Cù Lao Dung - dải đất tựa lưng ra biển, nơi có hệ sinh thái đa dạng, địa phương gắn liền với truyền thống cách mạng của hai thời kì kháng chiến và sở hữu nhiều di sản văn hóa đặc biệt… Theo thời gian, Cù Lao Dung có những phát triển vượt bậc với những nét độc đáo, riêng biệt.

Cù Lao Dung - vùng sông nước hữu tình

Theo tài liệu Hội thảo khoa học Cù Lao Dung lịch sử hình thành và phát triển (Lưu hành nội bộ - năm 2023), Cù Lao Dung là một trong những vùng đất có nhiều tên gọi, như: Huỳnh Dung Châu, cù lao Hổ Châu, cù lao Duông... Vùng đất này nằm cuối hạ lưu của dòng Cửu Long, chảy ra biển Đông tại 9 cửa sông tượng trưng cho 9 con rồng và riêng Cù Lao Dung đã có đến 3 “con rồng” (cửa Định An, cửa Ba Thắc, cửa Trần Đề).

Vùng đất cách biệt với đất liền, được phủ kín bởi những rừng cây và các loại thực vật cùng hệ thống sông ngòi chằng chịt. Do đó, trong hai cuộc kháng chiến thì Cù Lao Dung là nơi an toàn cho lực lượng cách mạng nên căn cứ của Tỉnh ủy Sóc Trăng (cũ), căn cứ Huyện ủy Long Phú (cũ), căn cứ Tỉnh ủy Trà Vinh (cũ), căn cứ Huyện ủy Trà Cú (tỉnh Trà Vinh cũ) được đóng tại đây. Vì vậy, quân địch đã nhiều lần điên cuồng càn quét, bố trí đồn bốt dày đặc nhằm tiêu diệt lực lượng cách mạng của ta. Nhưng địch càng đóng đồn bốt, càng đàn áp thì Nhân dân cù lao càng đi theo cách mạng. Với ý chí sắt son, lòng dũng cảm của quân dân Cù Lao Dung đã làm nhụt ý chí của quân địch. Điều đó được thể hiện qua những chiến công vang dội trên mảnh đất này, như: “chiến thắng Rạch Già”, “chiến thắng An Hưng”, “phong trào Đồng Khởi”... Từ những chiến công này, đã xuất hiện những tấm gương anh hùng mà nay đã trở thành tên của các địa danh nổi tiếng tại vùng đất này như: Sơn Ton, Đoàn Văn Tố, Phước Hòa, Văn Sáu, Nguyễn Tăng, Lê Minh Châu, Nguyễn Công Minh, Tăng Long, Đặng Trung Tiến, Võ Thành Văn...

Mãi tự hào khi Cù Lao Dung có tới 4 di tích lịch sử - văn hóa gồm: Khu di tích lịch sử cấp quốc gia Đền thờ Bác Hồ; Di tích Lịch sử cách mạng cấp tỉnh Bia tưởng niệm Chiến thắng Rạch Già; Di tích Lịch sử cách mạng cấp tỉnh Bia Chiến thắng An Hưng; Di tích Lịch sử cách mạng cấp tỉnh Đình rạch Giồng (Đình thần Nguyễn Trung Trực). Không những vậy, Cù Lao Dung còn là địa phương hiếm hoi của Sóc Trăng (nay là Vĩnh Long) và miền Tây Nam Bộ có những sự kiện mang “dấu ấn đầu tiên” trong hai cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ xâm lược như: Nơi ra đời của 1 trong 5 chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh Sóc Trăng trước đây; nơi sản sinh Đội du kích tập trung đầu tiên của Long Phú; địa điểm xây dựng một trong những khu căn cứ đầu tiên của Tỉnh ủy; địa điểm đầu tiên xây dựng Trường Chính trị của tỉnh…

Huyện Cù Lao Dung (trước 1/7/2025) được thành lập năm 2002, trên cơ sở chia tách một phần từ huyện Long Phú của tỉnh Sóc Trăng. Địa bàn huyện có 8 đơn vị hành chính, nằm biệt lập hoàn toàn với đất liền với tổng diện tích tự nhiên 24.503,60 ha (diện tích đất nông nghiệp 15.662,48 ha; đất phi nông nghiệp 8.732,91 ha). Đặc tính thổ nhưỡng là đất phù sa, phù sa pha cát, có tầng phèn nằm chủ yếu từ 0,4 m trở xuống, thích hợp cho việc phát triển các loại hoa màu, cây ăn trái. Độ màu mỡ của đất Cù Lao Dung giảm dần về phía giáp biển, do ảnh hưởng của nước mặn, tầng phèn gần tầng canh tác hơn. Do vậy, hệ thống cây trồng, vật nuôi của huyện cũng thay đổi và đa dạng hơn.

Đến Cù Lao Dung, du khách sẽ bị cuốn hút bởi những vườn cây ăn trái oằn sai, nhiều chủng loại với hương vị ngọt ngào, nồng đượm khó quên; mỏi mắt bao la những cánh đồng mía; nhiều vuông tôm mọc lên... Do biết tận dụng lợi thế tự nhiên, huyện đã và đang tập trung phát triển kinh tế theo hướng tích cực qua từng năm.

Đặc biệt, những năm gần đây việc thực hiện các chính sách về hỗ trợ chuyển đổi ngành nghề, giải quyết việc làm, hỗ trợ về đất ở, đất sản xuất, xây dựng nhà tình nghĩa, nhà tình thương đã chăm lo tốt hơn cho gia đình chính sách và hộ nghèo. Thông qua sự hỗ trợ của Nhà nước và nỗ lực vươn lên của hộ gia đình, hằng năm có hàng trăm hộ thoát nghèo, đến nay tỉ lệ hộ nghèo của huyện chỉ còn 0,38%.

Nhiều người ví von Cù Lao Dung như là một “hòn đảo xanh” với khí hậu ôn hòa, mát mẻ quanh năm. Nhiệt độ trung bình ở Cù Lao Dung luôn thấp hơn các vùng lân cận. Có lẽ vì thế mà nhiều người từng đến Cù Lao Dung đều có chung nhận định: Môi trường tự nhiên nơi đây thật tuyệt vời với không khí luôn trong lành và những cơn gió mang hơi nước từ sông Hậu đưa vào mát mẻ. Toàn dãy cù lao phủ một màu xanh biếc và không bị ảnh hưởng bởi những khói, bụi, âm thanh, tiếng ồn của các nhà máy. Đây thật sự là một vùng quê yên lành, thơ mộng rất phù hợp với những người thích du lịch khám phá và nghỉ dưỡng.

Với vẻ đẹp nên thơ của sông nước hữu tình, quanh năm sóng vỗ, Cù Lao Dung có nhiều tiềm năng và lợi thế phát triển các loại hình du lịch. Do vậy,  đang có những dự án, đề án phát triển du lịch sinh thái, sông nước miệt vườn, homestay với các hoạt động, như: tham quan nhà vườn, hái trái cây, Đờn ca tài tử; khám phá cánh rừng phòng hộ nguyên sinh với diện tích hơn 1.400ha; trải nghiệm cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp khi thủy triều rút của bãi nghêu rộng hơn 800ha; tìm hiểu vẻ đẹp hoang sơ của đảo khỉ với những nét rất riêng của các loài động vật và thủy, hải sản...

Cù Lao Dung còn được mệnh danh là vùng “địa linh nhân kiệt”. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, nơi đây từng là căn cứ địa của lực lượng cách mạng. Nhân dân Cù Lao Dung đã đấu tranh kiên cường và chịu biết bao gian lao, vất vả, đóng góp nhiều công sức, máu xương của mình cho sự nghiệp kháng chiến, góp phần đi đến thắng lợi hoàn toàn, giành độc lập trọn vẹn. Trải qua những năm tháng đấu tranh cách mạng, hiện nay trên vùng đất này vẫn còn lưu lại rất nhiều di tích lịch sử cách mạng, ghi dấu những chiến tích lẫy lừng của quân và dân địa phương. Tự hào về Cù Lao Dung - một địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống cách mạng, truyền thống đạo đức, văn hóa quý báu cho thế hệ trẻ và Nhân dân trong, ngoài tỉnh.

Trải qua các thời kì lịch sử, vùng đất và con người Cù Lao Dung đã tạo nên sức sống mãnh liệt, kiên cường và cũng rất nghĩa tình. Trên nền tảng của cảnh quan thiên nhiên, cùng cộng đồng dân cư lâu đời đã tạo nên sắc thái văn hóa sông nước mà riêng Cù Lao Dung có được. Chính vì thế, các đặc trưng của không gian lịch sử - văn hóa Cù Lao Dung vẫn tồn tại đến ngày nay, tạo nên sự tích hợp và thích ứng giữa truyền thống với hiện đại, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của Cù Lao Dung trong tương lai.

Bài và ảnh: ĐÔNG THỊNH

Nguồn: Tạp chí VHNT số 616, tháng 8-2025