Ngày 8-8, tại Hà Nội, Viện Phim Việt Nam tổ chức Hội thảo “Di sản Điện ảnh trên hành trình hợp tác văn hóa Việt Nam - Mỹ". Thiết thực chào mừng kỷ niệm 80 năm Quốc khánh Nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 – 2/9/2025), Hội thảo là một nội dung quan trọng mang tính chất tổng kết chuỗi Chương trình thực hiện Kế hoạch tổ chức Chương trình Triển lãm, Chiếu phim và Hội thảo Kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam (30/4/1975 - 30/4/2025).

Quy tụ nhiều nhà quản lý, nghệ sĩ, nhà sản xuất, các nhà nghiên cứu, chuyên gia điện ảnh trong và ngoài nước, Hội thảo đã đưa ra nhiều nhận định đánh giá về giá trị của di sản điện ảnh, trong đó có những bộ phim về đề tài chiến tranh trên hành trình hợp tác văn hóa giữa Việt Nam và Mỹ.

Thứ trưởng Bộ VHTTDL Tạ Quang Đông phát biểu tại Hội thảo

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Thứ trưởng Bộ VHTTDL Tạ Quang Đông cho rằng, trong dòng chảy xuyên suốt của lịch sử, văn hóa luôn là nhịp cầu nối bền chặt và sâu sắc giữa các quốc gia, dân tộc. Nghệ thuật điện ảnh, một thành tố quan trọng của văn hóa, với sức lan tỏa mạnh mẽ, khả năng lưu giữ ký ức và phản ánh chân thực đời sống, đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự hiểu biết, tôn trọng và hợp tác giữa các quốc gia. Đặc biệt, trên hành trình hợp tác văn hóa Việt Nam – Mỹ từ sau những năm nỗ lực tái thiết, khắc phục hậu quả chiến tranh để đưa đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, hội nhập, điện ảnh đã trở thành một kênh giao lưu hữu hiệu, mở ra không gian đối thoại và thấu cảm giữa hai nền văn hóa tưởng chừng rất khác biệt.

Thứ trưởng Tạ Quang Đông cũng bày tỏ hy vọng, đây sẽ là diễn đàn để các chuyên gia, nhà nghiên cứu, quản lý, nhà làm phim, nghệ sĩ và công chúng yêu điện ảnh cùng trao đổi, nhìn nhận toàn diện hơn về giá trị di sản điện ảnh nói chung, đặc biệt là tác phẩm điện ảnh Việt Nam đề tài chiến tranh nói riêng, qua các khía cạnh: Nghệ thuật, bảo quản, lưu trữ, khai thác và phổ biến. Bên cạnh đó là những nội dung về giá trị lịch sử của hình ảnh tư liệu, dấu ấn riêng của điện ảnh Việt Nam thể hiện khát vọng hòa bình, độc lập dân tộc trong hành trình kết nối văn hóa, góp phần thúc đẩy quan hệ hữu nghị, hợp tác cùng phát triển giữa Việt Nam - Mỹ…

Các đại biểu tham gia thảo luận tại phiên 1 của Hội thảo

Di sản điện ảnh nhìn từ giá trị nghệ thuật, lưu trữ, khai thác và phổ biến phim

Hội thảo gồm hai phiên thảo luận, phiên 1: Di sản điện ảnh - Giá trị nghệ thuật, lưu trữ, khai thác và phổ biến phim, với sự chủ trì điều hành của PGS, TS Đỗ Lệnh Hùng Tú - Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam. Ở góc nhìn chuyên môn, PGS, TS Đỗ Lệnh Hùng Tú đánh giá, nghệ thuật điện ảnh Việt Nam về đề tài chiến tranh luôn đồng hành cùng lịch sử dân tộc, trở thành di sản bất tử, với giá trị về nội dung cùng nghệ thuật thể hiện. Điện ảnh phim truyện Việt Nam được biết đến như một nền điện ảnh chiến tranh, bởi suốt nhiều năm tháng, đề tài này vẫn là dòng chủ đạo, phản ánh sinh động cuộc sống, chiến đấu của quân dân ta, phục vụ tuyên truyền, nâng cao dân trí, cổ vũ tinh thần yêu nước. Ông nhấn mạnh, các tác phẩm về đề tài chiến tranh đã từng có trong văn học nghệ thuật nói chung và điện ảnh nói riêng là những di sản vô giá, ra đời từ khói lửa các cuộc chiến tranh với biết bao máu và nước mắt.

Đồng quan điểm, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa Phạm Định Phong khẳng định giá trị của di sản điện ảnh Việt Nam đã để lại nhiều dấu ấn trong suốt hành trình đồng hành cùng lịch sử dân tộc, với nhiều giá trị từ văn hóa, lịch sử, truyền thống dân tộc đến cung cấp tri thức cho khán giả. Ông cũng chia sẻ kinh nghiệm quốc tế trong việc bảo tồn di sản điện ảnh, trên thế giới đã có nhiều quốc gia trong đó có Mỹ gìn giữ các di sản điện ảnh trong bảo tàng. Qua đó, kiến nghị Việt Nam cần nghiên cứu để thành lập bảo tàng gìn giữ các di sản của điện ảnh. Theo ông, di sản không chỉ nằm trong hiện vật, trong giá trị của các tác phẩm điện ảnh mà còn là những người đã làm nên những tác phẩm ấy.

Phó Cục trưởng Cục Điện ảnh Đỗ Quốc Việt chia sẻ góc nhìn từ công tác quản lý điện ảnh qua ba vấn đề: Việc hoàn thiện thể chế, công tác chuyển đổi số và công nghiệp văn hóa trong việc phát huy di sản. Theo ông, khi tháo gỡ được “điểm nghẽn” là thể chế, các lĩnh vực trong đó có di sản điện ảnh sẽ phát huy được thế mạnh.

Với tham luận Nguồn lực để bảo tồn và phát huy giá trị di sản điện ảnh trong thời kỳ cách mạng công nghiệp lần thứ 4, Phó Viện trưởng Viện Phim Việt Nam Nguyễn Thị Thúy Hà khẳng định, trong bối cảnh công nghệ số phát triển nhanh chóng và xu hướng toàn cầu hóa không ngừng mở rộng, việc gìn giữ, bảo quản và phát huy giá trị di sản điện ảnh cần được quan tâm và chú trọng hơn bao giờ hết. Với Viện Phim Việt Nam - cơ sở lưu trữ phim lớn nhất ngành VHTTDL, việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản điện ảnh trong thời kỳ này chính là việc ứng dụng kiến thức, tri thức và những tinh hoa thế mạnh của công nghệ số để chuyển đổi dữ liệu tương tự từ phim nhựa sang dữ liệu số, phục hồi - phục chế để lưu trữ. Thông qua quy trình này để quản trị, quản lý, khai thác và bảo tồn các di sản nói chung và di sản điện ảnh chúng ta đang có nói riêng. 

Toàn cảnh Hội thảo

Ở góc nhìn của một nhà làm phim tài liệu, NSND Lương Đức cho rằng, nếu phim truyện là lực lượng chủ lực thì phim tài liệu chính là lực lượng xung kích trên mặt trận văn hóa tư tưởng. Phim tài liệu có những đóng góp rất lớn, đặc biệt trong việc lưu trữ những hình ảnh tư liệu mang giá trị lịch sử. Ông chia sẻ những thông tin về việc hợp tác làm phim tài liệu với nước ngoài, trong đó có Mỹ và khẳng định, những bộ phim hợp tác đã góp phần vào việc bình thường hóa quan hệ giữa hai nước sau chiến tranh.

Là một nhà làm phim kỳ cựu từng có nhiều bộ phim về đề tài chiến tranh cách mạng và hậu chiến, đạo diễn – NSND Đặng Nhật Minh chia sẻ quan điểm về việc làm phim chiến tranh và những kỷ niệm khi được mời giao lưu và giảng dạy tại các trường đại học ở Mỹ. Hồi tưởng ký ức về bộ phim Đừng đốt khi thông điệp từ bộ phim đã góp phần "chữa lành" những vết thương lòng, ông cho rằng, một tác phẩm điện ảnh có thể thay đổi quan niệm, tình cảm, góc nhìn của con người. Với sứ mệnh đặc biệt, di sản điện ảnh đã kết nối, đưa các nền văn hóa xích lại gần nhau, qua đó đóng góp vào quá trình giao lưu văn hóa giữa các quốc gia.

Với tham luận Những tiểu tự sự về thế giới tự nhiên trong phim chiến tranh Việt Nam thời kỳ đổi mới: Trường hợp Không có đường chân trời (1986); Người sót lại của Rừng Cười (1999) và Truyền thuyết về Quán Tiên (2020), PGS, TS Hoàng Cẩm Giang chia sẻ góc nhìn mới lạ từ góc độ của một nhà nghiên cứu. Đưa thêm dẫn chứng từ hai cảnh phim trong Đừng đốt và Địa đạo, bà cho rằng nếu trong chiến tranh, điện ảnh thường chú trọng vào chất anh hùng ca, yếu tố sử thi thì trong thời kỳ Đổi mới, điện ảnh đã bổ sung thêm nhiều khía cạnh khác, trong đó có việc coi tự nhiên như là một nhân vật. Những tiểu tự sự này cho thấy một điều thú vị: thế hệ tương lai đã làm sống lại và viết tiếp câu chuyện của chiến tranh như thế nào trên nền di sản.

Điện ảnh - cầu nối văn hóa, tôn vinh giá trị của hòa bình

Trong phiên chuyên đề 2 Điện ảnh - cầu nối thúc đẩy giao lưu văn hóa Việt Nam - Mỹ do TS Nguyễn Văn Tình, nguyên Cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế (Bộ VHTTDL) điều hành, các chuyên gia, khách mời đã chia sẻ góc nhìn về điện ảnh và các loại hình nghệ thuật khác (thơ ca, âm nhạc...). Hội thảo còn đề cập đến những di sản điện ảnh trên hành trình hợp tác văn hóa Việt Nam - Mỹ, sự dịch chuyển quan trọng trong cách hai nền văn hóa tiếp cận và kiến tạo hình ảnh. Trong đó tập trung vào các tác phẩm về chiến tranh và dấu ấn riêng của điện ảnh Việt Nam trong việc lan tỏa giá trị nhân văn, góp phần thúc đẩy sự kết nối giữa các nền văn hóa. Những hoạt động văn hóa đối ngoại, trong đó có điện ảnh đã góp phần tích cực nhằm thúc đẩy quan hệ hữu nghị, hợp tác cùng phát triển giữa Việt Nam và Mỹ.

Phiên 2 của Hội thảo bàn vấn đề "Điện ảnh - cầu nối thúc đẩy giao lưu văn hóa Việt Nam - Mỹ"

Ý kiến của TS Ngô Phương Lan, Trưởng ban Lý luận phê bình VHNT (Hội đồng Lý luận Trung ương), Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến phát triển điện ảnh Việt Nam và nhà sản xuất, diễn viên Mai Thu Huyền cho thấy, điện ảnh là một trong những cây cầu nối quan trọng trong giao lưu văn hóa giữa hai quốc gia Việt Nam - Mỹ. Khuyến khích các nhà làm phim, đặc biệt là các nhà làm phim thế hệ sau cất lên tiếng nói của mình để đem lại sự thấu hiểu, sẻ chia giữa hai bên, cũng như đưa các tác phẩm điện ảnh về lịch sử đến với công chúng trẻ là việc cần thiết, nhất là trong thời đại công nghệ phát triển như hiện nay. Hội thảo là dịp nhìn lại vai trò của điện ảnh như một phần quan trọng của di sản văn hóa gắn liền với lịch sử, ký ức và quan hệ quốc tế. Từ nỗ lực khắc phục hậu quả chiến tranh, hàn gắn, hòa giải đến bình thường hóa quan hệ, thiết lập đối tác toàn diện..., điện ảnh trở thành cầu nối văn hóa, thúc đẩy và tôn vinh giá trị của hòa bình giữa hai nước.

Các chuyên gia điện ảnh chung quan điểm, sau độ lùi thời gian, công chúng càng cảm nhận được những thông điệp, giá trị mà những tác phẩm điện ảnh về đề tài chiến tranh mang lại. Trong bộ phim Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên đã diễn tả một cuộc đụng đầu khốc liệt, sinh tử nhưng vẫn giữ được tinh thần nhân văn. Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên chia sẻ, thành công của phim là một bất ngờ với các nhà làm phim. Nhưng với ông, thành công lớn nhất chính là đã tiếp cận được với đông đảo các khán giả trẻ, bởi họ chính là thế hệ khán giả tương lai – những người làm chủ được công nghệ thông tin, có vốn hiểu biết rất phong phú. Bởi vậy, làm phim tiếp cận được lớp khán giả này cũng chính là việc mở ra được cánh cửa để di sản đến với công chúng.

Bên cạnh những tham luận của các đại biểu trong nước còn có sự chia sẻ tâm huyết của các đại biểu nước ngoài như đạo diễn Aaron Toronto, diễn viên Charle Win, nhà phê bình Nguyên Lê khi đề cập đến vấn đề cởi mở của chính phủ Việt Nam trong việc chào đón và hỗ trợ các nhà làm phim Mỹ cũng như điện ảnh Mỹ đến với Việt Nam.

Hội thảo cũng đề xuất nhiều giải pháp khả thi cho việc nâng tầm hiệu quả công tác bảo quản, lưu trữ, khai thác, phổ biến, quảng bá, lan tỏa giá trị nhân văn của di sản điện ảnh Việt Nam trên trường quốc tế, đặc biệt là di sản điện ảnh chiến tranh cách mạng, góp phần thúc đẩy sự kết nối giữa các nền văn hóa hướng tới một tương lai phát triển bền vững trong kỷ nguyên đất nước vươn mình. Sự hợp tác điện ảnh Việt- Mỹ nhiều năm qua là minh chứng sống động cho khả năng đối thoại ký ức, giao lưu văn hóa và tái thiết bản sắc trong một thế giới hậu xung đột. Tuy nhiên, để quá trình hợp tác này trở thành một hành trình bền vững cần có những chính sách và hoạt động cụ thể, như thiết lập cơ chế hợp tác lưu trữ và phục dựng phim song phương; xây dựng không gian trình chiếu và thảo luận phim chuyên đề; tăng cường trao đổi đào tạo và hỗ trợ sản xuất độc lập giữa hai nước.

Bài, ảnh: NGÔ HỒNG VÂN