Điệu xòe ngày xuân - Ảnh: Nguyễn Thanh Hà

Trên cơ sở kế thừa các luận điểm lý luận về văn hóa và con người trong thời kỳ đổi mới, nhất là Văn kiện Đại hội XIII, Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng (gọi tắt là Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV) (1) đã nêu rõ một số quan điểm lý luận mới về đường lối xây dựng, phát triển văn hóa, con người Việt Nam cụ thể trên các phương diện sau:

1. Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng đưa ra quan điểm “xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc đồng bộ trên nền tảng giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam”

Nhằm kế thừa những thành quả cách mạng của 40 năm Đổi mới, khẳng định quyết tâm xây dựng thành công nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, Đảng ta đưa ra quan điểm mới là nhất định phải: “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc đồng bộ trên nền tảng giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam”.

Trên thực tế, động lực và nguồn lực phát triển quan trọng hàng đầu của đất nước trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc chính là sức mạnh văn hóa, con người - sức mạnh nội sinh bên trong, với tinh thần yêu nước nồng nàn, ý chí độc lập tự cường, tự lực cánh sinh, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

Giá trị văn hóa, con người Việt Nam là nền tảng sức mạnh nội sinh quan trọng quyết định sự phát triển nhanh và bền vững. Để có được nguồn lực nội sinh văn hóa, con người Việt Nam như vậy, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đưa ra quan điểm phải tiến hành “đồng bộ” quá trình “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc…”, “trên nền tảng giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam”. Đây là mối quan hệ biện chứng chặt chẽ của hệ thống các hệ giá trị, tồn tại trong nhau, chi phối tác động ảnh hưởng đến nhau trên các tầm vóc vĩ mô và vi mô. Theo đó, nhiệm vụ xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Việt Nam phải gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới; phải kế thừa và phát huy giá trị văn hóa và con người Việt Nam, truyền thống lịch sử của dân tộc đã được vun đắp qua lịch sử hàng nghìn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước. Đó chính là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân - gia đình - làng xã - Tổ quốc; lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý; đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động; sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống. Trên thực tế, các giá trị văn hóa và con người Việt Nam hàng ngàn năm qua là nền tảng tinh thần vững chắc của dân tộc, là sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng đảm bảo cho sự phát triển nhanh và bền vững đất nước trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

2. Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng tiếp tục khẳng định quan điểm “xây dựng và phát triển toàn diện văn hóa và con người Việt Nam” với nội hàm mới

Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã xác định chiến lược phát triển tầm nhìn của TK XXI. Cụ thể: đến năm 2025, nước ta sẽ là nước đang phát triển có công nghiệp theo hướng hiện đại, vượt qua mức thu nhập trung bình thấp; tới năm 2030, kỷ niệm 100 năm thành lập Đảng, sẽ là nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; và đến năm 2045, kỷ niệm 100 năm thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nay là nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, nước ta sẽ trở thành nước phát triển, có thu nhập cao, theo định hướng XHCN.

Để hiện thực khát vọng đó, cần phải quan tâm tới chủ thể của phát triển, trung tâm của phát triển là con người với các chuẩn mực giá trị văn hóa cao đẹp. Do vậy, cần phải “xây dựng và phát triển toàn diện văn hóa và con người Việt Nam”. Quan điểm về xây dựng và phát triển toàn diện văn hóa và con người Việt Nam được Đảng nêu ra với ý nghĩa nội hàm mới hơn, đầy đủ hơn.

Về yêu cầu phát triển con người toàn diện, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng nêu rõ: “… Phát triển toàn diện con người Việt Nam về đạo đức, trí tuệ, ý thức dân tộc, trách nhiệm công dân, năng lực sáng tạo, thẩm mỹ, thể lực, kỹ năng sống, kỹ năng nghề nghiệp. Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, văn minh gắn với xây dựng, hoàn thiện con người mới Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đề cao, khuyến khích vai trò tiên phong của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, doanh nhân và những người làm công tác văn hóa…”.

Trong thời kỳ đổi mới, Đảng ta đã rất coi trọng giáo dục cho con người Việt Nam về tinh thần yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc, lòng nhân ái, tinh thần đoàn kết, đồng thuận xã hội, bảo vệ và phát huy các giá trị tốt đẹp, bền vững trong truyền thống văn hóa dân tộc, xây dựng, hoàn thiện các giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Việt Nam thời đại mới phát triển toàn diện về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật, bảo vệ môi trường, năng lực đổi mới sáng tạo, khả năng làm việc trong môi trường quốc tế, thường xuyên chăm lo giáo dục đạo đức, nhân cách, năng lực sáng tạo, ý thức trách nhiệm xã hội cho các tầng lớp nhân dân, nhất là thế hệ trẻ. Gắn giáo dục tri thức, đạo đức, thẩm mỹ, kỹ năng sống với giáo dục thể chất, nâng cao tầm vóc của con người Việt Nam. Để “xây dựng và phát triển toàn diện văn hóa và con người Việt Nam, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng đưa ra quan điểm mới là cần phải quyết tâm “xây dựng nền giáo dục quốc dân hiện đại ngang tầm khu vực và thế giới”, tích cực “đẩy mạnh xây dựng xã hội học tập suốt đời, phát triển các mô hình, phương thức, phong trào học tập theo hướng đa dạng hóa, phù hợp với các đối tượng, từng địa phương. Phát huy vai trò và trách nhiệm của cả hệ thống chính trị trong việc đẩy mạnh phát triển xã hội học tập; nâng cao ý thức tự học, tự rèn luyện, tự trau dồi kiến thức, nâng cao trình độ của mọi người dân, mọi lứa tuổi”.

Một điểm mới rất đáng chú ý nữa là Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV còn đưa ra định hướng xây dựng, phát triển giai cấp công nhân, giai cấp nông dân, đội ngũ trí thức và các tầng lớp xã hội trên phạm vi cả nước với các chuẩn mực đặc thù, đáp ứng với yêu cầu phát triển mới của đất nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc:

 “Xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam hiện đại, lớn mạnh về cả số lượng và chất lượng, có bản lĩnh chính trị vững vàng, giác ngộ giai cấp, tinh thần tự hào, tự tôn dân tộc, thực sự là giai cấp lãnh đạo sự nghiệp cách mạng thông qua đội tiền phong là Đảng Cộng sản Việt Nam.

Xây dựng giai cấp nông dân Việt Nam văn minh, phát triển toàn diện, có ý chí, tự lực, tự cường, khát vọng vươn lên; phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong phát triển kinh tế nông nghiệp, kinh tế nông thôn, xây dựng nông thôn mới.

Xây dựng và phát triển đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ Việt Nam vững mạnh toàn diện, có cơ cấu hợp lý, chất lượng cao, giàu lòng yêu nước, có nhân cách và lý tưởng cách mạng, tiêu biểu cho trí tuệ Việt Nam.

Chăm lo xây dựng phụ nữ Việt Nam thời đại mới, phát huy truyền thống, tiềm năng, thế mạnh, trí tuệ và tinh thần làm chủ, khát vọng vươn lên của phụ nữ; tích cực xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ, văn minh, ấm no, hạnh phúc.

Xây dựng đội ngũ doanh nhân Việt Nam lớn mạnh, có tinh thần yêu nước, trách nhiệm xã hội, ý chí tự cường dân tộc, khát vọng cống hiến, thượng tôn pháp luật, năng lực hội nhập và cạnh tranh quốc tế, góp phần phát triển đất nước phồn vinh, văn minh, hạnh phúc.

Tăng cường giáo dục thế hệ trẻ Việt Nam về lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống, lòng yêu nước, tự hào dân tộc, nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão, ý chí, khát vọng cống hiến, nêu cao trách nhiệm đối với đất nước, xã hội.

Phát huy vai trò của cựu chiến binh, cựu công an nhân dân trong giáo dục truyền thống yêu nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng cho thế hệ trẻ, phát huy bản chất, truyền thống “Bộ đội Cụ Hồ” và truyền thống “người công an cách mệnh”.

Phát huy trí tuệ, uy tín, kinh nghiệm của người cao tuổi trong gia đình, cộng đồng và xã hội; bảo vệ, chăm sóc người cao tuổi, nhất là trong điều kiện già hóa dân số nhanh”

Về phát triển văn hóa một cách toàn diện, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng phân tích:

 “Đẩy mạnh phát triển đồng bộ các lĩnh vực văn hóa; xây dựng môi trường văn hóa, đời sống, lối sống văn hóa trong gia đình, trường học, cơ quan, đơn vị và cộng đồng dân cư. Bảo tồn và phát huy hiệu quả các giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển kinh tế di sản.

Xây dựng, phát triển văn học, nghệ thuật xứng tầm với lịch sử văn hóa dân tộc và tầm vóc của công cuộc đổi mới. Xây dựng các thiết chế và tổ chức các hoạt động văn hóa theo hướng thiết thực, linh hoạt, lấy địa bàn cơ sở, người dân làm trung tâm. Xây dựng và phát triển nền báo chí, xuất bản, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại. Tăng cường quản lý và phát triển các loại hình truyền thông, thông tin trên nền tảng số. Xây dựng các công trình văn hóa, thể thao ngang tầm khu vực và quốc tế. Thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa. Chủ động, tích cực hợp tác, quảng bá hình ảnh đất nước, giá trị văn hóa và con người Việt Nam ra thế giới. Phát triển mạnh công nghiệp văn hóa, dịch vụ văn hóa đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu hưởng thụ văn hóa của nhân dân. Chú trọng phát triển văn hóa chính trị. Phát triển văn hóa kinh doanh, văn hóa doanh nghiệp, văn hóa khởi nghiệp sáng tạo và đạo đức doanh nhân. Xây dựng văn hóa gia đình, nhà trường và xã hội nhằm bảo vệ, gìn giữ thuần phong mỹ tục, tinh thần tương thân, tương ái, đoàn kết, nghĩa tình, trọng đạo lý, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Phát triển, lan tỏa các giá trị văn hóa và chuẩn mực đạo đức…”.

Ngày nay, để phát huy sức mạnh văn hóa, con người Việt Nam, cần phải xây dựng và triển khai kế hoạch, cơ chế và giải pháp nhằm xử lý đúng đắn mối quan hệ giữa bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử truyền thống dân tộc với việc xây dựng con người, phát triển kinh tế, xã hội nhanh và bền vững. Đặc biệt chú trọng công tác giáo dục truyền thống văn hóa, lịch sử, cách mạng, bản sắc văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ, phát huy các nhân tố tích cực trong các tín ngưỡng, tôn giáo. Tiếp tục đẩy mạnh xây dựng văn hóa doanh nghiệp, doanh nhân và kinh doanh. Xây dựng văn hóa trong kinh tế, chính trị, trong lãnh đạo, quản lý. Khuyến khích sáng tạo văn hóa mới, làm giàu bản sắc văn hóa Việt Nam. Xây dựng các cơ chế, chính sách phát huy tinh thần cống hiến vì đất nước phồn vinh, hạnh phúc của mọi người Việt Nam.

3. Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV nhấn mạnh quan điểm “Khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc, khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, văn minh, hạnh phúc. Phát huy có hiệu quả giá trị văn hóa và tinh thần cống hiến của con người Việt Nam, để văn hóa thực sự trở thành nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết phát triển đất nước”

Nhận thức mới của Đảng về vai trò của văn hóa, con người trong xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa chính là việc khẳng định: Văn hóa, con người là nền tảng, nguồn lực, sức mạnh nội sinh và là động lực to lớn, hệ điều tiết sự phát triển xã hội bền vững.

Cơ sở để xác định văn hóa, con người là nền tảng, nguồn lực, sức mạnh nội sinh, động lực to lớn, hệ điều tiết cho sự phát triển xã hội bền vững, bao gồm những luận điểm sau đây:

Một là: căn cứ vào vị trí, vai trò nền tảng của văn hóa trong định hình tư tưởng, tình cảm, kiểu tư duy, đạo đức lối sống, hành vi và các giá trị cốt lõi của phát triển con người. Văn hóa là sự kết tinh sức mạnh tinh thần của dân tộc, là hệ giá trị, chuẩn mực xã hội, là nơi lưu giữ, cất giấu tri thức, kinh nghiệm và những giá trị truyền thống qua nhiều thế hệ. Những giá trị này là cơ sở định hình kiểu tư duy, “sức nghĩ” của con người trong hành động, tương tác và giải quyết vấn đề. Văn hóa là nguồn lực nội sinh của sự phát triển, là động lực thúc đẩy sự phát triển từ nội tại bên trong. Những đặc trưng văn hóa như lý tưởng cao đẹp, khát vọng chân chính sáng ngời, tinh thần đam mê sáng tạo, hiếu học, cần cù, kiên nhẫn, vượt khó, đổi mới sẽ trực tiếp đóng góp vào sự phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội.

Hai là, thực tiễn lịch sử loài người hàng trăm năm qua đã chứng minh rõ về vai trò nền tảng của văn hóa trong sự phát triển của nhiều quốc gia, dân tộc. Văn hóa là nguồn lực tinh thần mạnh mẽ, giúp cho các quốc gia dân tộc vượt qua mọi khó khăn, thử thách, xây dựng sự đoàn kết cộng đồng và xã hội. Văn hóa là động lực, nguồn lực trực tiếp cho tăng trưởng kinh tế, là sức mạnh mềm có vai trò khai mở các khả năng giao lưu, kết nối, thúc đẩy sự phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế. Văn hóa còn là hệ điều tiết các mối quan hệ xã hội, gợi dẫn ý tưởng trị nước, an dân, hóa giải xung đột, tạo ra sự cân bằng trong đời sống. Văn hóa có tác dụng định hướng sự phát triển nhanh và bền vững.

Ba là, thực tiễn phong phú trong gần 40 năm Đổi mới trên đất nước ta đã chứng minh nổi bật về hiệu quả phát huy nguồn lực văn hóa, con người trong phát triển kinh tế, xã hội, môi trường, quốc phòng, an ninh, đối ngoại... đặc biệt trong nhiệm kỳ Đại hội XIII, khi mà đất nước ta đã vượt qua thách thức của đại dịch COVID-19, vượt lên khó khăn để hồi phục kinh tế một cách nhanh chóng, khẳng định vị thế của đất nước trên bản đồ chính trị toàn cầu.

Bốn là, từ tổng kết bài học kinh nghiệm từ thực tiễn và lý luận trong gần 40 năm Đổi mới cho thấy, văn hóa đã thực sự khơi dậy lòng yêu nước, ý chí tự lực, tự cường và khát vọng vươn lên của con người Việt Nam, quyết tâm tiến hành sự nghiệp đổi mới đạt được nhiều thành tựu to lớn.

Yêu cầu phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới (xác lập mô hình tăng trưởng mới, nâng cao chất lượng tăng trưởng, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế, yêu cầu phát triển nhanh và bền vững đất nước), đòi hỏi dứt khoát phải có nguồn lực nội sinh văn hóa, con người mới - nguồn nhân lực chất lượng cao. Một nền giáo dục quốc dân hiện đại, hội nhập sẽ đào tạo ra những thế hệ công dân mới, có tri thức, kỹ năng và phẩm chất đáp ứng yêu cầu phát triển mới của đất nước và bảo vệ vững chắc Tổ quốc từ sớm, từ xa.

4. Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV khẳng định quan điểm “phát triển, lan tỏa các giá trị văn hóa và chuẩn mực đạo đức; tăng cường “sức đề kháng” của văn hóa, chống lại mọi sự “xâm lăng” về văn hóa; bài trừ các hình thức văn hóa lai căng, hủ lậu ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục; đấu tranh, phản bác những luận điệu xuyên tạc lịch sử, văn hóa và truyền thống cách mạng”

Để phát triển mạnh mẽ văn hóa, con người Việt Nam trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế và chuyển đổi số, cần phải vừa bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, nhất là các giá trị văn hóa truyền thống và cách mạng, vừa phải đấu tranh chống các khuynh hướng lai căng, học tập giáo điều, máy móc về văn hóa, chống lại sự xâm lăng văn hóa từ bên ngoài. Đồng thời, cũng phải khiêm tốn học hỏi, tiếp thu tinh hoa giá trị văn hóa nhân loại để xây dựng, phát triển văn hóa, con người Việt Nam trong xã hội hiện đại.

Việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc là cực kỳ quan trọng để khẳng định bản sắc, chống xâm lăng văn hóa, đồng thời tạo ra sự khác biệt và lợi thế cạnh tranh cho đất nước.

Trong quá trình xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, cần phải chú trọng giá trị cốt lõi là làm cho chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội, cũng chính là quá trình xây dựng con người, phát huy tối đa nhân tố con người, thực hiện chiến lược con người ở Việt Nam.

5. Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV nêu lên quan điểm mới cần đặc biệt chú trọng là: “xây dựng văn hóa gia đình, nhà trường và xã hội nhằm bảo vệ, gìn giữ thuần phong mỹ tục, tinh thần tương thân, tương ái, đoàn kết, nghĩa tình, trọng đạo lý, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại”

Gia đình, nhà trường và xã hội là ba lĩnh vực quan trọng gắn kết với nhau trong “nền giáo dục quốc dân toàn diện ngang tầm khu vực và thế giới” mà Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đã nhấn mạnh.

Để phát triển văn hóa, con người nhất thiết phải có sự phối hợp chặt chẽ và đồng bộ của gia đình, nhà trường và xã hội. Từ đó mới có thể kết nối truyền thống với xã hội hiện đại và hướng tới tương lai, ngăn ngừa hiện tượng “đứt gẫy” văn hóa.

6. Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV nêu quan điểm “Nâng cao đời sống văn hóa, thu hẹp khoảng cách về hưởng thụ văn hóa giữa các vùng, miền, giữa các tầng lớp nhân dân; chú trọng phát triển văn hóa vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Khuyến khích tìm tòi, xây dựng và phát triển sáng tạo những mô hình, thiết chế văn hóa, thể thao và quản lý văn hóa có hiệu quả”

Đây là chủ trương lớn, có ý nghĩa chiến lược nhằm xây dựng phát triển đời sống văn hóa hài hòa giữa các dân tộc, vùng miền trong cả nước. Để thực hiện thành công vấn đề này, cần có sự đổi mới là “…chú trọng phát triển văn hóa vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Khuyến khích tìm tòi, xây dựng và phát triển sáng tạo những mô hình, thiết chế văn hóa, thể thao và quản lý văn hóa có hiệu quả” (2).

_________________________

1. Các trích dẫn từ Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng.

2. Tham luận tại Hội thảo “Những quan điểm mới của Đảng về xây dựng và phát triển văn hóa tại Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV” do Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật tổ chức ngày 30-10-2025.

 PGS, TS  NGUYỄN TOÀN THẮNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 624, tháng 11-2025