Là một tỉnh biên giới, miền núi phía Bắc của Tổ quốc, Cao Bằng - vùng đất có bề dày lịch sử văn hóa giàu truyền thống cách mạng, vùng đất có sự giao thoa và hội nhập văn hóa với nhiều dân tộc anh em cùng sinh sống, góp phần hình thành nên kho tàng di sản văn hóa phong phú, đa dạng và đặc sắc. Trong khuôn khổ Liên hoan nghệ thuật hát Then, đàn tính các dân tộc Tày, Nùng, Thái lần thứ VII năm 2024, đoàn nghệ thuật tới từ tỉnh Cao Bằng đã mang đến cho khán giả những giai điệu Then Tính hấp dẫn đậm sắc văn hóa dân tộc.

Cao Bằng là vùng đất có nhiều dân tộc anh em cùng sinh sống như: Tày, Nùng, Mông, Dao, Lô Lô, Sán Chỉ...  tạo nên sự đa dạng, phong phú về bản sắc văn hóa nơi đây. Đặc biệt, Cao Bằng còn được coi là cái nôi của hát Then, đàn Tính. Đây là loại hình nghệ thuật đã gắn liền với đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc Tày, Nùng tại vùng miền núi phía Đông Bắc Bộ của đất nước.

Hát Then là sự tổng hòa của nhiều hoạt động nghệ thuật như múa, đàn, hát… Đàn Tính là một loại nhạc cụ dân gian độc đáo của người Tày, mang lại âm thanh mượt mà, ngọt ngào và ấm áp. Đàn được làm bằng vỏ bầu, mặt đàn làm bằng gỗ vông, cán làm bằng gỗ cây khảo quang hoặc cây dâu tằm. Tiếng hát Then và đàn Tính hòa quyện, phản ứng tâm tư tình cảm của người chơi và người nghe, tạo nên cảm giác bâng khuâng lưu luyến.

Lời hát Then vốn là những câu chữ được dân gian chắt lọc, gọt giũa; vừa là những câu thơ trữ tình, giàu nhạc điệu, vừa là lời khuyên răn, khích lệ; vừa là những kinh nghiệm về đối nhân xử thế... Cho nên nghe đàn Tính, nghe lời hát Then, người ta cứ thấy trong đó có một cuộc sống của mình.

Ở Cao Bằng, hát Then được dùng trong dịp lễ, cưới hỏi, sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Chính vì vậy hát Then đã trở thành một nhu cầu không thể thiếu với đời sống người Tày, Nùng ở vùng đất Cao Bằng.

Trong tiết mục Then cổ có tên “Phất cờ pây binh mạ”, do NNƯT Đinh Văn Thức, NNƯT Chu Thị Thà và tốp nam, nữ biểu diễn. Trong tiết mục này, người xem thấy được Then - một loại hình diễn xướng âm nhạc dân gian, nội dung thuật lại cuộc hành trình của con người lên thiên giới, cầu xin Ngọc Hoàng ban cho những điều may mắn và một cuộc sống tốt lành. Đó là khát vọng muôn đời của con người về cuộc sống an vui, no đủ, là sự biết ơn tới trời đất, thần linh, là sự tri ân công đức của tổ tiên được người Tày, Nùng gửi gắm trong nghi lễ Then. Thầy Then như hòa vào linh hồn của trời đất, là cầu nối thể hiện mối quan hệ thiêng liêng giữa con người và trời đất, thần linh.

Hay trong tiết mục Then cổ “Cầu mùa” được sưu tầm bởi NNND Quang Tăng, cho thấy Lễ cầu mùa là một nghi thức truyền thống không thể thiếu trong đời sống sản xuất nông nghiệp của đồng bào dân tộc Tày, Nùng Cao Bằng, được thể hiện thông qua Nghi lễ Then để kết nối với Mường Trời, thế giới tâm linh và các vị Thần Nông cai quản nông nghiệp. Qua đó thể hiện ước muốn một cuộc sống ấm no, hạnh phúc, tai qua nạn khỏi, mong cho mưa thuận, gió hòa để mùa màng bội thu, cây cối tươi tốt.

Đến với tiết mục Then “Miền Đông Cao Bằng”, người xem có thể nhận thấy, loại hình nghệ thuật dân gian diễn xướng không chỉ phục vụ trong các lễ, hội mà còn được các nghệ nhân soạn lời mới, với các ca từ ca ngợi về Đảng, Bác Hồ, cũng như thể hiện tình yêu quê hương, đất nước trong lời Then.

Bên cạnh đó, với các tiết mục “Trùng Khánh quê tôi” đã mang đến cho khán giả hình ảnh Trùng Khánh - một huyện biên giới nằm ở phía Đông của tỉnh Cao Bằng. Nơi đây hội tụ đầy đủ vẻ đẹp hoàn mỹ nhất từ thiên nhiên đến con người. Đến với nơi đây, du khách sẽ được đắm mình dưới những áng mây bồng bềnh giữa khung cảnh hùng vĩ, nên thơ của núi đồi sông nước và những cánh đồng trải dài quanh năm khí hậu ôn hòa. Đặc biệt, danh thắng thác Bản Giốc, động Ngườm Ngao, chùa Trúc Lâm Bản Giốc là những điểm nổi tiếng nằm trong Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng…

Đặc biệt, trong đoàn nghệ thuật đến từ tỉnh Cao Bằng, có sự góp mặt của cô bé nhỏ tuổi nhất trong Lễ hội năm nay cùng trình diễn Then với các nghệ nhân trên sân khấu. Bố của em (cũng là một nghệ nhân) cho biết, em tên là Hà Nông Ngọc Bích, năm nay 6 tuổi, gia đình em ở tại xã Vũ Minh, huyện Ngân Bình, tỉnh Cao Bằng. Em học nghệ thuật Then tại câu lạc bộ của NNƯT Đinh Trọng Thức. “Hiện tại cháu đang học đàn, xóc nhạc. Bên cạnh học ở câu lạc bộ, các giai điệu và lời Then cũng được bố mẹ dạy thêm ở nhà” – bố của Ngọc Bích cho biết.

Hát Then đã gắn bó lâu đời với người dân Tày, Nùng, trở thành tinh hoa nghệ thuật của đồng bào Tày, Nùng, chiếm vị trí quan trọng trong kho tàng dân ca, dân vũ phong phú và đa dạng của người dân tỉnh Cao Bằng. Làn điệu Then hòa với tiếng đàn Tính đã trở thành món ăn tinh thần, in đậm trong tâm trí của các thế hệ người dân bản địa, đồng thời còn là sản phẩm du lịch hấp dẫn mỗi khi du khách trong và ngoài nước đến với tỉnh Cao Bằng.

AN NGỌC - Ảnh: TUẤN MINH