Bác Hồ là vị lãnh tụ thiên tài; người sáng lập, rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam; người thày vĩ đại của giai cấp công nhân và nhân dân Việt Nam; người làm rạng danh dân tộc, non sông và đất nước Việt Nam. Người đã viết và bàn nhiều về đạo đức cách mạng và chính Người là tấm gương sáng ngời về đạo đức cách mạng. Theo Bác, đạo đức như gốc của cây, nguồn của sông, người cách mạng phải có đạo đức làm nền tảng mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng, lãnh đạo được nhân dân. Vấn đề đạo đức cách mạng được Bác quan tâm rất sớm, nhất quán và xuyên suốt.

Đầu năm 1969, khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đang gần đến ngày toàn thắng, công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc đang trên đà phát triển. Nhưng đã xuất hiện một số ít cán bộ, đảng viên chủ quan, ngại khó, ngại hy sinh gian khổ, muốn xả hơi… và nguy hiểm nhất là khuynh hướng lợi dụng tình hình thuận lợi và cả khó khăn của cách mạng để mưu cầu danh, lợi cho cá nhân, gia đình… Những diễn biến tiêu cực này ảnh hưởng không nhỏ tới tinh thần quyết tâm “đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào” của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta. Để khắc phục những hiện tượng xuống cấp về mặt đạo đức và để thiết thực kỷ niệm 39 năm ngày thành lập Đảng (3-2-1969), Bác Hồ đã viết bài báo: Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân, đăng trên Báo Nhân Dân số 5409, ngày 3-2-1969. Bài báo ngắn gọn, rõ mục đích, nội dung và nhấn mạnh yêu cầu: quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng. Tác phẩm Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân được ra đời vào dịp kỷ niệm 39 năm ngày thành lập Đảng (3-2-1930 – 3-2-1969), có thể xem đây là một tác phẩm đánh dấu mốc quan trọng trong quá trình phát triển của cách mạng Việt Nam và hoàn chỉnh tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh.

Tác phẩm chủ yếu hướng vào cán bộ, đảng viên - đối tượng mà Bác rất quan tâm và lo lắng. Có thể xem đây là lời di huấn của một chiến sĩ cộng sản, một lãnh tụ kính yêu của Đảng đến những đồng chí thuộc các thế hệ kế tiếp nhau, vào dịp kỷ niệm thành lập Đảng. Lúc đầu trong dự thảo bài báo, Bác cẩn thận cân nhắc, nên dùng đầu đề nào: “đập nát” hay “chống”, hay “rửa sạch”, hay “quét sạch” chủ nghĩa cá nhân? Cuối cùng, Bác chọn đầu đề cho bài báo là Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng. Sau đó, dự thảo được gửi cho các đồng chí trong Bộ Chính trị đọc và góp ý cho bài viết.

Các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị đã đọc, nghiên cứu và góp ý cho bài viết ở tiêu đề, sửa lại: Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân. Nhưng Bác vẫn giữ nguyên là Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng. Đồng chí Tố Hữu và đồng chí Vũ Kỳ đề nghị với Bác chuyển vế sau thành vế trước, vì nói chung, cán bộ, đảng viên ta là tốt, ưu điểm là cơ bản, chỉ có một số ít thoái hóa biến chất, vì vậy, đặt đầu đề như Bác có vẻ mạnh quá. Bác nói: “Ý kiến của các chú, Bác thấy cũng có lý. Nhưng Bác còn phân vân điều này. Gia đình các chú tiết kiệm mua sắm được bộ bàn ghế, gường tủ mới. Vậy trước khi kê vào phòng, các chú có quét dọn nhà cửa sạch sẽ hay cứ để rác rưởi bẩn thỉu mà khiêng bàn ghế, giường tủ vào” (1). Và, Bác đồng ý đổi tên đầu đề bài báo thành: Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nhưng ở trong bài thì dứt khoát phải để nguyên ý Bác là: “Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng”.

Việc Bác yêu cầu các đồng chí Ủy viên Bộ chính trị đọc, nghiên cứu, góp ý cho bài viết của Bác, một mặt thể hiện tính dân chủ, tranh thủ được trí tuệ của tập thể, mặt khác có thể coi đây là hình thức sinh hoạt chính trị đặc biệt. Để đưa ra ý kiến của mình, mỗi đồng chí Ủy viên Bộ chính trị phải đọc kỹ bài viết của Bác, có dịp ôn lại đạo đức cách mạng, những thành tích vẻ vang 39 năm tranh đấu của Đảng, được cảnh báo và thấy rõ tác hại, nguy cơ tiềm ẩn của chủ nghĩa cá nhân, những căn bệnh vô cùng nguy hiểm mà nó gây ra. Từ đó, rút ra được phương pháp phòng, chống, tiến tới quét sạch chủ nghĩa cá nhân.

Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân là tác phẩm chuyên luận cuối cùng của Bác Hồ về đạo đức cách mạng. Tác phẩm hàm chứa sự tổng kết giá trị lý luận và thực tiễn rất sâu sắc của Bác về đạo đức. Ở tác phẩm này, trên cơ sở tổng kết lý luận đạo đức cách mạng và mặt đối lập của nó là chủ nghĩa cá nhân, Bác đã tập trung phân tích sâu về giá trị thực tiễn của đạo đức cách mạng. Đó là thực hiện nguyên tắc nói đi đôi với làm, nêu cao tấm gương thực hành đạo đức trong cuộc sống hằng ngày. Đây cũng là mục đích chủ đạo của Bác khi viết tác phẩm Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân.

Trong tác phẩm Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân, Bác Hồ đã tổng kết: “Trong lịch sử đấu tranh của Đảng và trong mọi hoạt động hằng ngày, nhất là trên mặt trận chiến đấu và sản xuất, rất nhiều cán bộ, đảng viên ta tỏ ra anh dũng, gương mẫu, gian khổ đi trước, hưởng thụ đi sau và đã làm nên những thành tích vẻ vang” (2).

Năm 1960, nhân kỷ niệm 30 năm ngày thành lập Đảng, Bác Hồ đã nêu dẫn chứng điển hình về tấm gương đạo đức sáng ngời của 31 đồng chí Ủy viên ban chấp hành Trung ương khóa III. Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ, Bác cũng nêu gương điển hình về thực hành đạo đức cách mạng của hàng chục nghìn cán bộ, đảng viên, chiến sĩ trên cả nước. Bác tôn vinh họ “là những bông hoa tươi thắm của chủ nghĩa anh hùng cách mạng” Việt Nam… Tất cả những tấm gương thực hành đạo đức cách mạng mẫu mực ấy, trong lịch sử cách mạng nước ta, ở mỗi thời kỳ, đều được toàn dân và toàn quân ta tuyệt đối tin tưởng, quyết tâm phấn đấu noi theo.

Mặt đối lập của đạo đức cách mạng là chủ nghĩa cá nhân. Bác Hồ chỉ rõ, chủ nghĩa cá nhân là trái với đạo đức cách mạng, tất cả cái gì trái với đạo đức cách mạng đều là chủ nghĩa cá nhân. Bác nhấn mạnh, chủ nghĩa cá nhân là một thứ vi trùng độc hại, là kẻ địch ở trong lòng, là bệnh đẻ ra trăm thứ bệnh nguy hiểm khác. Vì vậy, rèn luyện đạo đức cách mạng phải gắn liền với quét sạch chủ nghĩa cá nhân và phải quét sạch chủ nghĩa cá nhân mới nâng cao được đạo đức cách mạng.

Để giáo dục, hướng dẫn cán bộ, đảng viên, mà trước hết là những cán bộ lãnh đạo cao cấp của Đảng, quét sạch được chủ nghĩa cá nhân, nâng cao được đạo đức cách mạng, Bác Hồ đã khái quát bản chất của chủ nghĩa cá nhân: “Việc gì cũng nghĩ đến lợi ích riêng của mình trước hết. Họ không lo “mình vì mọi người”, mà chỉ muốn “mọi người vì mình” (3) và những biểu hiện của nó. Đó là: Ngại gian khổ, khó khăn. Sa vào tham ô, hủ hóa, lãng phí, xa hoa. Tham danh, trục lợi, thích địa vị quyền hành. Tự cao, tự đại, coi thường tập thể, xem khinh quần chúng. Độc đoán, chuyên quyền, xa rời quần chúng, xa rời thực tế. Mắc bệnh quan liêu mệnh lệnh. Không có tinh thần cố gắng vươn lên, không chịu học tập. Mất đoàn kết, thiếu tính tổ chức, tính kỷ luật. Kém tinh thần trách nhiệm. Không chấp hành đúng đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước (4).

Qua đó, Bác đề ra những biện pháp đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân “Để làm cho tất cả cán bộ, đảng viên xứng đáng là những chiến sĩ cách mạng”. Biện pháp mà Bác đề ra gồm có hai mặt: Nhiệm vụ của Đảng về giáo dục đường lối của Đảng và nhiệm vụ tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của người đảng viên. Để làm tốt công việc này Bác nhấn mạnh “Chế độ sinh hoạt của chi bộ phải nghiêm túc, kỷ luật của Đảng phải nghiêm minh. Công tác kiểm tra của Đảng phải chặt chẽ” (5). Như vậy, việc nâng cao đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân vừa là công tác giáo dục và tự giáo dục, vừa đấu tranh và tự đấu tranh; đó là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân và mỗi cá nhân.

Học tập tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nói chung, việc “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân” nói riêng có ý nghĩa rất quan trọng, thiết thực trong cuộc vận động Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Cần thực hiện nguyên tắc nói đi đôi với làm trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Song, việc học tập tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh sẽ khó nếu chúng ta không quyết tâm, không loại bỏ những biểu hiện cá nhân chủ nghĩa, nói không đi đôi với làm..., điều quan trọng là quyết tâm thực hiện, thông qua sự giáo dục, giám sát, kiểm tra của Đảng và nhân dân một cách công minh, nghiêm khắc, thật sự dân chủ... Việc giáo dục tư tưởng, hướng thái độ và hành động làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh cần chú trọng nhiều hơn đến cán bộ, đảng viên. Đây là những người tiên tiến, giác ngộ nhất, phải đi đầu làm gương cho mọi người tin theo và cũng dễ phạm sai lầm, vi phạm đạo đức cách mạng khi không ngăn cản bệnh cá nhân chủ nghĩa.

Cho nên, “bên cạnh những đồng chí tốt ấy, còn có một số ít cán bộ, đảng viên mà đạo đức, phẩm chất còn thấp kém” (6). Trong điều kiện hiện nay, số ít này lại ngày một đông. Việc giáo dục, giám sát, kiểm tra đảng viên cần phải chặt chẽ, nghiêm minh, công bằng hơn. Nếu không làm điều này, nhất là đối với cán bộ, đảng viên ở cấp cao, đảm nhận những chức trách quan trọng thì kết quả học tập sẽ còn hạn chế. Tác phẩm Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân, trên cơ sở những luận điểm lý luận về đạo đức cách mạng nói chung, tập trung vào một chủ điểm quan trọng nhất mà người cán bộ phải rèn luyện gian khổ và quyết tâm thực hiện. Đó là việc nâng cao đạo đức cách mạng với đấu tranh triệt để xóa bỏ chủ nghĩa cá nhân.

Vì sao Bác Hồ lại đặt mối quan hệ giữa nâng cao đạo đức cách mạng với đấu tranh triệt để xóa bỏ chủ nghĩa cá nhân? Ở đây, người đặt vấn đề nâng cao đạo đức cách mạng tức là xem những người cán bộ, đảng viên đó được giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng, song không vì thế mà chủ quan, lơ là, mất cảnh giác, phải luôn tu dưỡng để nâng cao đạo đức cách mạng. Bởi trong cuộc sống, trong điều kiện Đảng cầm quyền, có không ít những con người, tổ chức ngày hôm trước là cách mạng, anh hùng, song không biết giữ mình, bị những tác động, ảnh hưởng xấu có thể trở nên thoái hóa, biến chất. Trong những nguyên nhân quan trọng ấy, có một nguyên nhân chủ yếu là mang nặng chủ nghĩa cá nhân, việc gì cũng nghĩ đến lợi ích riêng của mình trước hết. Họ không lo “mình vì mọi người”, mà chỉ muốn “mọi người vì mình” (7). Chỉ rõ một nguyên nhân chủ yếu nhất làm suy giảm đạo đức cách mạng, trong tác phẩm này Bác Hồ đã phân tích những hậu quả của chủ nghĩa cá nhân dẫn tới việc “phạm nhiều sai lầm”. Chính vì vậy, Bác quan tâm, lo lắng đến đội ngũ cán bộ, đảng viên, những cán bộ, đảng viên nào đó sa vào chủ nghĩa cá nhân thì đánh mất đạo đức cách mạng, “làm hại đến lợi ích của cách mạng, của nhân dân” (8), nguy hiểm nhất là làm xói mòn niềm tin của nhân dân đối với Đảng, với cách mạng. Khi đã sa vào chủ nghĩa cá nhân thì cán bộ, đảng viên có chức vụ càng cao, tác hại càng lớn. Vì chủ nghĩa cá nhân “là một kẻ địch hung ác của chủ nghĩa xã hội”. Cuối cùng, Bác kết luận: “mỗi cán bộ, đảng viên phải đặt lợi ích của cách mạng, của Đảng, của nhân dân lên trên hết, trước hết. Phải kiên quyết quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng” (9). Người khẳng định: “Đó là một cách thiết thực để kỷ niệm ngày thành lập Đảng ta”(10). Bác Hồ đặc biệt chú trọng đến biện pháp phát động tư tưởng quần chúng, làm cho quần chúng hiểu rõ và căm ghét tệ tham ô, lãng phí, quan liêu. Theo Bác, báo chí phải nêu những việc kiểu mẫu, đăng những lời phê bình của quần chúng, làm cho mọi người thấy rõ tham ô, lãng phí, quan liêu là tội ác. Từ đó, quần chúng sẽ tự giác tham gia vạch mặt, chỉ tên bọn tham nhũng trước pháp luật, trước nhân dân và đấu tranh tiêu diệt chúng. Bác chủ trương phải kết hợp giữa xây và chống. Bác ví xây và chống như hai bánh xe vững chắc. Chống để bảo đảm cho công việc xây thành công. Xây dựng phát triển mạnh thì đối tượng chống sẽ được xóa bỏ tận gốc. Quá trình tiến hành cuộc đấu tranh phải công khai, dân chủ, minh bạch, có hình thức khen thưởng, kỷ luật nghiêm minh, coi trọng phê bình và tự phê bình, chú ý vấn đề giáo dục, coi giáo dục là chính, trừng phạt là phụ. Song, vi phạm thì phải kiên quyết xử lý, đặc biệt là đối với cán bộ, đảng viên ở địa vị càng cao thì càng phải phạt nặng, kể cả việc đuổi họ ra khỏi Đảng. Chính Bác Hồ đã chỉ ra sự nguy hại của chủ nghĩa cá nhân - căn bệnh tham ô, lãng phí, xa hoa, đề ra các biện pháp để ngăn chặn và đấu tranh chống lại nó, kêu gọi nhân dân, cán bộ tích cực tham gia đấu tranh. Bác không chỉ là người luôn đi đầu trong cuộc đấu tranh đó mà Bác còn là tấm gương sáng cho nhân dân noi theo và học tập, nhằm góp phần xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện tự diễn biến, tự chuyển hóa trong nội bộ. Với Bác, sống một cuộc đời hết sức giản dị, cho đến trước lúc đi xa, còn dặn lại trong Di chúc: “Sau khi tôi qua đời, chớ nên tổ chức điếu phúng linh đình để khỏi lãng phí thì giờ và tiền bạc của nhân dân” (11).

Tuy Bác đã đi xa 50 năm, tác phẩm: Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sách chủ nghĩa cá nhân và những lời dạy của Bác, tấm gương đạo đức của Bác vẫn tiếp tục tỏa sáng, soi đường cho cách mạng Việt Nam bước tiếp trên con đường đổi mới. Trong thời đại hiện nay, khi tham nhũng trở thành quốc nạn thì việc ôn lại những lời dạy và bài học của Bác trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân để nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân càng trở nên có ý nghĩa, vẫn còn nguyên giá trị như Bác vừa mới viết ra. Đó cũng chính là một nội dung quan trọng của cuộc vận động Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh mà toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta đang ra sức thực hiện.

_______________

1. Học tập tấm gương đạo đức Bác Hồ, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.451.

2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tập 12, tr.438, 438, 439, 439, 438, 438, 439, 439, 439, 512.

Tác giả: Nguyễn Văn Công

Nguồn: Tạp chí VHNT số 427, tháng 1-2020