Xôi xắn Điện Biên - ảnh minh họa

Đến mảnh đất Điện Biên, sau khi thăm thú các di tích lịch sử hào hùng, du khách còn ấn tượng trước món xôi sắn dân dã nhưng cầu kỳ. Bởi hương vị dẻo bùi và thơm ngậy, lại trông thích mắt. Người phụ nữ Thái đã dùng đôi bàn tay khéo léo, tinh tế và tỉ mỉ để một món ăn dân dã, lại gây ấn tượng với khách phương xa. Gạo nấu xôi phải là loại nếp nương chọn lọc ngâm vài tiếng. Sắn cắt miếng vừa ăn cho vào luộc sơ, để ráo nước. Gạo và sắn được trộn với nhau, cho vào chõ và đồ trên lửa vừa phải. Bà con bảo nấu thế để tiện mang đi làm nương, vì ăn lúc nào cũng sẽ thấy ngon.

Người ta bảo ăn xôi sắn phải ăn trong tiết đông của vùng Tây Bắc mới đúng điệu, đó cũng là điều tâm đắc của tôi mỗi khi lên đây. Mỗi lần cầm bát xôi sắn và hít hà mùi thơm dân dã, tôi như cảm nhận thấy trời, thấy núi, thấy mây, thấy cuộc sống của đồng bào. Người Điện Biên nói và làm đều chân thật, nặng tình cảm, đến mời khách cũng dân dã mà nghĩa tình.

Dịp lễ Tết của đồng bào thật đặc biệt, có nhiều món ngon và đặc sắc nhưng vẫn không thể thiếu xôi sắn. Được dự bữa của đồng bào quả thật là kỷ niệm khó quên với một người miền xuôi như tôi. Xôi sắn thật nổi bật giữa bàn tiệc, mộc mạc mà chân tình, thấm đượm vị ngon của đất trời, của lòng người. Cái cảm giác được đưa bát lấy một góc xôi sắn thật thi vị và cảm động, nhất là qua tay một cô gái người nơi đây. Thứ tôi mê mẩn là phong tục tập quán truyền thống, là bản sắc văn hóa không đâu có được. Chính vì miền đam mê vô tận ấy mà tôi cảm thấy ngập tràn hạnh phúc khi được ăn cùng ở cùng với đồng bào. Tình cảm bình dị như món xôi sắn kia chính là thứ khó có thể tìm thấy nếu cứ đắm mình trong lối sống xô bồ thành thị.

Sắn đúng là một loại cây của đời sống. Sắn vừa để ăn vừa để phơi khô dự trữ, quả là đa dạng và hữu dụng. Không như dưới xuôi, trên đó khi hậu khắc nghiệt, bà con ít có điều kiện mua bán nhiều như đồng bằng nên phải tính toán dự trữ cẩn thật, đó vừa là bản tính vừa là nét đẹp trong cuộc sống của đồng bào, điều mà mỗi ai nhìn thấy đều cảm mến. Và trong đó, món xôi sắn chỉ là một món ăn bình dị của đồng bào dân tộc nhưng sao nó hấp dẫn đến không ngờ. Hấp dẫn không chỉ ở cách bài trí, ở sự bất ngờ vì cái mới mà còn vì tình cảm của người nấu xôi đã thổi hồn vào đó, để du khách thêm cảm mến về văn hóa và tình người.

Món xôi sắn như tượng trưng cho cách sống chân thành, hiếu khách của đồng bào. Đến món ăn để no như xôi cũng làm cầu kỳ. Đĩa xôi mà khiến người ta không nỡ ăn là loại xôi ngon nhất. Lòng hiếu khách đã ăn sâu vào văn hóa của đồng bào, thể hiện qua cách mời khách, cách đối đãi với khách phương xa. Mời ai cũng nhiệt tình, đon đả, mời món nào cũng xởi lởi, nụ cười tươi rói trên môi. Dù chỉ là món bình dị nhất như xôi sắn nhưng cũng sử dụng những nguyên liệu tốt nhất và cách nấu cẩn thận, tỉ mỉ. Đó chính là nét đẹp văn hóa lâu đời đã trở thành bản sắc của nhân dân các dân tộc Điện Biên mà bao du khách trong nước và thế giới đã chứng kiến và cảm nhận.

Bài và ảnh: ĐINH THÀNH TRUNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 616, tháng 8-2025