 chóe rượu để chuẩn bị cho việc cúng lễ.

Nơi tổ chức lễ thường được tổ chức ở nhà rông của làng. Sau khi chuẩn bị xong lễ vật, già làng khấn, cầu mong thần linh (Yang ơi kơdu, ơi kơdai, yang chứ, yang ia) và linh hồn ông bà tổ tiên ăn cơm mới phù hộ cho dân làng được mùa bội thu, mưa thuận gió hòa, năm sau thu hoạch nhiều hơn năm trước, lúa đầy chòi bắp đầy nhà ăn không hết.

Theo phong tục, lễ cúng mừng lúa mới có phần lễ và phần hội. Trong đó, phần lễ gồm 3 phần: cúng ở rẫy lúa, cúng ở chòi lúa, cúng ở nhà chủ lúa.

Lễ cúng mừng lúa mới tại rẫy lúa: lễ vật gồm 1 chóe rượu, 1 con gà. Động tác 7 lần chạm vào chóe rượu của Thầy cúng là dâng lễ và cầu khấn 7 vị thần (thần đất, thần trời, thần nước, thần nuôi dưỡng, thần che chở, thần bảo vệ, thần lúa), tạ ơn các thần đã cho những loại giống lúa: lúa trô, blia, chke… cho lúa mau chín, cho lúa thơm ngon. Thầy cúng khấn tiếp: Hôm nay gia đình chủ lúa xin dâng các thần 1 chóe rượu, 1 con gà để cảm ơn các thần linh đã cho chủ lúa sức khỏe, cho rẫy lúa chín vàng, cho mùa lúa bội thu.

Nghệ nhân Ưu tú tín ngưỡng dân gian Rơ ô Bhung làm chủ nghi lễ mừng lúa mới

Sau khi dâng lễ xong, đến phần mời rượu. Theo phong tục tập quán của người dân tộc Gia Rai là mẫu hệ, chính vì vậy nguời được mời rượu đầu tiên là người phụ nữ trong nhà (vợ và mẹ vợ chủ lúa cùng uống). Cùng lúc đó anh vợ của chủ lúa mời Thầy cúng 1 cái đùi già và một ống rượu để tỏ lòng kính trọng đối với thầy cúng và đây cũng trở thành tập tục không thể thiếu trong các lễ cúng. Tiếp theo mời chủ lúa và anh của vợ chủ lúa, sau đó lần lượt khách đến dự từ lớn đến nhỏ cùng uống rượu.

Theo phong tục tập quán của người dân tộc Gia Rai là mẫu hệ, chính vì vậy nguời được mời rượu đầu tiên là người phụ nữ trong nhà

Lễ cúng mừng lúa mới tại chòi lúa: lễ vật gồm 1 chóe rượu, 1 đầu gà. Động tác 7 lần chạm vào chóe rượu của Thầy cúng là dâng lễ và cầu khấn 7 vị thần để tạ ơn các thần đã che chở cho cây lúa, che chở cho gia đình chủ lúa được mạnh khỏe, xin phép các thần cho chủ lúa được thu hoạch, xin được rước hồn lúa vào chòi để cất giữ.

Sau khi dâng lễ xong, Thầy cúng mời mọi người trong gia đình uống rượu. Theo chế độ mẫu hệ, người vợ, mẹ vợ, mẹ của chủ lúa sẽ được mời rượu đầu tiên (cùng lúc thì anh vợ chủ lúa mời thầy cúng 1 cái đùi gà và 1 ống rượu để tỏ lòng biết ơn Thầy cúng), tiếp theo đến chủ lúa và anh vợ chủ lúa cùng uống rượu, sau đó lần lượt khách từ lớn đến nhỏ cùng uống rượu. Khi lễ cúng tại chòi rẫy kết thúc, tất cả nam, nữ cùng nhau thực hiện việc tuốt lúa để đưa cất vào chòi lúa.

Dân làng cùng nhau thực hiện việc tuốt lúa đưa cất vào chòi lúa

Giã gạo trong lễ cúng mừng lúa mới

Lễ cúng mừng lúa mới tại nhà chủ lúa: lễ vật gồm 3 chóe rượu, 1 con heo. Thầy cúng làm động tác 7 lần chạm vào chóe rượu là để dâng lễ và cầu khấn 7 vị thần, xin phép các thần cho gia đình được rước hồn lúa và lúa về nhà. 

Sau khi dâng lễ xong, tiếp tục đến phần mời rượu. Chóe rượu thứ 1, đầu tiên là người vợ, mẹ vợ, mẹ của chủ lúa cùng uống một lúc (cùng lúc đó, người anh vợ của chủ lúa chia cho vợ chủ lúa 1 chén thịt heo, mẹ chủ lúa 1 chén thịt heo, chia cho thầy cúng 1 chén thịt heo và 1 ống rượu), tiếp theo đến chủ lúa, anh vợ chủ lúa cùng uống rượu (lúc này thầy cúng chia cho chủ lúa 1 chén thịt và anh vợ chủ lúa 1 chén thịt). Sau khi anh vợ uống xong thì lấy 1 đùi trước của con heo, trao cho thầy cúng để tạ ơn thầy cúng. Chóe thứ 2 được mời người bác vợ của chủ lúa và người bác của chủ lúa để tỏ lòng biết ơn 2 người bác. Chóe rượu thứ 3 được mời thầy cúng để tỏ lòng biết ơn.

Chóe rượu thứ 2 được mời người bác vợ của chủ lúa và người bác của chủ lúa để tỏ lòng biết ơn 2 người bác

Sau khi kết thúc phần lễ là phần hội vô cùng sôi động, đồng bào Gia Rai tập trung dưới mái nhà Rông cùng đánh chiêng, nhảy múa, ăn uống, trao đổi kinh nghiệm và chúc nhau sức khỏe, vụ mùa mới bội thu.

Tin: ĐĂNG NGUYÊN - Ảnh: TUẤN MINH