Việt Nam sở hữu nền văn hóa đa dạng của 54 dân tộc, không chỉ phong phú về phong tục, tập quán mà còn kết tinh trong các trang phục truyền thống. Mỗi cộng đồng đều có trang phục truyền thống riêng, song nổi bật và được nhận diện rộng rãi nhất chính là áo dài. Bài viết phân tích những giá trị văn hóa – thẩm mỹ – biểu tượng của áo dài, từ đó đề xuất hướng khai thác trong đời sống đương đại và định vị áo dài như một sản phẩm trọng điểm của công nghiệp văn hóa Việt Nam.

1. Áo dài trong đời sống đương đại

Suốt hàng trăm năm, áo dài đồng hành cùng lịch sử dân tộc, trải qua nhiều thăng trầm và biến đổi để hình thành nên một giá trị văn hóa đặc sắc, mang đậm dấu ấn Việt. Những giá trị lịch sử và văn hóa đó ngày càng được nhân dân Việt Nam khẳng định và được bạn bè quốc tế ghi nhận. Với người phương Tây, áo dài được xem như hiện thân của vẻ đẹp gợi cảm trong sự kín đáo, trang nhã – biểu đạt nét duyên dáng và đằm thắm rất riêng của người phụ nữ Việt Nam.

Thực tế, áo dài vốn dành cho cả nam và nữ, nhưng trong bối cảnh hiện nay, khi nhắc đến “áo dài Việt”, công chúng thường liên tưởng trước hết đến trang phục của phụ nữ. Sự thướt tha, uyển chuyển, duyên dáng luôn là những mỹ từ được dành cho người con gái Việt khi khoác lên mình bộ áo dài truyền thống.

Phụ nữ Việt từ lâu đã xem áo dài như biểu tượng của nữ tính và cái đẹp, lựa chọn mặc trong các dịp trọng đại của gia đình, tại trường học, cơ quan, công sở; trong những cuộc hội ngộ, vui chơi; và cả tại các sự kiện mang tầm quốc tế như các cuộc thi hoa hậu, diễn đàn kinh tế, chính trị, văn hóa… Ở đâu có hình ảnh người phụ nữ Việt, ở đó thường thấp thoáng bóng dáng tà áo dài.

Có lẽ chính vì thế, tà áo dài gắn với người phụ nữ đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà văn, nhà thơ, họa sĩ, nhạc sĩ, đạo diễn… sáng tạo nên nhiều tác phẩm nổi tiếng trong các lĩnh vực văn học, nghệ thuật và sân khấu – điện ảnh.

Áo dài trong đời sống - Ảnh: Hồng Vân

Như vậy, áo dài đã trở thành một nét đẹp văn hóa được gìn giữ bền bỉ đến hôm nay. Dù trong quá khứ, qua nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau – chiến tranh, thời kỳ khó khăn, thiếu thốn – việc sử dụng áo dài có lúc mai một, nhưng chưa bao giờ biến mất. Điều đáng mừng là những năm gần đây, áo dài đang hồi sinh mạnh mẽ: kiểu dáng ngày càng đa dạng, số lượng người mặc tăng lên ở nhiều lứa tuổi, đặc biệt là giới trẻ với các trào lưu chụp ảnh áo dài nở rộ khắp mọi miền. Không khó để bắt gặp những nhóm bạn trẻ diện áo dài tạo dáng trên các tuyến phố lớn của Hà Nội, TP.HCM, Huế… đó là những hình ảnh vừa quen thuộc vừa gợi nhiều cảm xúc về sức sống của áo dài trong đời sống đương đại.

Bạn Nguyễn Tú Linh (20 tuổi, sinh viên) chia sẻ: Em và nhóm bạn cùng mặc áo dài chụp ảnh dịp kỷ niệm ngày Quốc khánh Việt Nam. Em thấy rất vui khi mặc áo dài truyền thống chụp ở khu Lăng Bác, dưới lá cờ Tổ quốc, khiến em thấy tự hào và yêu quê hương mình hơn…; và thật không thể không nhắc đến một tuyến phố làm nao nức lòng người mỗi độ Thu về là tuyến phố Phan Đình Phùng (Hà Nội). Hình ảnh các cô, các chị, các em, xúng xính trong tà áo dài, tạo dáng dưới nắng Thu vàng, bên những hàng cây sấu lá rơi, bên những gánh hàng hoa của những người bán hàng rong… đã tạo nên một bức tranh màu sắc, trong đó tà áo dài như là điểm nhấn, trở thành biểu tượng của cái đẹp, không chỉ gây thương nhớ cho bao người Việt, mà cả với người nước ngoài mỗi khi có dịp đến Việt Nam. Hay không hiếm lạ gì, khi bắt gặp những đoàn khách quốc tế đến Huế du lịch, được mặc trang phục áo dài để check in tại những điểm du lịch của thành phố này. Họ chia sẻ rằng, thấy rất thú vị với trải nghiệm này, và hào hứng tham gia chụp ảnh để có những tấm ảnh đẹp làm kỷ niệm, gửi cho bạn bè và gia đình cùng xem…

Tất cả những điều này đã nói lên tất cả, áo dài, biểu tượng của vẻ đẹp Việt đang trở lại với một sức sống mới mẻ, đầy năng lượng và sáng tạo. Giới trẻ ngày nay không chỉ mặc áo dài để giữ gìn giá trị truyền thống mà còn khoác lên nó hơi thở của thời đại. Chỉ cần lướt qua một vòng các trang mạng xã hội như Facebook, TikTok, Instagram, người xem dễ dàng bắt gặp hàng trăm, hàng nghìn bộ ảnh chụp với áo dài được đầu tư kỹ lưỡng, mỗi bức ảnh như kể một câu chuyện riêng. Nhưng dù mang sắc thái khác nhau, tất cả đều toát lên niềm tự hào dân tộc và sự sáng tạo không ngừng trong việc làm mới, lan tỏa vẻ đẹp truyền thống theo cách hiện đại và cuốn hút.

2. Sự sáng tạo, phát triển áo dài như một sản phẩm công nghiệp văn hóa

Các ngành công nghiệp văn hóa có thể phát triển nhanh hơn công nghiệp chế tạo vì mức đầu tư không quá lớn, chủ yếu là đầu tư chất xám và quảng bá sản phẩm, nhưng lại đem lại hiệu quả kinh tế cao, lâu dài (nhất là khi đã xây dựng được thương hiệu) và bền vững; thị trường dường như không giới hạn, càng tiêu dùng càng thêm nhu cầu, càng sáng tạo càng gia tăng giá trị. Sự phát triển các ngành công nghiệp văn hóa cũng giúp cho nhu cầu giải trí của công chúng được đáp ứng một cách dễ dàng, thông qua việc tiêu dùng những sản phẩm văn hóa. Chúng có khả năng tác động mạnh mẽ vào đời sống của quảng đại quần chúng nhân dân, đáp ứng nhu cầu văn hóa đa dạng và phức tạp của xã hội.

Bên cạnh đó, sự phát triển của các ngành công nghiệp văn hóa góp phần tạo nên sự đa dạng hóa và dân chủ hóa về tri thức cho xã hội; đồng thời, thông qua sản phẩm của các ngành công nghiệp văn hóa, hình ảnh quốc gia sẽ được quảng bá, không ngừng mở rộng không gian văn hóa; “sức mạnh mềm” quốc gia cũng được gia tăng trên phạm vi quốc tế. Vì lý do đó, ngày nay, các ngành công nghiệp văn hóa được nhiều quốc gia trên thế giới chú trọng, điển hình như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc… Nhà nước tạo điều kiện thuận lợi nhằm thu hút tối đa nguồn lực từ các doanh nghiệp và xã hội để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa.

Tiệm may áo dài tại Huế được nhiều du khách tìm đến - Ảnh: Mỹ Hạnh

Tại Việt Nam, trong Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 (Quyết định số 2486/QĐ-TTg ngày 14-11-2025 của Thủ tướng Chính phủ) xác định 10 ngành công nghiệp văn hóa  gồm: điện ảnh; mỹ thuật, nhiếp ảnh, triển lãm; nghệ thuật biểu diễn; phần mềm và trò chơi giải trí; quảng cáo; thủ công mỹ nghệ; du lịch văn hóa; thiết kế sáng tạo; truyền hình-phát thanh; xuất bản.

Trong lĩnh vực “Thiết kế sáng tạo”, thời trang được xem là một phần quan trọng . Ngành này góp phần tạo ra các sản phẩm kết hợp yếu tố văn hóa, sáng tạo, công nghệ và quyền sở hữu trí tuệ,  đáp ứng nhu cầu tiêu dùng văn hóa, hội nhập quốc tế .

Xu hướng phát triển và hội nhập toàn cầu đã mang lại nhiều cơ hội và thách thức không chỉ dành riêng cho phát triển kinh tế, xã hội, mà còn phát triển tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống. Trong lĩnh vực thời trang, khai thác áo dài thành các sản phẩm có nhiều tiềm năng để phát triển công nghiệp văn hóa là bước đi đúng hướng. Thông qua những sản phẩm áo dài được sáng tạo sẽ góp phần định vị, quảng bá áo dài trên thị trường thời trang, điều này một mặt giữ gìn được văn hóa truyền thống, mặt khác khai thác, phát huy nó để thúc đẩy phát triển kinh tế, góp phần tạo ra thị trường văn hóa sáng tạo năng động.

Áo dài từ lâu đã đã trở thành biểu tượng văn hóa đặc trưng của Việt Nam, hiện diện từ những trang sử hào hùng đến đời sống đương đại. Trong bối cảnh hội nhập hiện nay, việc giữ gìn và phát huy di sản này không chỉ là câu chuyện ký ức, mà còn là chiến lược để áo dài trở thành thương hiệu văn hóa quốc gia, đóng góp vào sự phát triển của công nghiệp sáng tạo.

Sự tìm tòi, sáng tạo, thay đổi áo dài truyền thống để phát triển đưa nó vào đời sống đương đại, xây dựng và củng cố thương hiệu trong nước và quốc tế sẽ mở ra con đường mời về phát triển thời trang việt hướng tới công nghiệp hóa.

Sự thay đổi của áo dài

Thực ra, chiếc áo dài từ khi ra đời đã có nhiều biến đổi, cách tân qua từng thời kỳ, theo thị hiếu của người mặc. Đi cùng với đó là sự xuất hiện nhiều bộ áo dài có khuynh hướng phá vỡ những tư duy lối mòn trong thiết kế trước đây với nhiều phong cách mới (kết hợp hài hòa cả yếu tố dân tộc và hiện đại), thay đổi theo mùa và mỗi năm có một xu thế biểu hiện mới, ngày càng hướng tới giá trị thẩm mỹ và sự tiện lợi trong sinh hoạt đời sống hằng ngày.

Với sự nỗ lực và dưới sự khéo léo của đôi bàn tay những người họa sĩ, nhà tạo mẫu thời trang, vẻ đẹp tà áo dài đã có nhiều diện mạo mới từ những chi tiết từ đơn giản đến cầu kỳ, phức tạp, nhưng vẫn giữ nguyên kiểu dáng cấu trúc của chiếc áo dài truyền thống, họ đưa thêm nhiều chất liệu mới, thổi vào nó vẻ đẹp mới, hiện đại được chắt lọc từ văn hóa truyền thống Việt Nam như thêu, vẽ, đính các loại đá, cườm, kim sa… khiến cho việc mặc áo dài trở nên thoải mái, nhẹ nhàng, ngay cả khi mặc trong thời gian dài.

Một số thay đổi của áo dài hiện nay như: nhiều kiểu dáng như cổ thuyền, cổ tròn, không cổ, tay phồng, tay loe, độ dài tà…; chất liệu vải, từ chất liệu truyền thống như lụa tơ tằm, vải gấm, vải nhung, vải linen, vải thổ cẩm, sang chất liệu hiện đại như vải chiffon, vải ren, voan, vải nhân tạo; họa tiết trang trí ngày càng phong phú, đa dạng như hoa, lá, rồng phượng, trống đồng, các họa tiết hình học, thậm chí nhiều tác phẩm áo dài còn mượn hoa văn trang phục các dân tộc thiểu số ở Việt Nam…

Về màu sắc, hiện nay màu sắc của áo dài trở nên phong phú và đa dạng hơn bao giờ hết. Các nhà thiết kế hiện nay cũng không ngại thử nghiệm với các bảng màu mới mẻ, kết hợp với họa tiết in và thêu hiện đại để tạo ra các thiết kế áo dài mang đậm tính thẩm mỹ, vừa duy trì được yếu tố truyền thống vừa đáp ứng thị hiếu của người mặc; về công nghệ, kỹ thuật sử dụng trong áo dài, từ thêu tay truyền thống sang kỹ thuật đắp ren và đính hạt, in họa tiết công nghệ cao, công nghệ dệt kỹ thuật số, hay ứng dụng công nghệ 3D trong thiết kế… 

Với những sự thay đổi của chiếc áo dài như hiện nay, có thể nói, áo dài đã trở thành một trang phục đa năng và thích hợp với nhiều môi trường, hoàn cảnh khác nhau, như trong trường học, thường có áo dài trắng; tại các cơ quan công sở, hội, nhóm… thì đa dạng hơn về kiểu dáng, màu sắc và thường họ sẽ có những đồng phục chung (đồng phục ngành). Sự đa dạng, phong phú của nhiều loại áo dài như hiện nay (về mẫu mã và giá cả) cũng mang đến nhiều sự lựa chọn mới và khiến cho ngày càng nhiều người chọn mặc áo dài trong đời sống hằng ngày và cả khi đi du lịch trong và ngoài nước, chứ không chỉ trong những dịp quan trọng.

Quảng bá văn hóa áo dài

Trong những năm gần đây, để từng bước xây dựng hình ảnh, thương hiệu áo dài, đưa áo dài trở thành sản phẩm văn hóa - du lịch đặc sắc của Việt Nam, ở các đô thị lớn, những thành phố du lịch như Hà Nội, TP.HCM, Huế… những nơi có mật độ áo dài cao đã tổ chức nhiều hoạt động quảng bá, giới thiệu, tôn vinh và phổ cập áo dài. Hằng năm, tại những thành phố này thường diễn ra các lễ hội áo dài, quy tụ nhiều hoạt động đặc sắc như diễu hành áo dài, trình diễn bộ sưu tập của các nhà thiết kế, cuộc thi vẽ áo dài… thu hút đông đảo người dân, nghệ sĩ và du khách tham gia. Đây chính là cách làm, hướng đi mới cho áo dài Việt - vừa bảo tồn truyền thống, vừa trở thành sản phẩm mang giá trị kinh tế, gắn với quảng bá hình ảnh đất nước.

Huế là thành phố đã thể hiện rõ vai trò tiên phong trong việc phát huy “sức mạnh mềm” văn hóa - yếu tố được xem là nền tảng cho phát triển bền vững và hội nhập quốc tế. Hàng loạt đề án mang tầm chiến lược như “Huế - kinh đô áo dài Việt Nam”, “Huế thành phố hoàng mai”… không chỉ khơi dậy niềm tự hào văn hóa mà còn tạo động lực phát triển các ngành công nghiệp sáng tạo và du lịch trải nghiệm đặc trưng xứ Huế.

Trong các kỳ Festival Huế, không thể không nhắc đến Lễ hội áo dài - một trong những chương trình chính thức, mang đậm chất văn hóa Huế đã góp phần làm phong phú và đa dạng chương trình lễ hội, thông qua những hoạt động này công chúng biết đến vẻ đẹp của áo dài nhiều hơn, áo dài Huế cũng đắt hàng theo, khách đến may áo dài lấy nhanh tăng mạnh. Và đặc biệt hơn khi “Tri thức may, mặc áo dài Huế” được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia… là tiền đề để triển khai có hiệu quả hoạt động quảng bá, tôn vinh áo dài Huế, thúc đẩy kinh tế, du lịch phát triển, khẳng định áo dài Huế trong cộng đồng quốc tế, hướng đến phát triển thương hiệu Huế - Kinh đô Áo dài.

Mới đây nhất là trong khuôn khổ Festival Thăng Long - Hà Nội 2025 diễn ra Lễ hội Áo dài du lịch Hà Nội với nhiều hoạt động đặc sắc như: Đêm khai mạc “Áo dài Hà Nội - Tỏa sáng tinh hoa di sản”, biểu diễn áo dài thiếu nhi “Em yêu Hà Nội”, Chung kết cuộc thi thiết kế “Áo dài - Kết nối di sản”; chương trình đồng diễn “Phụ nữ Thủ đô hội nhập và phát triển 2025”... đã góp phần tái hiện vẻ đẹp của tà áo dài trong nhịp sống đương đại, đồng thời quảng bá hình ảnh Hà Nội - Thủ đô văn hiến, văn minh và sáng tạo đến bạn bè trong nước và quốc tế. Theo ông Nguyễn Trần Quang, Phó Giám đốc Sở Du lịch Hà Nội: “Thông qua Lễ hội Áo dài du lịch, thành phố Hà Nội khẳng định định hướng xây dựng các sản phẩm du lịch gắn với văn hóa, đưa áo dài trở thành biểu trưng nhận diện du lịch Hà Nội, đồng thời thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng, nghệ nhân và doanh nghiệp trong công cuộc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa Việt Nam trong thời đại mới” (1).

Nhìn qua một vài ví dụ của hai thành phố, có thể thấy cách làm mới, thay vì chỉ giữ gìn, các thành phố đã chọn cách kể lại, và tái hiện di sản bằng ngôn ngữ sáng tạo, từ việc trình diễn áo dài di sản tại các địa điểm lịch sử, hay đến số hóa tư liệu và thiết lập các bảo tàng ảo phục vụ du khách toàn cầu... Đây không chỉ là hướng đi đúng, mà còn là bước đột phá trong việc biến di sản thành nguồn lực kinh tế, giáo dục và sáng tạo mới, đặc biệt là các địa phương coi du lịch là ngành mũi nhọn.

Hiện nay, việc quảng bá áo dài không chỉ giới hạn trong khuôn khổ văn hóa, mà đã bước vào các tuần lễ thời trang lớn như Tokyo Fashion Week, Paris Fashion Week hay New York Fashion Week. Các nhà thiết kế như Minh Hạnh, Việt Hùng, Sĩ Hoàng, Thủy Nguyễn… đã mang đến những bộ sưu tập áo dài độc đáo, khẳng định bản sắc thời trang Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Bên cạnh đó, hiện nay áo dài còn trở thành đại sứ ngoại giao văn hóa. Trong môi trường ngoại giao, tà áo dài đã trở thành một lễ phục trang trọng không thể thiếu trong các dịp công du nước ngoài hay tiếp khách của những lãnh đạo nữ và các vị phu nhân.

3. Kết luận

Sự phát triển của áo dài qua các thời kỳ lịch sử đã minh chứng cho sự kết hợp khéo léo giữa văn hóa, lịch sử và xu hướng thời trang hiện đại. Mỗi giai đoạn đều có những đặc trưng riêng về chất liệu và màu sắc. Áo dài không chỉ là một bộ trang phục truyền thống mà còn là một biểu tượng văn hóa, phản ánh tinh thần sáng tạo và khả năng thích ứng của người Việt Nam trong mọi hoàn cảnh.                                                     Việc khôi phục, bảo tồn, lan tỏa những giá trị truyền thống dân tộc của áo dài là vô cùng quan trọng. Đưa áo dài trở lại đời sống đương đại là phương pháp bảo tồn quan trọng nhất. Bởi thành công trong việc bảo tồn sẽ góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, tác động tới thị hiếu thời trang người Việt và trong giai đoạn hiện nay là thế hệ trẻ, hướng họ biết trân trọng và tôn vinh nét đẹp cổ truyền, góp phần vào sự phát triển của ngành Thời trang Việt Nam.

Ngày nay, trong bối cảnh hội nhập, áo dài càng có nhiều cơ hội phát triển khi nhiều lĩnh vực công nghiệp văn hóa được tập trung đẩy mạnh. Sự sáng tạo của các nhà thiết kế cùng định hướng chính sách văn hóa quốc gia mở ra hướng đi mới cho áo dài Việt. Áo dài cần được nhìn nhận như một tài sản văn hóa quốc gia, có chiến lược bảo tồn, đào tạo và sáng tạo bài bản. Những chương trình kết nối giữa nhà thiết kế, nghệ nhân, trường học và doanh nghiệp có thể giúp áo dài bước sâu hơn vào đời sống đương đại. Cùng với đó, việc khuyến khích mặc áo dài trong các sự kiện chính trị, ngoại giao, giáo dục, du lịch sẽ tạo động lực để áo dài hiện diện tự nhiên, bền vững.

Tóm lại, đến thời nay, những cách tân tiếp theo của áo dài chỉ làm tăng thêm sự đa dạng, phong phú, chứ không thay thế được áo dài truyền thống. Và chiếc áo dài truyền thống của phụ nữ Việt vẫn được xem là biểu tượng cho nét dịu dàng, sự uyển chuyển, kín đáo mà gợi cảm, không trang phục nào thay thế được. Mỗi khi ra thế giới, tà áo dài Việt Nam luôn gây ấn tượng mạnh bởi sự duyên dáng và được xem là quốc phục.

TUỆ SAM

____________________

1. Hoàng Lân, Lễ hội Áo dài du lịch Hà Nội 2025: Tôn vinh di sản, quảng bá du lịch Thủ đô, hanoimoi.vn, 31-10-2025.

Tài liệu tham khảo

1. Nguyễn Đức Bình, Quảng bá và tôn vinh áo dài nhìn từ Lễ hội Áo dài ở Hà Nội - Huế - TP Hồ Chí Minh thời gian gần đây, tham luận tại Hội thảo khoa học Thực hiện Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 - Những vấn đề đặt ra từ thực tiễn do Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật tổ chức (9-2023).

2. Công Hậu, Xuân Hiếu, Đón nhận danh hiệu Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia “Tri thức may, mặc áo dài Huế”, nhandan.vn, 23-11-2024.

3. Võ Thị Ngọc Anh, Yếu tố chất liệu và trang trí áo dài phụ nữ Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, số 590, 2024.