Sáng 3-6, tại Hà Nội, Cục Báo chí (Bộ VHTTDL) phối hợp với Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá, với chủ đề “Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững”.

Toàn cảnh hội thảo

Tham gia Hội thảo có đại diện các đơn vị thuộc Bộ VHTTDL, Bộ Y tế, Tổ chức Y tế thế giới... Đồng thời, sự kiện còn thu hút hơn 100 phóng viên, biên tập viên từ các cơ quan báo chí trên cả nước tham dự, thể hiện mối quan tâm lớn của truyền thông đối với vấn đề sức khỏe cộng đồng và chính sách thuế thuốc lá.

Phát biểu khai mạc, ông Đặng Khắc Lợi - Phó Cục trưởng Cục Báo chí nhấn mạnh: Trong thời gian qua, Bộ VHTTDL đã chỉ đạo các cơ quan báo chí  thông tin nhiều về nội dung có liên quan đến tác hại của thuốc lá, thuế đối với thuốc lá. 

“Theo thống kê của chúng tôi, từ ngày 1-1 đến 31-5-2025 đã có 11.327 tin, bài của các cơ quan báo chí thông tin về nội dung này, riêng về nội dung thuế đối với thuốc lá có 1.537 tin, bài; nội dung tác hại của thuốc lá có 2.003 tin, bài; nội dung Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững có 709 tin, bài. Các cơ quan báo chí thông tin rất đa dạng như đăng tải các bài phân tích, Infograpphic, phỏng vấn chuyên gia, tọa đàm, chương trình phát thanh, chương trình truyền hình, qua đó nhằm nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá, khuyến khích người dân từ bỏ thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Các cơ quan báo chí thông tin nhiều như: Đài Truyền hình Việt Nam, Báo Sức khỏe và Đời sống, Báo Nhân Dân, Báo Pháp luật Việt Nam, Báo Thanh niên, Báo Tuổi trẻ, Báo Lao động…

Ông Đặng Khắc Lợi – Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ VHTTDL) phát biểu khai mạc

Trong thời gian qua, mặc dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021, mức giảm này vẫn còn khiêm tốn. Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN. 

Một trong những nguyên nhân chính là giá thuốc lá quá rẻ, do thuế thuốc lá còn thấp. Năm 2022, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá của nước ta chỉ đạt 36%, thấp hơn so với trung bình của nhóm quốc gia có thu nhập trung bình (59%), và thuộc nhóm có mức thuế thấp nhất trong khu vực ASEAN - thấp hơn nhiều so với các quốc gia như Thái Lan (78.6%), Philippines (71.3%), Singapore (67.5%).

Chính vì thuế thấp nên giá thuốc lá ở Việt Nam cũng ở mức thấp. Theo báo cáo của WHO, giá một bao thuốc nhãn phổ biến nhất ở Việt Nam chỉ vào khoảng 0,9 USD/bao. Với mức giá này, giá thuốc lá ở Việt Nam đứng thứ 15, gần thấp nhất, trong số 19 nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương. Điều tra về giá bán lẻ thuốc lá do Trường Đại học Y tế Công cộng và Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam thực hiện năm 2023 cho thấy, trên thị trường có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, có nhiều nhãn hiệu chỉ có mức giá 7.000 đồng đến 8.000 đồng/bao 20 điếu. Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên rất dễ tiếp cận với thuốc lá. 

Tăng thuế thuốc lá đã được chứng minh là biện pháp hiệu quả và ít tốn kém nhất để giảm sử dụng thuốc lá, đặc biệt là ngăn ngừa thanh thiếu niên hút thuốc. Biện pháp này không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm gánh nặng bệnh tật, và tử vong mà còn giúp tăng nguồn thu từ thuế thuốc lá cho ngân sách, để tái đầu tư vào các ưu tiên của đất nước.

Theo TS Angela Pratt - Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, Việt Nam đang đứng trước những quyết định quan trọng để bảo vệ người dân khỏi những tác hại của việc sử dụng thuốc lá. WHO khuyến nghị Việt Nam nên áp dụng một hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt hỗn hợp với thuốc lá, bằng cách bổ sung thuế tuyệt đối thêm vào mức thuế theo tỷ lệ hiện có. Mức thuế tuyệt đối nên được áp ở mức khởi điểm 5.000 đồng/bao thuốc vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh mức thuế tỷ lệ hiện hành, để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

“Chúng ta rất cần những hành động mạnh mẽ, quyết liệt, số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy mức tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam đang tăng trở lại. Mức thuế cao sẽ khuyến khích những người hút thuốc bỏ thuốc và ngăn cản những người trẻ tuổi bắt đầu hút thuốc. Thuế thuốc lá giống như một loại vắc xin – bằng cách ngăn cản những người trẻ tuổi bắt đầu hút thuốc, họ sẽ được bảo vệ suốt đời khỏi các nguy cơ về sức khỏe do thuốc lá gây ra. Nói cách khác, tăng thuế thuốc lá là đầu tư cho tương lai” - TS Angela Pratt khẳng định.

Ths, bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện WHO tại Việt Nam trình bày nội dung "Cải cách Thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá để nâng cao sức khỏe và phát triển bền vững"

Ths, Bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện WHO tại Việt Nam, nhấn mạnh: “Thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong sớm. Nó liên quan tới ít nhất 20 loại ung thư, các bệnh tim mạch, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe sinh sản và giống nòi”.

Ông cũng cho biết, chỉ cần tăng giá thuốc lá thêm 10% sẽ giảm tiêu dùng 4% ở các nước phát triển và 5% ở các nước đang phát triển, trong đó nhóm trẻ em và người nghèo là những đối tượng giảm tiêu thụ nhiều nhất. “Tăng thuế là biện pháp cùng thắng: vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng, vừa mang lại lợi ích cho ngân sách nhà nước”.

Ths Đinh Thị Thu Thủy - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế phát biểu tại hội thảo

Tại hội thảo, ThS Đinh Thị Thu Thủy - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế nhấn mạnh để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc theo Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 cần bổ sung mức thuế tuyệt đối khởi điểm là 5.000 đồng mỗi bao vào năm 2026 và tăng dần lên 15.000 đồng mỗi bao (tương đương 20 điếu) vào năm 2030, bên cạnh thuế tỷ lệ 75% giá xuất xưởng như khuyến cáo của WHO.

Phương án này được kỳ vọng sẽ giúp tỷ trọng thuế đạt khoảng 65% giá bán lẻ, tiệm cận mức khuyến nghị từ WHO (70 - 75%). Qua đó, góp phần giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống còn 36% vào năm 2030 như mục tiêu đã đề ra.

Bộ Y tế cũng đề nghị không đưa vào Luật quy định liên quan đến các sản phẩm thuốc lá mới, bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, nhằm đảm bảo thực hiện nghiêm túc Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội về việc cấm sản xuất, kinh doanh, sử dụng các sản phẩm này.

Bộ Y tế đề nghị không đưa vào Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt các quy định liên quan đến sản phẩm thuốc lá mới, đánh thuế ml dung dịch của thuốc lá mới để thực thi quy định tại Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội về cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Ths, Bác sĩ Nguyễn Thị An - Giám đốc Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam

Ths, Bác sĩ Nguyễn Thị An - Giám đốc Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam nhấn mạnh, chính sách thuế thuốc lá hiện hành tại Việt Nam vẫn còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng được mục tiêu kiểm soát tiêu dùng và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Nhiều loại thuốc lá tại Việt Nam được bán với mức giá dưới 10.000 đồng/bao, thậm chí, thấp hơn giá một hộp sữa 180 ml. Thực trạng này khiến thuốc lá trở thành mặt hàng dễ tiếp cận, đặc biệt với nhóm thanh thiếu niên và người thu nhập thấp.

Bà An nhấn mạnh, việc duy trì mức giá rẻ kéo dài là một trong những nguyên nhân khiến tỷ lệ hút thuốc không giảm đáng kể trong nhiều năm qua. Việt Nam cũng đang nằm trong nhóm các quốc gia có giá thuốc lá thấp nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

"Hệ quả của mức giá này là thanh thiếu niên dễ tiếp cận thuốc lá hơn, kéo theo nguy cơ gia tăng các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, ung thư, bệnh hô hấp mãn tính.

Hội thảo “Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững” đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng thuế thuốc lá như một công cụ hiệu quả để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Các chuyên gia kêu gọi những nhà lập pháp hành động mạnh mẽ, quyết liệt để đưa Việt Nam đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc và hướng tới một tương lai phát triển bền vững. Qua hội thảo, các cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng cũng giúp ích rất lớn cho các phóng viên, biên tập viên trong quá trình truyền thông chính sách về kiểm soát thuốc lá. 

Bài, ảnh: NGÔ HUYỀN