Chung vui Ngày hội Sắc Xuân trên mọi miền Tổ quốc - Ảnh: Nguyễn Thanh Hà

1. Mở đầu

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng sắp diễn ra trong bối cảnh đất nước ta đang bước vào một giai đoạn phát triển mới, với nhiều vận hội và thách thức đan xen. Đây là thời điểm có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, khi cả hệ thống chính trị và toàn xã hội cùng chung sức thực hiện mục tiêu đưa Việt Nam trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.

Trong hành trình ấy, văn hóa và con người - như Đảng ta nhiều lần khẳng định - chính là nền tảng tinh thần của xã hội, là nguồn lực nội sinh quan trọng, là động lực bền vững cho sự phát triển. Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: Văn hóa không thể đứng bên lề chính sách phát triển; Văn hóa phải thẩm thấu vào từng quyết sách, từng công trình… hiện diện trong nếp nghĩ, cách làm, trong lối ứng xử và phẩm chất của con người Việt Nam.

Lời nhắc nhở ấy cho thấy rõ: nếu không quan tâm đúng mức đến văn hóa và con người, chúng ta khó có thể đạt được mục tiêu phát triển nhanh và bền vững.

Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV về văn hóa đã cho thấy nhiều điểm mới đáng chú ý, tiếp nối tinh thần của Đại hội XIII, nhưng đồng thời có sự bổ sung, nhấn mạnh sâu sắc hơn, từ việc xác định hệ giá trị quốc gia và con người thời kỳ mới, đến phát triển văn hóa số, công nghiệp văn hóa và coi văn hóa là sức mạnh mềm của quốc gia. Đây là những vấn đề trọng tâm cần được thảo luận, góp ý và cụ thể hóa, để Nghị quyết sau khi ban hành không chỉ mang tính định hướng, mà còn có khả năng đi sâu vào cuộc sống, trở thành động lực thực sự cho phát triển đất nước.

Trong phạm vi bài viết, tác giả tập trung làm rõ 3 nội dung: Những điểm mới trong Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV về văn hóa so với các kỳ Đại hội trước; Một số ý kiến góp ý để hoàn thiện văn kiện; Những việc cần làm để Nghị quyết đi vào cuộc sống, trở thành sức mạnh hiện thực.

2. Những điểm mới trong Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV về văn hóa so với các kỳ Đại hội trước

Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV của Đảng lần này có nhiều điểm mới, thể hiện bước phát triển quan trọng trong tư duy lý luận và định hướng hành động của Đảng về văn hóa, con người. Có thể khái quát những điểm mới cơ bản như sau:

Một là, văn hóa chính thức được xác lập vị trí ngang tầm với kinh tế, chính trị và xã hội

Nếu ở các kỳ Đại hội trước, văn hóa thường được nhắc tới như “nền tảng tinh thần của xã hội”, thì lần này, Dự thảo khẳng định văn hóa phải trở thành trụ cột phát triển ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội. Văn kiện viết rõ: “Khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc, khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, văn minh, hạnh phúc. Phát huy có hiệu quả giá trị văn hóa và tinh thần cống hiến của con người Việt Nam, để văn hóa thực sự trở thành nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết phát triển đất nước”.

Đây là định hướng và sự điều chỉnh nhận thức, nâng tầm lý luận vô cùng quan trọng của Đảng ta về vai trò, vị trí của văn hóa, đưa văn hóa từ vị trí “đi sau, bổ trợ” trở thành “cùng đồng hành, định hướng và dẫn dắt” sự phát triển; văn hóa từ “nền tảng tinh thần của xã hội”, “trở thành nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết phát triển đất nước”, tham gia điều hòa, định hướng, giải quyết vấn đề của xã hội theo hướng phát triển bền vững. Điều này cũng phù hợp với chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm: “Văn hóa không thể đứng bên lề chính sách phát triển. Văn hóa phải thẩm thấu vào từng quy hoạch, đề án, dự án với tầm nhìn dài hạn và tiêu chuẩn cao” (1).

Hai là, hệ giá trị Việt Nam được cụ thể hóa thành một cấu trúc đồng bộ với nền văn hóa

Khác với các kỳ Đại hội trước vốn chỉ dừng ở việc khẳng định cần xây dựng “chuẩn mực con người Việt Nam” hoặc “giá trị tinh thần”, lần này, Dự thảo xác định rõ ràng một hệ giá trị toàn diện gồm: hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam đồng bộ với “xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Đây là lần đầu tiên Đảng nhấn mạnh khung hệ giá trị có tính hệ thống và đồng bộ với nền văn hóa, làm căn cứ để vận dụng, triển khai vào thực tiễn cuộc sống. Đồng thời, dự thảo văn kiện cũng nhấn mạnh: “Phát triển toàn diện con người Việt Nam về đạo đức, trí tuệ, ý thức dân tộc, trách nhiệm công dân, năng lực sáng tạo, thẩm mỹ, thể lực, kỹ năng sống, kỹ năng nghề nghiệp”. Điều này cũng phù hợp với lời nhấn mạnh của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Lễ kỷ niệm 80 năm ngành Văn hóa: “Văn hóa xây nên dáng hình của dân tộc, định hình hệ giá trị quốc gia, bồi đắp hệ giá trị gia đình, hệ giá trị con người Việt Nam thời kỳ mới: yêu nước, nhân ái, đoàn kết, trung thực, trách nhiệm, sáng tạo, kỷ cương, khát vọng” (2).

Ba là, đưa văn hóa số và công nghiệp văn hóa vào trọng tâm nghị quyết

Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện, Dự thảo thẳng thắn chỉ rõ thực trạng “môi trường văn hóa chưa thực sự lành mạnh; đạo đức xã hội còn biểu hiện xuống cấp” và cho rằng một phần nguyên nhân đến từ cơ chế, chính sách chưa đồng bộ, đầu tư cho văn hóa chưa tương xứng. Từ đó, văn kiện đề ra yêu cầu phát triển văn hóa số lành mạnh, đồng thời khuyến khích sáng tạo các sản phẩm công nghiệp văn hóa - coi đây vừa là ngành kinh tế, vừa là công cụ lan tỏa giá trị. Đây là điểm mới nổi bật so với Đại hội XIII, khi văn hóa số còn là khái niệm khá mờ nhạt. Sự bổ sung này thể hiện tầm nhìn thực tế: muốn xây dựng con người Việt Nam toàn diện, không thể bỏ qua môi trường sống và sáng tạo của giới trẻ - đó chính là không gian mạng và kinh tế sáng tạo.

Bốn là, văn kiện đề ra sự tích cực hợp tác và quảng bá văn hóa ra thế giới khi nhấn mạnh: “Chủ động, tích cực hợp tác, quảng bá hình ảnh đất nước, giá trị văn hóa và con người Việt Nam ra thế giới”

 Đây là điểm mới so với văn kiện Đại hội XIII, trên cơ sở kế thừa những kết quả thu nhận tích cực của hội nhập, quảng bá văn hóa quốc tế, Đảng ta đã nhấn mạnh thêm nội hàm “tích cực hợp tác, quảng bá hình ảnh đất nước, giá trị văn hóa và con người Việt Nam ra thế giới”, qua đó đề cao nhận thức văn hóa không chỉ phục vụ trong nước, mà còn là “cầu nối” ngoại giao, phương tiện khẳng định bản sắc dân tộc và tạo sức hút với bạn bè quốc tế.

Quan điểm này cũng phù hợp với phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm: “Đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho tương lai, cho “mạch nguồn” sức mạnh dân tộc” (3).

Năm là, nhấn mạnh vai trò chủ thể của con người trong quá trình phát triển

Dự thảo không chỉ coi con người là mục tiêu cuối cùng, mà còn là trung tâm, chủ thể, nguồn lực chủ yếu của phát triển. Quan điểm này kế thừa, nhưng đồng thời phát triển xa hơn so với Đại hội XIII. Nó nhấn mạnh rằng con người Việt Nam toàn diện - với trí tuệ, đạo đức, thể chất, bản lĩnh và khát vọng - chính là yếu tố quyết định thành bại của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Như vậy, có thể thấy những điểm mới trong Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV về văn hóa đều nhằm mục tiêu nâng tầm văn hóa và con người thành trụ cột chiến lược, cụ thể hóa hệ giá trị, đối diện thẳng thắn với thách thức mới như văn hóa số, đồng thời gắn văn hóa với ngoại giao và sức mạnh mềm quốc gia. Đây chính là sự khác biệt rõ rệt so với các văn kiện trước, cho thấy bước phát triển về tư duy và tầm nhìn của Đảng trong giai đoạn hiện nay.

3. Một số góp ý để hoàn thiện Dự thảo Văn kiện

Dù Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV về văn hóa có nhiều điểm mới quan trọng, vẫn cần tiếp tục hoàn thiện để thực sự trở thành định hướng chiến lược, có tính khả thi cao. Có thể nêu một số góp ý như sau:

Một là, cần cụ thể hóa hơn nữa hệ giá trị Việt Nam thời kỳ mới

Việc xác lập 4 nhóm giá trị: quốc gia, văn hóa, gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam là một bước tiến lớn, song chưa làm rõ nội hàm. Bên cạnh đó, văn kiện cần bổ sung lộ trình triển khai, cơ chế giám sát, cũng như cách đưa hệ giá trị này đi vào thực tiễn. Ví dụ, việc tích hợp hệ giá trị vào chương trình giáo dục phổ thông, đưa vào phong trào thi đua “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, hay truyền thông qua báo chí, mạng xã hội cần được quy định rõ. Nếu không có thiết kế cụ thể, những hệ giá trị này rất dễ dừng lại ở khẩu hiệu.

Hai là, phải có giải pháp rõ ràng để khắc phục tình trạng đầu tư cho văn hóa chưa tương xứng

Thực tế nhiều năm qua, tỷ lệ ngân sách dành cho văn hóa vẫn ở mức rất thấp. Trong khi đó, Dự thảo Văn kiện lại nhấn mạnh “đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho tương lai, cho mạch nguồn sức mạnh dân  tộc” - đúng như Tổng Bí thư Tô Lâm từng khẳng định (4). Văn kiện cần bổ sung chỉ tiêu ngân sách cụ thể, cơ chế khuyến khích hợp tác công - tư và xã hội hóa, cũng như quy định rõ trách nhiệm phân bổ nguồn lực của từng cấp, từng ngành.

Ba là, cần có chính sách mạnh mẽ hơn cho phát triển văn hóa số và công nghiệp văn hóa

Dự thảo đã đề cập văn hóa số và công nghiệp văn hóa, song vẫn còn chung chung. Trong bối cảnh mạng xã hội đang trở thành “không gian sinh hoạt chính” của giới trẻ, cần có một bộ quy tắc ứng xử trên không gian mạng để hình thành chuẩn mực mới, đồng thời khuyến khích sáng tạo các nội dung tích cực. Với công nghiệp văn hóa, Dự thảo Văn kiện nên xác định rõ những ngành ưu tiên (phim ảnh, âm nhạc, thiết kế, thời trang, trò chơi trực tuyến, du lịch văn hóa…) và đưa ra cơ chế hỗ trợ cụ thể như tín dụng, thuế, bảo hộ bản quyền, hạ tầng số. 

Bốn là, cần làm rõ cơ chế trọng dụng nhân tài, phát huy vai trò của các lực lượng sáng tạo

Trí thức, văn nghệ sĩ, doanh nhân và thanh niên được coi là lực lượng tiên phong trong xây dựng và lan tỏa hệ giá trị, nhưng trong Văn kiện, chính sách dành cho họ còn khá mờ nhạt. Văn kiện cần bổ sung cơ chế đào tạo, bồi dưỡng, trọng dụng, bảo vệ bản quyền sáng tạo, khuyến khích sự dấn thân của giới trẻ trong lĩnh vực công nghiệp sáng tạo. Điều này phù hợp với tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm: “Chúng ta cần một đội ngũ trí thức và văn nghệ sĩ không chỉ có tài năng, mà còn có trách nhiệm xã hội, có tinh thần phụng sự Tổ quốc và Nhân dân”.

Năm là, cần cụ thể hóa chiến lược ngoại giao văn hóa và xây dựng sức mạnh mềm quốc gia

Văn kiện cần đề cập mạnh mẽ hơn tới việc xây dựng thương hiệu văn hóa quốc gia, tổ chức các sự kiện văn hóa - nghệ thuật tầm quốc tế, tăng cường sự hiện diện của Việt Nam trong các mạng lưới sáng tạo toàn cầu của UNESCO. Điều này vừa quảng bá hình ảnh quốc gia, vừa khẳng định bản sắc trong hội nhập, đúng với tinh thần Tổng Bí thư Tô Lâm đã nói: “Văn hóa càng phải đi trước một bước, soi đường, dẫn dắt, bồi đắp bản lĩnh, củng cố niềm tin, hình thành năng lực mềm quốc gia” (5). 

Như vậy, những góp ý này đều nhằm làm cho Văn kiện không chỉ có giá trị định hướng, mà còn có tính hành động cao, đủ sức chuyển hóa thành cơ chế, chính sách cụ thể, từ đó đi vào đời sống nhân dân và trở thành sức mạnh nội sinh thực sự cho sự phát triển đất nước.

4. Giải pháp để Nghị quyết đi vào cuộc sống

Để Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV về văn hóa thực sự phát huy hiệu quả, không dừng lại ở định hướng chính trị mà đi sâu vào đời sống, cần có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt. Có thể khái quát thành một số việc cần làm như sau:

Một là, đưa hệ giá trị Việt Nam vào đời sống một cách cụ thể và sinh động

Việc xây dựng hệ giá trị quốc gia, văn hóa, gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam chỉ có ý nghĩa khi được “hóa thân” vào các hoạt động hằng ngày. Muốn vậy, phải tích hợp hệ giá trị vào giáo dục phổ thông, nội dung đào tạo ở đại học, vào hoạt động truyền thông và cả trong các phong trào xã hội. Thay vì khẩu hiệu khô cứng, cần gắn hệ giá trị với những việc làm thiết thực: tôn vinh gương người tốt việc tốt, các phong trào thanh niên khởi nghiệp sáng tạo, gia đình văn hóa kiểu mẫu. Đây chính là cách để giá trị trở thành “máu thịt”, ăn sâu vào hành vi và chuẩn mực xã hội.

Hai là, bảo đảm nguồn lực để văn hóa thực sự ngang hàng với kinh tế, chính trị

Không thể chỉ nói “đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho tương lai” mà không có cơ chế tài chính rõ ràng. Nhà nước cần dành tỷ trọng ngân sách hợp lý hơn cho lĩnh vực văn hóa, đồng thời khuyến khích xã hội hóa và hợp tác công - tư trong xây dựng thiết chế văn hóa, phát triển công nghiệp sáng tạo. Mỗi dự án đầu tư kinh tế, xã hội lớn đều cần có “thành tố văn hóa” trong thiết kế và triển khai. Chỉ khi được phân bổ nguồn lực tương xứng, văn hóa mới có thể trở thành trụ cột, thay vì chỉ là phụ trợ.

Ba là, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, nhất là trên không gian mạng

Thế hệ trẻ hôm nay trưởng thành trong không gian số, vì vậy nếu không có môi trường văn hóa trong sạch, lành mạnh trên mạng xã hội thì khó có thể hình thành chuẩn mực con người mới. Cần sớm triển khai thực thi tốt hơn nữa bộ quy tắc ứng xử trên không gian mạng, kết hợp biện pháp pháp lý, công nghệ và giáo dục để bảo vệ giới trẻ khỏi tin giả, nội dung độc hại, đồng thời khuyến khích sáng tạo nội dung tích cực mang bản sắc Việt Nam. Song song với đó là phát triển nền tảng số quốc gia, tạo “sân chơi” cho các sản phẩm công nghiệp văn hóa Việt Nam cạnh tranh công bằng.

Bốn là, phát huy vai trò đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, doanh nhân và thanh niên

Họ là lực lượng sáng tạo trực tiếp, truyền cảm hứng và lan tỏa giá trị đến cộng đồng. Cần có chính sách đãi ngộ, trọng dụng nhân tài, khuyến khích sáng tạo nghệ thuật, hỗ trợ bảo hộ quyền tác giả và sản phẩm văn hóa. Đối với thanh niên, ngoài giáo dục tri thức, cần tạo không gian để họ dấn thân, khởi nghiệp trong lĩnh vực sáng tạo, từ công nghệ số, thiết kế, âm nhạc, phim ảnh đến thời trang. Đây là cách thiết thực để biến “khát vọng vươn lên” thành sản phẩm và giá trị cụ thể, phục vụ sự phát triển đất nước.

Năm là, thúc đẩy ngoại giao văn hóa, biến văn hóa thành sức mạnh mềm quốc gia

Việt Nam có nhiều di sản được UNESCO công nhận/ ghi danh, có truyền thống lịch sử - văn hóa phong phú và con người giàu tình cảm, sáng tạo. Cần có chiến lược dài hạn quảng bá hình ảnh đất nước thông qua các sự kiện quốc tế, liên hoan nghệ thuật, triển lãm, cũng như tăng cường tham gia mạng lưới sáng tạo toàn cầu. Ngoại giao văn hóa phải trở thành kênh quan trọng nâng cao vị thế Việt Nam, đúng như tinh thần chỉ đạo của Lãnh đạo Đảng, Nhà nước. 

Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV chỉ có thể đi vào cuộc sống khi được cụ thể hóa bằng cơ chế, nguồn lực và hành động. Từ giáo dục đến truyền thông, từ quản lý nhà nước đến phong trào xã hội, từ đời sống thực đến không gian mạng, văn hóa phải thấm vào mọi lĩnh vực. Khi đó, con người Việt Nam toàn diện sẽ thực sự trở thành nền tảng, động lực và mục tiêu của sự phát triển bền vững.

5. Kết luận

Nhìn lại chặng đường đã qua, có thể khẳng định rằng, Đảng ta luôn nhất quán quan điểm: văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của phát triển. Tuy nhiên, bước vào giai đoạn mới với nhiều thách thức và cơ hội đan xen, đòi hỏi chúng ta phải nâng tầm tư duy và hành động. Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV về văn hóa đã thể hiện rõ bước chuyển biến này khi lần đầu tiên đặt văn hóa ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội; hệ thống hóa đầy đủ hệ giá trị Việt Nam; nhấn mạnh vai trò của văn hóa số, công nghiệp văn hóa.

Tuy nhiên, để Nghị quyết thực sự phát huy hiệu quả, chúng ta cần cụ thể hóa hơn nữa các mục tiêu, xây dựng cơ chế, chính sách và nguồn lực đi kèm. Văn hóa chỉ thực sự đi vào cuộc sống khi hệ giá trị trở thành chuẩn mực ứng xử hằng ngày; khi ngân sách cho văn hóa được phân bổ hợp lý; khi công nghiệp văn hóa được đầu tư để trở thành ngành kinh tế mũi nhọn; khi trí thức, văn nghệ sĩ, doanh nhân và thanh niên có môi trường sáng tạo và cống hiến và khi ngoại giao văn hóa trở thành kênh quan trọng nâng tầm vị thế quốc gia.

Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: “Đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho tương lai, cho mạch nguồn sức mạnh dân tộc”; “Văn hóa phải thẩm thấu vào từng quyết sách, từng công trình, từng con đường, cây cầu, từng cánh đồng, khu công nghiệp, đô thị, làng quê; hiện diện trong nếp nghĩ, cách làm, trong lối ứng xử và phẩm chất của con người Việt Nam” (6). Đây không chỉ là một lời nhắc nhở, mà còn là định hướng hành động cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân trong giai đoạn phát triển mới.

Với tinh thần đó, bài viết khẳng định: chỉ khi Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV về văn hóa được triển khai một cách đồng bộ, quyết liệt và sáng tạo, văn hóa và con người Việt Nam mới thực sự trở thành trụ cột bền vững, động lực nội sinh mạnh mẽ để đưa đất nước vươn lên, hiện thực hóa mục tiêu xây dựng một nước Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc, sánh vai cùng các cường quốc năm châu (7).

_________________________

1, 2, 3, 4, 5, 6. Toàn văn bài phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành Văn hóa, vanhoanghethuat.vn, 23-8-2025.

7. Tham luận tại Hội thảo “Những quan điểm mới của Đảng về xây dựng và phát triển văn hóa trong Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV” do Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật tổ chức ngày 30-10-2025.

PGS, TS BÙI HOÀI SƠN, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội

Nguồn: Tạp chí VHNT số 624, tháng 11-2025