Hành trình “hồi sinh” của nhà thờ Đức Bà Paris

Ngày 7/12/2024, nhà thờ Đức Bà đã chính thức mở cửa đón khách sau 5 năm kể từ vụ hỏa hoạn kinh hoàng năm 2019. Lễ công bố mở cửa được chủ trì bởi tổng thống Pháp Emmanuel Macron với sự tham gia của nhiều nhà lãnh đạo quốc tế, trong đó có tổng thống Mỹ đắc cử Donald Trump. Sự kiện này cho thấy quyết tâm của chính phủ Pháp nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di sản với tư cách là một trong những điểm du lịch thu hút nhất trên thế giới.

Nhà thờ Đức Bà trong quá trình được tu sửa vào tháng 3 năm 2024
Ảnh: Kim Ngọc

Những nỗ lực kịp thời từ chính phủ

Nhà thờ Đức Bà Paris được xây dựng từ thế kỷ 12, hiện nay ngoài vai trò là một địa điểm tôn giáo, nơi đây đã trở thành điểm du lịch nổi tiếng nhờ nét đẹp kiến trúc và những giá trị lịch sử đã lưu giữ suốt hàng trăm năm. Vụ cháy kéo dài hơn năm giờ đồng hồ ngày 15/4/2019 đã làm sập hoàn toàn cấu trúc mái và tháp nhọn của Nhà thờ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nội và ngoại thất công trình, nhưng may mắn thay, các tháp chuông, các ô cửa sổ kính màu và các tác phẩm nghệ thuật vô giá hầu như vẫn còn nguyên vẹn.

Ngay khi ý tưởng trùng tu được đưa ra công luận, đích thân Tổng thống Emmanuel Macron đã phát biểu trên truyền hình, cam kết quá trình trùng tu sẽ được tiến hành và hoàn thành trong vòng 5 năm. Chính phủ Pháp đã nhanh chóng soạn thảo một luật mới để trình Quốc hội thông qua trong năm 2019, cho phép miễn trừ Nhà thờ Đức Bà Paris khỏi các luật và thủ tục di sản hiện hành. Điều này giúp loại bỏ tối đa các rào cản và thủ tục hành chính không cần thiết để có thể nhanh chóng triển khai dự án trùng tu hiệu quả nhất.

Nước Pháp đã đứng ra tổ chức cuộc thi thiết kế trùng tu công trình với sự tham gia của hàng trăm kiến trúc sư trên toàn thế giới. Trong số này có nhiều kiến trúc sư gạo cội từng đạt giải thưởng Pritzker - tương đương với giải thưởng Nobel về Kiến trúc. Các đồ án thiết kế trùng tu được cho phép phát triển tối đa ý tưởng, không nhất thiết phải hoàn toàn giống như nguyên gốc công trình. Cuối cùng, thiết kế của kiến trúc sư trưởng Philippe Villeneuve được chọn, với sự hỗ trợ của Rémi Fromont và Pascal Prunet. Có đến khoảng 2.000 thợ thủ công, 250 công ty tham gia vào dự án này với kinh phí ước tính 900 triệu USD, cho thấy quy mô to lớn và sự phức tạp của công trình trong thời hạn thi công gấp rút.

Đáng chú ý, nguồn kinh phí trên được đóng góp rất nhiều từ nguồn xã hội hóa. Ngay sau khi kết thúc trao giải cho các đồ án thiết kế ý tưởng dự thi, quỹ từ thiện của nhà thờ đã bắt đầu nhận được các khoản quyên góp để trả hóa đơn và tiền lương cho 150 công nhân đang làm việc tại nhà thờ kể từ khi xảy ra vụ cháy. Tính đến cuối năm 2023, khoảng 340.000 cá nhân và tổ chức đến từ 150 quốc gia và vùng lãnh thổ đã quyên góp hơn 1,1 tỷ USD cho dự án. Điều này có được là nhờ các động thái thể hiện quyết tâm mạnh mẽ và sự cởi mở đối với việc trùng tu nhà thờ Đức Bà Paris của chính giới Pháp đã nhanh chóng tạo nên sự quan tâm và ủng hộ không chỉ ở trong nước Pháp mà còn trên thế giới.

Các bước đi đầu tiên

Ưu tiên trước mắt vào thời điểm đó là ổn định các phần kiến trúc còn lại, ngăn chặn sự sụp đổ thêm nữa và dọn dẹp các mảnh vỡ. Các biện pháp khẩn cấp bao gồm việc sơ tán 1.300 tác phẩm nghệ thuật và dọn sạch các mảnh vỡ lớn. Một “chiếc ô” trượt đã được tạo ra để tạm thời thay thế các phần mái bị sập. Quá trình “sơ cứu” này được chia thành nhiều giai đoạn kéo dài trong 2 năm.

Những nỗ lực ổn định cấu trúc trọng yếu của nhà thờ tập trung vào việc bảo vệ các mái vòm và trụ đỡ, sau đó là tháo dỡ giàn giáo bị rối và hư hỏng, với tổng trọng lượng 220 tấn có thể sự sụp xuống bất cứ lúc nào. Các rô-bốt điều khiển từ xa đã được sử dụng để dọn sạch các mảnh kính, đá và dầm bị cháy, sau đó tất cả các mảnh vỡ của cấu trúc đều được phân loại và phân loại cẩn thận theo giá trị khảo cổ học và khoa học của chúng.

Các cảm biến đã được lắp đặt trên khắp di tích để ghi lại bất kỳ sự dịch chuyển cấu trúc nào, trong khi các mái vòm bằng gỗ được lắp đặt để hỗ trợ các trụ đỡ, trong khi tình trạng của chúng đang được đánh giá. Giàn giáo cao hơn 24m đã được dựng lên bên trong công trình để tiếp cận và gia cố các hạng mục trên cao. Cuối cùng, việc bảo vệ các lối đi bên trong đã đánh dấu sự hoàn thành của giai đoạn ban đầu này, cho phép bắt đầu quá trình trùng tu toàn diện, với hai nhà nguyện thậm chí đang được trùng tu sơ bộ cùng thời điểm đó.

Một phần cấu trúc giàn giáo bảo vệ nhà thờ Đức Bà trong quá trình trùng tu

Quá trình tái sinh công phu của “biểu tượng nước Pháp”

Mái nhà ban đầu của Nhà thờ Đức Bà là một mạng lưới các thanh dầm gỗ sồi lớn được chế tác tỉ mỉ, mang lại cho nó cái tên “khu rừng”. Nguyên vật liệu cho hạng mục này đến chủ yếu từ nguồn xã hội hóa. Những thanh gỗ cho công trình đồ sộ này được gửi đến không chỉ từ những cơ sở tư nhân mà còn những khu rừng do nhà nước sở hữu như một minh chứng cho sự đồng lòng vì di sản chung của quốc gia. Danh sách các mảnh gỗ cần thiết được biên soạn dựa trên các bản thiết kế của kiến trúc sư Viollet-le-Duc được sử dụng trong quá trình xây dựng nhà thờ từ năm 1859 đến năm 1864: các thân cây cần phải hoàn toàn thẳng, dài hơn 20m và đường kính 50cm. Sau quá trình lựa chọn trước, một nghìn cây sồi được chọn đã được thu hoạch bắt đầu từ tháng 3 năm 2021.

Ngoài ra, quá trình phục hồi cần 1.300m khối đá vôi, yêu cầu trùng khớp với loại đá được sử dụng ban đầu. Các cuộc khảo sát địa chất đã xác định được các mỏ đá phù hợp, cung cấp cả đá cứng và đá mềm cho nhiều yếu tố cấu trúc và trang trí khác nhau. Một quy trình khai thác chuyên biệt và kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt được đề ra, đảm bảo vật liệu có chất lượng cao nhất.

Những người thợ mộc bằng việc sử dụng các kỹ thuật điêu khắc truyền thống đã tạo ra khung tháp từ gỗ sồi được chọn trước và cho thử nghiệm các cụm lắp ráp trước khi lắp đặt. Đồng thời, khung gian giữa và khu vực ca đoàn được xây dựng lại bằng các kỹ thuật từ thế kỷ 13, bao gồm việc tạo ra các hệ thống giằng kèo từ các dầm gỗ sồi, cuối cùng được phủ bằng một lớp chì. Cơ quan phụ trách trùng tu đã làm rõ các phương thức thi công truyền thống của công trình, như sử dụng hệ thống ghim sắt để liên kết các cấu trúc tường và vòm đá, thể hiện ý thức tôn trọng di sản được đề cao.

Một điểm nhấn khác của nhà thờ là những cửa sổ kính màu, có niên đại từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 19. Một số cửa sổ này đã được tháo dỡ trước vụ hỏa hoạn năm 2019 để phục hồi. Các cửa sổ còn lại, một số bị hư hại do khói, cũng đã được tháo dỡ, vệ sinh và bảo quản tại các xưởng chuyên dụng trước khi lắp đặt lại.

Trong một diễn biến gây tranh cãi, Tổng thống Pháp Macron đã công bố dự định thay thế các cửa sổ kính màu thế kỷ 19 tại Nhà thờ Đức Bà bằng các mẫu thiết kế hiện đại, mặc dù các ô cửa này không bị hư hại trong vụ hỏa hoạn. Cho dù các cửa sổ trên không phải là cửa sổ nguyên bản, nhưng việc thay thế chúng gợi lại những tranh cãi trong quá khứ xung quanh việc lắp đặt cửa sổ hiện đại vào những năm 1930, làm nổi bật mâu thuẫn thường trực giữa việc bảo tồn và đổi mới di tích. Kế hoạch này vẫn tiếp tục bất chấp những ồn ào xung quanh.

Quá trình trùng tu Nhà thờ Đức Bà đã tiến triển đáng kể vào đầu năm 2024 với việc hoàn thành các khu vực trọng yếu. Bước tái thiết đỉnh tháp mang tính biểu tượng được thiết kế bởi kiến trúc sư Viollet-le-Duc và hoàn thiện phần mái vòm vẫn đang diễn ra, vì việc phục hồi hoàn toàn nhà thờ dự kiến sẽ hoàn tất vào năm 2026.

Công trường tái thiết nhà thờ Đức Bà đã trở thành nơi công nhân và thợ thủ công từ khắp các quốc gia tụ họp vì một mục đích chung, với những kỹ thuật tinh hoa và công nghệ tối tân nhất. Chính quyền Pháp thay vì dựa vào một nhà thầu duy nhất cho các công trình trọng yếu, đã bắt tay hơn 250 đơn vị gồm doanh nghiệp, công xưởng và chuyên gia giàu kinh nghiệm. Cuối cùng, lễ công bố tái mở cửa nhà thờ Đức Bà Paris sau trùng tu không chỉ là một dấu mốc quan trọng đánh dấu sự hồi sinh của một biểu tượng kiến trúc thế giới mà còn là lời khẳng định mạnh mẽ về sức mạnh của sự đoàn kết và quyết tâm bảo tồn di sản văn hóa của nhân loại. Trước những thách thức mà các công trình di sản Việt Nam đang gặp phải như định hướng trùng tu, huy động nguồn lực xã hội hóa, bảo tồn tối đa nguyên trạng, các sai sót và mai một giá trị di sản…, dự án phục hồi Nhà thờ Đức Bà Paris là một trường hợp đáng học hỏi, để chúng ta xây dựng và triển khai các dự án bảo tồn di sản một cách hiệu quả trong tương lai.

(Tổng hợp từ báo nước ngoài)