Trong Đêm hội Hòa âm Cồng chiêng Đông Nam Á được tổ chức tại Quảng trường Lâm Viên, phường Xuân Hương - Đà Lạt, đoàn nghệ nhân tỉnh Gia Lai tham gia với tiết mục “Lời chào đoàn kết”. Chàng thanh niên Rcom Bus gây chú ý với một hình ảnh đẹp, đậm chất Tây Nguyên và phong cách biểu diễn bốc lửa.

R’Cơm Bus (ngoài cùng bên phải) biểu diễn tiết mục Lời chào đoàn kết cùng đội chiêng Gia Lai tại Đêm hội Hòa âm chồng chiêng Đông Nam Á - Ảnh: Tuấn Minh

Rcom Bus chia sẻ, tiết mục biểu diễn Cồng chiêng Lời chào đoàn kết, là một tiết mục phục dựng lại một nét văn hóa cổ xưa: nghi lễ mừng chiến thắng trong lễ đâm trâu. Kể từ năm từ 2010 đã chấm dứt thực hiện nghi lễ đâm trâu, tiết mục này nhằm lưu giữ một nét văn hóa trong lối sống, sinh hoạt của cộng đồng. 

Gặp Rcom Bus ngoài đời, thấy chàng trai trẻ này có vẻ giản dị khiêm nhường nhưng vẫn rất nổi bật bởi ngoại hình rắn rỏi, mạnh mẽ. Rcom Bus (hay R’Cơm Bus) tên thường gọi là Bus, sinh ra và lớn lên ở làng Pleiku Roh, một trong những buôn làng thuộc cộng đồng bản địa J’rai cổ xưa nhất của "phố núi Pleiku", nay thuộc phường Diên Hồng, tỉnh Gia Lai. Rcom Bus yêu thích âm nhạc dân tộc từ khi còn rất nhỏ. Từ khi mới 10 tuổi, trong một lần biểu diễn văn nghệ tại nhà thờ, thần thái tự tin và đôi tay linh hoạt của Bus đã lọt vào mắt xanh của nghệ nhân Siu Thưm. Ông nhận Bus làm học trò, truyền dạy những bài học đầu tiên về cồng chiêng và các nhạc cụ dân tộc. Kể từ đó đến nay, Bus vẫn luôn là học trò của thầy Siu Thưm. Học lớp 5, lần đầu tiên Bus theo thầy đến tỉnh Bình Thuận biểu diễn đàn Krông Put, thổi sáo. Từ đó trở đi, Bus là thành viên chính trong đoàn văn nghệ của làng và của TP Pleiku.

Gia đình Bus có 4 anh em, anh là con út. Bi kịch ập đến khi bố mất sớm, gánh nặng gia đình đè nặng lên vai người mẹ. Vì hoàn cảnh khó khăn, Bus quyết định dừng việc học văn hóa từ năm lớp 10. Dù không còn đến trường, nhưng Bus chưa bao giờ ngừng học. Anh học được nhiều điều từ những nghệ nhân đi trước, tham gia nhiều sự kiện lớn nhỏ. Với khả năng cảm âm thiên phú, Bus kể rằng nếu anh muốn học cách chơi một nhạc cụ nào đó, anh chỉ cần mượn nhạc cụ đó về nhà và trong 1 tuần có thể tự mày mò được cách chơi. Chỉ trong hơn 10 năm rèn luyện, Bus đã làm chủ được hơn 10 loại nhạc cụ truyền thống của người J’rai và các dân tộc Tây Nguyên khác. Từ đàn T’rưng, đàn Đá, đàn Ting Ning, Kroong Put, Kní, Rơ Hét, trống H'gor, cồng chiêng đến các loại sáo vỗ, sáo trúc cùng nhiều loại bộ đệm khác đều được anh chơi thành thạo.

Nhắc đến các loại nhạc cụ, Bus hào hứng say sưa chia sẻ như bộc bạch nỗi lòng. Có thể thấy, anh không chỉ học cách chơi nhạc cụ một cách thành thạo mà còn tìm hiểu kỹ về đặc điểm, nét văn hóa của mỗi loại nhạc cụ truyền thống. Vẫn thường xuyên biểu diễn cồng chiêng cùng nhóm Tarzan Tây Nguyên, Bus kể rằng hiện nay cồng chiêng thường được coi như một loại hình biểu diễn nhưng với người Tây Nguyên, cồng chiêng là mối dây gắn kết con người với thần linh. Xưa muốn chơi chiêng phải thực hành nghi lễ trước, người J’rai quê anh quan niệm, trong mỗi bộ chiêng có một vị thần cư ngụ, khi mình đánh chiêng là mình đang giao tiếp với thần linh. Bởi vậy, cồng chiêng luôn gắn liền với nghi lễ, mỗi nghi lễ có một tiết tấu, giai điệu khác nhau.

R'Cơm Bus luôn cuốn hút với phong cách trình diễn bốc lửa - Ảnh NVCC

Bus chia sẻ, từ khi chơi được đàn T’rưng, anh mới cảm nhận được hết sự phong phú phú của âm nhạc dân tộc, từ những thanh âm để xua đuổi chim chóc, trở thành một nhạc cụ truyền thống rất phổ biến của các dân tộc tây Nguyên. Đàn Ting Ning, Kroong Put, Kní lại là những nhạc cụ đòi hỏi kỹ thuật điều khiển hơi thở và đôi tay vô cùng tinh tế. Trống H'gor và Cồng chiêng là những nhạc cụ trở thành “linh hồn”, không thể thiếu trong các lễ hội lớn. Nếu đàn Đá trầm hùng và linh thiêng như tiếng vọng từ lòng đất thì đàn Rơ hét lại là một loại nhạc cụ rất mới. Rcom Bus kể rằng, sư phụ Siu Thưm đã dạy anh chơi đàn Rơ hét – một loại đàn có 3 dây chỉ kéo với những giai điệu “khiến mình sởn gai ốc, nổi hết da gà, bởi dường như có sự kết nối kỳ diệu nào đó. Đây là loại nhạc cụ rất khó học trong các nhạc cụ truyền thống, đòi hỏi sự kiên trì mà rất ít nghệ nhân trẻ hiện nay theo đuổi được”.

Đặc biệt, với phong cách biểu diễn độc đáo cùng ngoại hình ấn tượng, Rcom Bus được mọi người biết đến với cái tên quen thuộc là “Tarzan Tây Nguyên”. Rcom Bus chia sẻ rằng, nếu chỉ diễn ở trong làng hay các hội diễn truyền thống, tiếng đàn của anh sẽ không thể vang xa. Bus đã tự học cách quay vlog, dựng video để đưa văn hóa J’rai lên mạng xã hội. Trang Fanpage mang tên "Tarzan Tây Nguyên" của anh hiện đã đạt con số ấn tượng với hơn 160.000 lượt theo dõi. Những clip Bus thổi tù và bên thác nước, hay biểu diễn cồng chiêng dưới ánh lửa bập bùng từng trở thành “hiện tượng mạng”. Video đầu tiên của anh đã đạt tới hơn 200.000 lượt yêu thích, một con số mà ngay cả nhiều nghệ sĩ chuyên nghiệp cũng mơ ước. Bus lớn lên với núi rừng từ nhỏ, anh thuộc lòng từng vách đá, biết cách đu dây mạo hiểm trên các thân cổ thụ, lội suối bắt cá bằng tay không một cách thuần thục. Hình ảnh Bus diện bộ khố truyền thống, đứng giữa dòng thác đổ hay cheo leo trên vách núi không phải là một sự dàn dựng để "câu view", mà đó chính là con người thật của anh. Bus tâm sự đầy tâm huyết: “Tây Nguyên là một không gian văn hóa rất linh thiêng, trời đất dung hòa. Là người con của nơi này, tôi cảm thấy mình luôn khát khao khám phá hết vùng đất này. Bởi vậy tôi rất yêu thích và tự hào khi quảng bá được bản sắc văn hóa của dân tộc mình cho tất cả mọi người biết đến nhiều hơn”.

Tháng 9-2023, Bus vinh dự là thành viên trẻ tuổi nhất trong đoàn nghệ nhân Gia Lai đại diện Việt Nam tham gia Festival Âm thanh thế giới (Jeonju International Sori Festival) tại Hàn Quốc. Giữa những dàn nhạc hiện đại của bạn bè quốc tế, tiếng đàn Krông Put và tiếng cồng chiêng của Bus cùng các nghệ nhân được đánh giá rất cao về tính bản địa và sức sống mãnh liệt.

R’Cơm Bus biểu diễn tại Festival Thăng Long Hà Nội lần thứ nhất năm 2025 - Ảnh NVCC

Rcom Bus luôn đam mê gìn giữ văn hóa cồng chiêng và truyền dạy âm nhạc cho trẻ em. Bus tâm sự: “Ngay tại bản làng mình, tôi cảm nhận văn hóa cồng chiêng đang dần bị mai một nên tự thấy mình có một sứ mệnh giữ gìn nét văn hóa truyền thống này. Tôi tự coi mình như một người truyền lửa, gìn giữ hồn cốt của người đồng bào. Rất may mắn khi tôi được tiếp cận với công nghệ số và khi quảng bá clip lên trạng mạng xã hội, được mọi người yêu quý nhiều hơn. Có những bạn trẻ chia sẻ, khi xem các video của tôi, họ tìm hiểu thêm về văn hóa cội nguồn của mình, từ đó yêu thích âm nhạc dân tộc và nhiều bạn đã quay lại tập các nhạc cụ dân tộc. Tôi cảm thấy hạnh phúc và tự hào khi góp được phần nào cho cộng đồng của mình”.

Hơn hai năm qua, Bus cùng thầy Siu Thưm duy trì các lớp dạy đánh cồng chiêng và nhạc cụ dân tộc cho các em nhỏ trong làng Pleiku Roh. Mỗi tuần, khoảng 10-20 em nhỏ lại tụ họp để được anh Bus dạy, Bus cảm thấy hạnh phúc vô bờ. Anh coi đó là cách "trả ơn" thiết thực nhất dành cho người thầy và mảnh đất đã nuôi dưỡng tâm hồn mình: “Gìn giữ bản sắc không quá khó khăn khi tình yêu đã ngấm vào tâm hồn của những đứa trẻ và theo các em lớn lên”.

Anh bày tỏ sự vui mừng khi chính quyền địa phương đã và đang có nhiều hoạt động nhằm gìn giữ, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tiêu biểu của các dân tộc Tây Nguyên. Chính quyền tỉnh và Sở VHTTDL Gia Lai tổ chức nhiều chương trình, cuộc thi nhằm hỗ trợ các nghệ nhân. Tối thứ 7 hằng tuần, Rcombus cùng nhiều nghệ nhân khác tập trung ở quảng trường Đại Đoàn Kết (tỉnh Gia Lai) để biểu diễn cồng chiêng. Đây là chương trình biểu diễn nghệ thuật truyền thống được Sở VHTTDL tỉnh Gia Lai tổ chức. Anh cho rằng những buổi biểu diễn này không chỉ cho du khách thấy được bản sắc văn hóa từ bản làng - một nỗ lực để bảo tồn không gian văn hóa cồng chiêng mà qua đó, các nghệ nhân còn duy trì được cuộc sống ổn định để gắn bó lâu dài với nghệ thuật.

Bên cạnh âm nhạc truyền thống, Rcombus còn biết chơi một số nhạc cụ hiện đại. Anh cũng đang học thêm về kỹ thuật phối khí hiện đại. Mục tiêu của Bus là làm cho âm thanh truyền thống trở nên bắt tai hơn, phù hợp với hơi thở thời đại để những bạn trẻ Gen Z có thể dễ dàng tiếp cận và yêu thích. Anh đã cho ra nhiều MV âm nhạc mang đậm màu sắc Tây Nguyên với giọng ca đầy nội lực.

NGÔ HỒNG VÂN