Môi trường văn hóa (MTVH) ở các đơn vị trong quân đội có vai trò quan trọng, chi phối trực tiếp tới tư tưởng, tình cảm, hướng dẫn nhận thức, hành động và hoàn thiện nhân cách người quân nhân cách mạng. Trước tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và nhiệm vụ xây dựng, bảo vệ đất nước trong tình hình mới, việc xây dựng MTVH tốt đẹp, phong phú, lành mạnh tạo màng chắn, khả năng tự miễn dịch trước những ảnh hưởng của văn hóa xấu độc xâm nhập vào đơn vị, tạo động lực để hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao, góp phần xây dựng quân đội vững mạnh toàn diện.

MTVH bao gồm những giá trị văn hóa của xã hội (những yếu tố văn hóa vật thể và văn hóa phi vật thể), là sự phản ánh các mối quan hệ xã hội trong từng giai đoạn lịch sử nhất định và trình độ văn minh của cộng đồng gắn với địa bàn, lãnh thổ nhất định. Nói cách khác, môi trường văn hóa là tổng hòa các yếu tố văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần do con người sáng tạo ra thông qua hoạt động thực tiễn, tồn tại trong những không gian và thời gian nhất định, thường xuyên chi phối, tác động đến nhận thức, tình cảm và hành vi của con người và cộng đồng người trong xã hội. MTVH do con người sáng tạo ra, đồng thời góp phần xây dựng nhân cách con người, làm biến đổi bản chất con người theo hướng tích cực. C.Mác đã khẳng định: “con người tạo ra hoàn cảnh đến mức nào thì hoàn cảnh cũng tạo ra con người đến mức ấy” (1). Với tư tưởng “văn hóa soi đường cho quốc dân đi” của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, đường lối, chủ trương, chính sách về văn hóa của Đảng ta được thể hiện thông qua các chỉ thị, nghị quyết, nhất là Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”, Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”… góp phần bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, lối sống, nhân cách con người Việt Nam trong thời kỳ mới. Xây dựng MTVH trong quân đội theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng về “Xây dựng và thực hiện các chuẩn mực văn hóa trong lãnh đạo, quản lý. Chú trọng xây dựng môi trường văn hóa công sở lành mạnh, dân chủ, đoàn kết, nhân văn; đẩy lùi bệnh quan liêu, bè phái, mất đoàn kết, chủ nghĩa cơ hội và thực dụng” (2).

MTVH trong quân đội là toàn bộ các giá trị vật chất và tinh thần hợp thành một chỉnh thể trong không gian và thời gian xác định, tác động đến quá trình hình thành, nuôi dưỡng và hoàn thiện những phẩm chất văn hóa của quân nhân; có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc xây dựng, hoàn thiện nhân cách người quân nhân cách mạng. V.I. Lê nin đã chỉ rõ, cuộc chiến tranh hiện đại cũng như kỹ thuật hiện đại đòi hỏi phải có nhân lực chất lượng cao và “trong mọi cuộc chiến tranh, rốt cuộc thắng lợi đều tùy thuộc vào tinh thần của quần chúng đang đổ máu trên chiến trường” (3). Xây dựng MTVH là một trong những động lực quan trọng hàng đầu thúc đẩy yếu tố chính trị - tinh thần của quân nhân. Chính trong MTVH mà mỗi cán bộ, chiến sĩ, bằng hoạt động thực tiễn xã hội, tiếp nhận các giá trị văn hóa quân đội để phát triển, hoàn thiện phẩm chất, nhân cách. Thực tế cho thấy, MTVH quân đội tốt đẹp, lành mạnh là nhân tố thuận lợi để giáo dục, bồi dưỡng, phát triển nhân cách người quân nhân cách mạng, xây đắp nên tình đồng chí, đồng đội cao cả; vừa tạo ra động lực động viên, thúc đẩy cán bộ, chiến sĩ rèn luyện, phấn đấu vươn lên, khắc phục mọi khó khăn; đồng thời, trực tiếp góp phần nâng cao chất lượng huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. MTVH trong sạch, lành mạnh là màng lọc, tạo ra pháo đài vững chắc, vô hiệu hóa mọi sự tấn công, thẩm thấu của văn hóa xấu độc, bảo vệ trận địa chính trị, tư tưởng, văn hóa của Đảng ở quân đội hiện nay.

Giao lưu văn nghệ giữa thanh niên quân đội với sinh viên - Ảnh tư liệu: Nguyên Trường

Thanh niên quân đội là một bộ phận ưu tú của thanh niên Việt Nam; là lực lượng quần chúng chủ yếu của Đảng trong quân đội. Lực lượng nòng cốt trong xây dựng MTVH ở các đơn vị trong quân đội. Trong thời gian tới, tình hình thế giới, khu vực tiếp tục có những diễn biến phức tạp, tiềm ẩn những yếu tố khó lường. Xây dựng MTVH ở các đơn vị quân đội đang đứng trước những cơ hội, thuận lợi lớn, nhưng cũng đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Nước ta tiếp tục hội nhập kinh tế thế giới sâu rộng, sự giao lưu, giao thoa văn hóa diễn ra mạnh mẽ, tác động trực tiếp đến đời sống văn hóa, tinh thần của toàn xã hội. Trong khi đó, mặt trái cơ chế thị trường ảnh hưởng không nhỏ đến các giá trị văn hóa, đạo đức, lối sống. Các thế lực thù địch đẩy mạnh chiến lược diễn biến hòa bình trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, chống phá ta quyết liệt dưới nhiều thủ đoạn, hình thức tinh vi, thâm độc, lôi kéo, kích động thanh niên chạy theo lối sống thực dụng, làm băng hoại về đạo đức, suy thoái về chính trị, tư tưởng, xa rời mục tiêu, lý tưởng của Đảng và mất phương hướng chiến đấu; phủ nhận sự lãnh đạo của Đảng đối với văn hóa, văn nghệ; lôi kéo các văn nghệ sĩ đi theo trào lưu văn hóa phương Tây, coi nhẹ văn hóa, nghệ thuật truyền thống dân tộc, chúng tìm mọi cách phủ định, làm hạn chế đến mức thấp nhất các giá trị nền tảng tư tưởng văn hóa Việt Nam; đồng thời chúng không ngừng khuyếch trương các giá trị văn hóa phương Tây, gieo rắc sản phẩm đồi trụy độc hại, quan điểm tư tưởng lối sống thực dụng, đề cao giá trị vật chất, lối sống sùng ngoại, tạo tâm lý hưởng thụ. Qua đó, từng bước chuyển hóa tư duy, nếp nghĩ,  quan điểm của các tầng lớp nhân dân nhất là thế hệ trẻ ngày nay. Nhiệm vụ của quân đội tiếp tục có những bổ sung, phát triển mới, với những yêu cầu ngày càng cao hơn. Vì vậy, việc phát huy vai trò Đoàn Thanh niên trong xây dựng MTVH ở các đơn vị quân đội hiện nay là vấn đề cơ bản và cấp thiết, cần thực hiện tốt một số giải pháp sau:

Một là, nâng cao nhận thức, trình độ hiểu biết về mục tiêu, lý tưởng, quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước, quân đội và trách nhiệm của cấp ủy, người chỉ huy các cấp

Mục tiêu, lý tưởng chiến đấu của Quân đội nhân dân Việt Nam là vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội, vì hạnh phúc của nhân dân. Mục tiêu, lý tưởng đó do Đảng Cộng sản Việt Nam và lãnh tụ Hồ Chí Minh giáo dục và rèn luyện cho quân đội ta; do đó tạo nên sự thống nhất chặt chẽ không thể tách rời giữa mục tiêu, lý tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam với mục tiêu, lý tưởng chiến đấu của Quân đội nhân dân Việt Nam. Vì thế, nâng cao trình độ hiểu biết về mục tiêu, lý tưởng của Đảng và quân đội là làm cho mỗi quân nhân luôn nhận thức sâu sắc rằng, chiến đấu cho mục tiêu, lý tưởng của quân đội cũng chính là chiến đấu cho mục tiêu, lý tưởng của Đảng - vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội, vì hạnh phúc của nhân dân.

Tuyên truyền đến cán bộ, chiến sĩ quan điểm của Đảng về “xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”, nắm chắc nội dung các chỉ thị, quy định và quy chế về “xây dựng MTVH”, “tiêu chuẩn đơn vị có MTVH” của Bộ Quốc phòng và Tổng cục Chính trị. Lãnh đạo, chỉ huy các đơn vị cần coi trọng việc bồi dưỡng, giáo dục cán bộ, chiến sĩ những giá trị và truyền thống văn hóa tiêu biểu của dân tộc và quân đội, như chủ nghĩa anh hùng cách mạng, tinh thần yêu nước, lòng nhân ái, chủ nghĩa nhân đạo… Đây là những giá trị làm nên sức sống, cội nguồn sức mạnh, bản lĩnh con người và dân tộc Việt Nam, mà Quân đội nhân dân Việt Nam cần phát huy trong bối cảnh hiện nay.

Cấp ủy các cấp cần xác định rõ mục tiêu, chủ trương, biện pháp lãnh đạo, xây dựng chương trình hành động sát đặc điểm, tình hình đơn vị. Trong đó, cần kết hợp chặt chẽ giữa xây dựng MTVH với đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, Cuộc vận động “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ”; đồng thời, gắn kết với Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” ở địa phương để tạo sức mạnh tổng hợp thực hiện thắng lợi các mục tiêu đã xác định. “Xây dựng cấp ủy, tổ chức đảng và đội ngũ cán bộ, đảng viên trong quân đội với mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng, bảo đảm chất lượng tổng hợp và sức mạnh chiến đấu cao, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong mọi tình huống” (4).

Hai là, tăng cường giáo dục nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ đoàn và đoàn viên, thanh niên về ý thức trách nhiệm của Đoàn Thanh niên trong xây dựng MTVH tốt đẹp, lành mạnh, phong phú

Phải tuyên truyền, giáo dục để đội ngũ cán bộ đoàn và đoàn viên, thanh niên thấy rằng, đây là một nhiệm vụ quan trọng trong chiến lược xây dựng con người của Đảng, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Đồng thời, trong bối cảnh phức tạp hiện nay, nhất là sự “xâm lăng văn hóa”, sự chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, việc xây dựng MTVH còn là một bộ phận không tách rời cuộc đấu tranh giai cấp dưới hình thức mới, trong điều kiện mới. Vì vậy, trọng tâm giáo dục cho đội ngũ cán bộ đoàn và đoàn viên, thanh niên không chỉ có lối sống văn hóa lành mạnh, đạo đức cách mạng, phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, mà còn nâng cao bản lĩnh chính trị, lập trường giai cấp của người quân nhân cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc” (5), “Muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay xấu” (6). Do đó, phẩm chất, năng lực của đội ngũ cán bộ đoàn giữ vai trò quan trọng đối với mọi hoạt động của Đoàn. Thông qua xây dựng MTVH, tạo phong trào tự giác rèn luyện của mọi quân nhân theo những chuẩn mực văn hóa, không ngừng củng cố mối quan hệ tốt đẹp, lành mạnh, hành vi ứng xử có văn hóa trong đơn vị, giải quyết mối quan hệ cấp trên, cấp dưới, đồng chí, đồng đội, giữa đơn vị với cấp ủy, chính quyền và nhân dân địa phương nơi đóng quân. Trên cơ sở nhận thức đúng, đề cao vai trò, trách nhiệm của mỗi tổ chức, cá nhân thực hiện nghiêm túc “xây” gắn liền với “chống”, nói đi đôi với làm; khắc phục triệt để mọi biểu hiện lệch lạc về nhận thức, tư tưởng, làm không đến nơi đến chốn, hiệu quả thấp.

Cùng với đó, cần kiên quyết đấu tranh với những quan điểm sai trái, phản động và những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, các luận điệu tuyên truyền, xuyên tạc của các thế lực thù địch. Thực hiện nghiêm các quy định của Nhà nước và quân đội về công tác quản lý, kiểm tra, thẩm định biên tập, in ấn, phát hành, lưu hành, sử dụng các phương tiện nghe nhìn, thiết bị điện tử kết nối internet… gắn với phát huy dân chủ ở cơ sở, đấu tranh tự phê bình và phê bình, tạo cơ sở vững chắc cho việc ngăn chặn, vô hiệu hóa sự xâm nhập, thẩm lậu của các loại văn hóa độc hại vào đơn vị. Đồng thời, tích cực đấu tranh với mọi biểu hiện ứng xử thiếu văn hóa; tạo môi trường và điều kiện tốt nhất cho bộ đội tu dưỡng, rèn luyện, phấn đấu vươn tới các giá trị chân, thiện, mỹ, góp phần xây dựng MTVH tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong quân đội.

Ba là, đổi mới nội dung, hình thức tổ chức và phương thức hoạt động của Đoàn Thanh niên trong xây dựng MTVH ở quân đội hiện nay

Đây là giải pháp cơ bản, chủ yếu để đột phá và nâng cao hiệu quả hoạt động của Đoàn Thanh niên trong xây dựng MTVH ở quân đội hiện nay. Bởi vì, mọi hoạt động thực tiễn chỉ đem lại hiệu quả, chất lượng cao khi có nội dung thiết thực, hình thức và phương pháp hợp lý, khoa học. Tính đúng đắn, khoa học của nội dung và hình thức, phương pháp hoạt động sẽ quyết định khả năng sáng tạo, ý chí quyết tâm và tinh thần trách nhiệm của các chủ thể hoạt động. Ngược lại, nếu nội dung không thiết thực, hình thức, phương pháp không khoa học sẽ làm giảm khả năng sáng tạo và ý thức trách nhiệm của các chủ thể hoạt động, dẫn đến hạn chế kết quả hoạt động. Nội dung, hình thức và phương thức hoạt động của Đoàn luôn có những nét mới, sáng tạo, sát thực với nhiệm vụ chính trị trung tâm, nhiệm vụ xây dựng MTVH của quân đội, đáp ứng yêu cầu, nguyện vọng chính đáng của tuổi trẻ.

Đổi mới nội dung của Đoàn Thanh niên trong xây dựng MTVH là nhằm tăng thêm tính hấp dẫn và nâng cao hiệu quả công tác Đoàn. Hoạt động công tác Đoàn trong xây dựng MTVH phải luôn tạo ra những nét mới trong hoạt động. Đây là yêu cầu thường xuyên, xuất phát từ đặc điểm tâm lý của tuổi trẻ. Những vấn đề thời sự trong nước và quốc tế, những vấn đề mà đoàn viên, thanh niên quan tâm cần tạo điều kiện cho đoàn viên, thanh niên cập nhật. Để thực hiện tốt vấn đề này, đội ngũ cán bộ Đoàn phải đầu tư nghiên cứu, tìm tòi sáng tạo, phát huy được trí tuệ, sức mạnh tổng hợp đem lại hiệu quả thiết thực.

Bốn là, chăm lo xây dựng các tổ chức Đoàn vững mạnh thật sự là hạt nhân lãnh đạo đoàn viên, thanh niên trong xây dựng MTVH

Nâng cao chất lượng sinh hoạt Đoàn là nhằm bồi dưỡng, giáo dục đoàn viên, thanh niên về mọi mặt, phát huy vai trò của đoàn viên, thanh niên trong thực hiện nhiệm vụ của quân đội, bảo đảm cho nội bộ Đoàn luôn đoàn kết, nhất trí. Do đó, sinh hoạt Đoàn phải có tác dụng giáo dục đoàn viên, thanh niên về lý tưởng Cộng sản, giúp đoàn viên, thanh niên nâng cao lập trường chính trị, đạo đức, lối sống, trình độ và năng lực thực hiện các nghị quyết của chi bộ, nhiệm vụ của quân đội nói chung và xây dựng MTVH nói riêng. Trong sinh hoạt, cần nêu cao ý thức dân chủ tập thể, động viên mọi đoàn viên, thanh niên thảo luận, phê bình và tự phê bình, đề xuất với lãnh đạo, chỉ huy về công tác chính trị, huấn luyện, và xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện. Phải làm cho sinh hoạt Đoàn có tác dụng tập trung trí tuệ của đoàn viên, thanh niên, giúp cho đoàn viên, thanh niên tự tin, hứng thú và có tinh thần tìm tòi, sáng tạo trong thực hiện nhiệm vụ. Xây dựng các tổ chức đoàn có cơ cấu hợp lý; ban chấp hành đoàn các cấp thường xuyên được kiện toàn đủ về số lượng và bồi dưỡng nâng cao chất lượng nhằm phát huy được trí tuệ tập thể và nhiệm vụ, chức trách của từng cá nhân. Thường xuyên bồi dưỡng, tổ chức rút kinh nghiệm trong công tác để không ngừng nâng cao trình độ năng lực cho cán bộ đoàn.

Các giải pháp trên có vị trí, vai trò không ngang bằng nhau, nhưng có quan hệ gắn bó chặt chẽ với nhau, hỗ trợ nhau cùng hướng tới mục đích là phát huy vai trò, nâng cao hiệu quả của Đoàn Thanh niên trong xây dựng môi trường văn hóa ở quân đội và đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu đời sống văn hóa - tinh thần cho quân nhân. Thực tiễn luôn vận động và phát triển, các giải pháp nhằm phát huy vai trò của Đoàn Thanh niên trong xây dựng MTVH ở quân đội chỉ là những vấn đề cơ bản cần tiếp tục nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện để đáp ứng mục tiêu, yêu cầu xây dựng MTVH ở quân đội trong tình hình mới.

Việc phát huy vai trò Đoàn Thanh niên trong xây dựng MTVH ở các đơn vị quân đội có ý nghĩa quan trọng, là yêu cầu tất yếu, khách quan. Xuất phát từ những yêu cầu đặt ra hiện nay, cần thực hiện tốt các giải pháp để phát huy vai trò Đoàn Thanh niên trong xây dựng MTVH ở các đơn vị quân đội để tạo lập một môi trường sống tốt đẹp, lành mạnh, hài hòa, hướng người cán bộ, chiến sĩ vươn tới những giá trị chân - thiện - mỹ của cuộc sống. Qua đó, củng cố, xây dựng những mối quan hệ quân nhân tốt đẹp, nâng cao chất lượng huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu; tạo ra sức đề kháng, khả năng tự bảo vệ trước những tác động tiêu cực, sự xâm nhập của các luồng văn hóa xấu độc, thiếu lành mạnh từ môi trường xã hội, môi trường thông tin đa chiều vào đơn vị hiện nay.

_______________

1. C. Mác và Ph. Ăngghen (1845-1846), Hệ tư tưởng Đức, C. Mác và Ph. Ăngghen toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1995, tr.55.

2, 4. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.44, 158.

3. V.I. Lênin (1920), Diễn văn tại hội nghị mở rộng  của công nhân và binh sĩ hồng quân Khu Rô-gô-giơ-xcơ- xi-mô-nốp-xki, V.I.Lênin toàn tập, tập 41, Nxb Chính trị  quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2005, tr.41.

5, 6. Hồ Chí Minh (1947), Sửa đổi lối làm việc, Hồ Chí Minh toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1995, tr.269, 240.

NGUYỄN ĐỨC THẮNG - TRẦN THỊ MAI PHƯƠNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 494, tháng 4-2022