Trong môi trường làm việc năng động và chuyên nghiệp như hiện nay, bên cạnh những sáng kiến, cải tiến phương pháp, cách thức tiết kiệm thời gian và đạt hiệu quả cao hơn trong công việc, cần xây dựng giá trị bản thân với việc hình thành những thói quen, lề lối làm việc, phương thức ứng xử cùng hành vi văn minh, lịch sự nơi công sở. Cơ sở hạ tầng, trang thiết bị hiện đại nơi công sở đóng vai trò hỗ trợ quá trình làm việc, giao tiếp, yếu tố quan trọng hơn cả chính là con người. Con người quyết định văn hóa công sở, sự thành bại cũng như ghi lại dấu ấn của cơ quan, tổ chức trong quá trình hoạt động.

1. Vài nét về văn hóa công sở

Văn hóa gắn liền với sự phát triển, là chìa khóa của sự phát triển và tiến bộ xã hội. Công sở là nơi thường xuyên tiếp xúc với nhân dân, với các cơ quan hữu quan, đồng cấp và cấp trên. Môi trường văn hóa công sở tốt đẹp sẽ tạo được niềm tin cho cán bộ, công chức với cơ quan, với nhân dân, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của công sở.

Văn hóa công sở có vai trò quan trọng trong việc xây dựng nề nếp làm việc khoa học, kỷ cương và dân chủ, đòi hỏi các thành viên trong cơ quan, tổ chức phải quan tâm đến hiệu quả công việc chung, giúp mỗi cán bộ, công chức tự đánh giá mình, chống lại những biểu hiện thiếu văn hóa như: tham ô, móc ngoặc, quan liêu, hách dịch, cửa quyền, cơ hội... Bên cạnh đó, yếu tố văn hóa giúp mỗi thành viên trong công sở tôn trọng kỷ luật, danh dự của công sở, quan hệ thân ái, đoàn kết, hợp tác vì sự nghiệp chung. Đồng thời, vai trò của văn hóa công sở chính là mục tiêu của sự phát triển, do con người sáng tạo ra, chi phối toàn bộ hoạt động của con người. Đó là hoạt động sản xuất nhằm cung cấp năng lượng tinh thần cho con người, làm cho con người ngày càng hoàn thiện hơn.

Văn hóa công sở có sự kế thừa và tiếp thu có chọn lọc những tính văn hóa từ bên trong và bên ngoài công sở, từ quá khứ đến tương lai, giúp công sở tạo nên những chuẩn mực, phá tính cục bộ, sự đối lập có tính bản thể của các thành viên. Hướng các cán bộ, công chức đến một giá trị chung, tôn trọng những nguyên tắc, quy tắc và chuẩn mực văn hóa của công sở. Đó chính là làm cho cán bộ, công chức hoàn thiện mình.

Có thể hiểu, văn hóa nơi công sở cũng giống như một loại hình văn hóa khác, là những hành vi và quy ước mà con người dựa vào đó để điều khiển các mối quan hệ tương tác của mình với những người khác. Văn hóa công sở bao gồm những quy định chính thức, được ghi thành văn bản pháp luật của Nhà nước, quy định của cơ quan, đơn vị hành chính, hoặc sự nghiệp, hoặc công ty và những quy định bất thành văn mà chúng ta học được bằng kinh nghiệm. Khó có thể bao quát và tách bạch được tất cả các yếu tố văn hóa công sở, vì các yếu tố đều có mối liên hệ qua lại chặt chẽ với nhau. Tuy nhiên, một số yếu tố chủ yếu tạo nên đặc trưng riêng của văn hóa công sở như: hệ thống các giá trị; đạo đức của cán bộ, công chức; tính tuân thủ pháp luật trong hoạt động công vụ; thiết kế và bài trí trụ sở cơ quan Nhà nước; giao tiếp, ứng xử của cán bộ, công chức trong công sở; phương pháp, cách thức quản lý, phong cách tổ chức điều hành, mối quan hệ, lề lối làm việc.

2. Thực trạng văn hóa công sở hiện nay

Nâng cao chất lượng văn hóa công sở là nâng cao chất lượng về lề lối, nề nếp làm việc khoa học, có trật tự kỷ cương, tuân theo những nội quy, quy định chung nhưng không mất đi tính dân chủ. Văn hóa công sở được hình thành trong quá trình hoạt động của công sở, góp phần tạo dựng niềm tin, sự đoàn kết nhất trí của cả tập thể trong việc nâng cao hiệu quả và chất lượng hoạt động của cơ quan tổ chức. Cách hành xử văn hóa công sở mang lại nhiều lợi ích. Văn hóa ứng xử nói chung và văn hóa ứng xử nơi công sở nói riêng chính là thước đo sự văn minh của mỗi cán bộ, công chức, phản ánh nhận thức cũng như ý thức của mỗi cá nhân trong môi trường làm việc nơi công sở. Con người tác động đến việc hình thành văn hóa công sở đồng thời văn hóa với những giá trị bền vững được kế thừa và tiếp thu có chọn lọc từ quá khứ đến hiện tại, tương lai; từ môi trường bên trong đến bên ngoài, công sở sẽ có tác động trở lại, góp phần hoàn thiện nhân cách, phẩm chất, đạo đức cho cán bộ, công sở.

Văn hóa công sở cần được chú trọng, nâng cao

Ảnh: Khôi Nguyên

Thời gian qua, văn hóa công sở đã được quan tâm, phát huy, có tiếp thu tính hiện đại do giao lưu. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, văn hóa công sở chưa đáp ứng được yêu cầu đòi hỏi của thực tiễn, còn những hạn chế, yếu kém như: môi trường làm việc và bài trí tại công sở hiện nay tại nhiều nơi chưa thể hiện một nền hành chính dân chủ, hiện đại và gần dân; đồng phục công sở chưa được chú trọng và phù hợp; tình trạng lãng phí thời gian ở công sở, tác phong công tác tùy tiện, tính kỷ luật yếu kém hoặc sử dụng thời gian công cho những công việc của cá nhân còn tồn tại. Bên cạnh đó, còn có tình trạng lãng phí trong sử dụng trang thiết bị công sở (điện, nước, điện thoại, phương tiện kỹ thuật…), cán bộ, công chức đùn đẩy trách nhiệm, giải quyết công việc sai quy định hoặc thờ ơ, vô cảm trong việc tiếp công dân. Trong khi đó, phong trào xây dựng đơn vị văn hóa chưa đồng đều, do nhận thức của một số lãnh đạo và cán bộ còn hạn chế. Một số nội dung cụ thể khi xây dựng đơn vị văn hóa chưa được triển khai thực hiện đầy đủ, hoặc triển khai thực hiện còn hời hợt, mới dừng lại ở việc phổ biến, quán triệt văn bản của cấp trên; phong trào phát triển bề rộng chưa đi đôi với chiều sâu, số lượng chưa tương xứng với chất lượng. Chất lượng của nhiều đơn vị văn hóa còn thấp nên chưa phát huy hết vai trò tác dụng trong đời sống xã hội. Việc thực hiện việc cưới, việc tang và lễ hội của cán bộ, công chức, viên chức ở một số nơi chưa có chuyển biến tích cực…

Những hạn chế nhất định trong việc thực hiện văn hóa công sở đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả công việc, cán bộ, công chức, viên chức, cơ quan, tổ chức. Nguyên nhân đó là: công tác lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng văn hóa công sở ở không ít nơi chưa được chú trọng. Một số cán bộ, công chức chậm đổi mới nhận thức, luôn có tư tưởng bảo thủ, trì trệ, phó mặc, không tích cực tìm hiểu, nghiên cứu, có lối sống thực dụng chủ nghĩa cá nhân, ích kỷ, hẹp hòi. Đó là phong cách làm việc theo lối mòn, không đổi mới, không chịu cải cách hành chính, bỏ qua những ý kiến đóng góp của người khác. Trong cuộc sống tình cảm vẫn còn thiếu sự quan tâm lẫn nhau, thiếu sự chia sẻ, quan sát, sự hòa đồng và đóng góp cho cơ quan. Do đó, chưa tạo ra môi trường làm việc thân thiện, ngôi nhà chung cho các thành viên. Ý thức, trách nhiệm, tình cảm của các thành viên đối với cơ quan chưa thực sự gắn bó, chưa hình thành và chú ý phát huy truyền thống văn hóa công sở. Một số cán bộ, nhân viên chưa có được những kỹ năng giao tiếp cần thiết với đồng nghiệp, với nhân dân, với đối tác, chưa được đào tạo, bồi dưỡng về văn hóa công sở.

3. Một số giải pháp

Xây dựng văn hóa công sở hiện nay cần phù hợp với truyền thống, bản sắc văn hóa dân tộc và điều kiện kinh tế, xã hội; phù hợp với định hướng xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức chuyên nghiệp, hiện đại; phù hợp với các quy định của pháp luật và mục đích, yêu cầu cải cách hành chính, chủ trương hiện đại hóa nền hành chính nhà nước.

Xây dựng văn hóa công sở hiện nay cần bảo đảm tính trang nghiêm và hiệu quả hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước; xây dựng phong cách ứng xử chuẩn mực của cán bộ, công chức, viên chức trong hoạt động công vụ, hướng tới mục tiêu xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có phẩm chất đạo đức tốt, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao.

Để nâng cao văn hóa công sở, trong thời gian tới, các cơ quan, đơn vị cần thực hiện tốt những giải pháp sau:

Tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc xây dựng văn hóa công sở trong môi trường làm việc hiện nay

Để thực hiện tốt việc tuyên truyền, giáo dục ý thức văn hóa công sở, cần quan tâm tới tầm quan trọng của việc xây dựng và thực hiện quy chế văn hóa công sở đối với hoạt động công vụ. Khắc phục và thay đổi quan niệm lệch lạc về sự thoát ly hay tách rời giữa hoạt động mang tính quyền lực nhà nước với phạm trù văn hóa. Tạo ra nhận thức thống nhất về tác động tích cực của xây dựng và thực hiện quy chế văn hóa tới tính uy nghiêm và uy tín của cơ quan, người đại diện Nhà nước và rộng hơn, hiệu quả quản lý nhà nước. Nhận thức rõ vai trò, khả năng và sứ mệnh của cán bộ, công chức, viên chức trong sáng tạo, hiện thực và nhân lên các giá trị văn hóa công sở.

Là một chủ thể tham gia hoạt động công vụ, cán bộ, công chức phải chịu sự điều chỉnh của các quy chế mang tính pháp lý và sẽ chịu chế tài xử lý khi có hành vi vi phạm pháp luật. Khi ý thức được vai trò của mình với khả năng sáng tạo, vận dụng và phát huy các giá trị văn hóa, cán bộ, công chức sẽ kết hợp nhuần nhuyễn giữa các quy phạm pháp luật với các chuẩn mực đạo đức, tự giác đưa mình vào quỹ đạo của các quy tắc đạo đức là biểu hiện cao độ của ý thức phục vụ nhân dân, là sự bổ sung, hoàn thiện những nội dung mà pháp luật không và khó điều chỉnh đầy đủ, đặc biệt với những yêu cầu khó định lượng như thân ái với đồng nghiệp, chu đáo trong công việc hay tận tâm với dân… Đề cao trách nhiệm, quan tâm chỉ đạo, gương mẫu trong thực hiện quy chế văn hóa công sở của người đứng đầu cơ quan. Vì vậy, cần có quy định trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan trong tổ chức triển khai thực hiện quy chế văn hóa công sở tại cơ quan.

Xây dựng các văn bản pháp quy, quy chế làm việc, quy chế dân chủ, nội quy làm việc trong công sở

Đây là vấn đề không đơn giản, vì văn hóa công sở liên quan đến tất cả thành viên trong cơ quan, từ lãnh đạo đến nhân viên. Văn hóa công sở được thể hiện ở nhiều góc độ, từ nhận thức đến hành động, từ thái độ hành vi của mỗi cán bộ, công chức trong cơ quan. Xây dựng các văn bản, quy chế đòi hỏi cần có sự thống nhất và quyết tâm cao của tất cả các thành viên trong cơ quan, đơn vị.

Việc xây dựng quy chế văn hóa công sở cần đảm bảo các yêu cầu về quán triệt chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam về đường lối xây dựng, phát triển văn hóa cũng như tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng của người cán bộ, công chức; bám sát các đặc tính và tiêu chí ảnh hưởng đến sự phát triển văn hóa công sở; khắc phục những hạn chế từ thực trạng văn hóa công sở trong cơ quan hiện nay; bảo đảm phù hợp với xu hướng phát triển chung giai đoạn hội nhập nhưng không đánh mất bản sắc dân tộc. Để xây dựng các văn bản pháp quy có tính khả thi cao, cần tiến hành các công việc: rà soát các quy định về văn hóa công sở từ trước tới nay với mục đích nhằm đánh giá các quy định hiện hành đã đầy đủ chưa, những quy định nào đã lạc hậu, thiếu dân chủ, cần sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ, những quy định nào vẫn có thể áp dụng được nhưng cần hoàn chỉnh lại cho phù hợp với giai đoạn hiện nay; điều tra, khảo sát về việc thực hiện văn hóa công sở tại cơ quan nhằm mục đích tìm hiểu thực tế việc thực hiện và áp dụng các quy định về văn hóa công sở trong cơ quan. Thông qua kết quả khảo sát, đưa ra những kiến nghị khả thi cho việc xây dựng quy chế văn hóa công sở. Việc điều tra có thể bằng phương thức điều tra xã hội học, kết quả là báo cáo tổng hợp về tình hình thực tiễn áp dụng và thực hiện quy chế văn hóa công sở tại các cơ quan, đơn vị. Ngoài ra, cần ban hành quy chế văn hóa với nội dung cụ thể, rõ ràng, mang tính dân chủ cao; có bản cam kết thực hiện của mỗi phòng ban, đơn vị trực thuộc; có kiểm tra, tổng kết, đánh giá định kỳ.

Đào tạo, huấn luyện, xây dựng kỹ năng thực hiện văn hóa công sở cho cán bộ, công chức, viên chức

Đối với đội ngũ cán bộ, công chức đương nhiệm, tùy thuộc vào nhu cầu sử dụng, Nhà nước có thể đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn kỹ năng thực thi công vụ để nâng cao khả năng đảm nhiệm công việc của cán bộ, công chức. Có nhiều hình thức để nâng cao trình độ, năng lực, kỹ năng cho cán bộ, công chức như: đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức tại các cơ sở đào tạo của Nhà nước; đào tạo, bồi dưỡng thông qua công việc tại cơ quan, thông qua hội thảo khoa học, trao đổi kinh nghiệm; tạo cơ hội để cán bộ, công chức phát triển năng lực.

Mục đích của đào tạo, huấn luyện, xây dựng kỹ năng văn hóa công sở là tăng cường năng lực cho cán bộ, công chức, viên chức trong môi trường mà họ công tác. Đó là xây dựng nền hành chính gần dân, sát dân, thực sự của dân, do dân và vì dân. Cải cách công vụ, chuyển từ nền công vụ của tư duy hành chính - ban phát, xin - cho sang tư duy hành chính - phục vụ, cung cấp dịch vụ công, coi nhân dân là khách hàng của nền công vụ thì cán bộ, công chức, viên chức phải thay đổi tư duy cửa quyền, ban ơn sang phục vụ và cung cấp các dịch vụ công trong nền công vụ mới. Muốn vậy, công chức cần được trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ mới để hoàn thành nhiệm vụ được giao.

Hiện nay, vấn đề kỹ năng được đưa vào các chương trình tập huấn cho cán bộ, công chức vẫn mang nặng tính hình thức. Đặc biệt, kỹ năng giao tiếp của công chức chưa được nhắc đến một cách đầy đủ trong các văn bản của Nhà nước, trong khi đây là một vấn đề đang được xã hội quan tâm nhiều nhất và cũng là vấn đề yếu nhất trong việc thúc đẩy tiến trình cải cách hành chính đi tới thành công. Đối với những cán bộ, công chức, viên chức thường xuyên làm công tác ngoại giao, ngoài những kiến thức chung, cần trang bị thêm những kiến thức về văn hóa giao tiếp và ứng xử của nước ngoài, tránh những sơ xuất không đáng có trong quan hệ.

Là chủ thể sáng tạo ra văn hóa và cũng là người áp dụng, thưởng thức, duy trì, mô phỏng, phát triển các giá trị chân - thiện - mỹ của văn hóa, cán bộ, công chức, viên chức cần có nhận thức đúng đắn về ý nghĩa, vai trò của văn hóa. Đào tạo, huấn luyện đội ngũ cán bộ, công chức có kỹ năng thực hiện văn hóa công sở là vấn đề mang tính quyết định để xây dựng các chuẩn mực văn hóa công sở hiện nay.

Trang bị cơ sở vật chất kỹ thuật nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện nhiệm vụ chuyên môn cho cán bộ công chức, viên chức

Cơ sở vật chất của các cơ quan chưa tương đồng, đầy đủ và chưa được đầu tư thích đáng. Việc xây dựng cảnh quan môi trường trong lành, văn hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho cán bộ, công chức, viên chức hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao là đòi hỏi tất yếu. Trang bị hạ tầng công nghệ thông tin bền vững, chú trọng đầu tư cơ sở vật chất để nâng cao hiệu quả của hoạt động chuyên môn. Ngoài ra, cần đẩy mạnh công tác lao động vệ sinh môi trường trong khuôn viên các cơ quan, đơn vị, phát huy vai trò của các đoàn thể, qua đó tạo sự giao lưu, gắn kết giữa các phòng với nhau, giữa các cá nhân với nhau.

Ban hành chính sách và cơ chế quan tâm đến đời sống cán bộ công chức

Lợi ích kinh tế luôn là động lực quan trọng nhất đối với việc kích thích tính tích cực lao động của cán bộ, công chức. Khi cuộc sống của cán bộ, công chức được đảm bảo, họ mới toàn tâm, toàn ý làm việc tận tụy, nâng cao tinh thần trách nhiệm và có hiệu quả. Thu nhập cá nhân cho cán bộ, công chức là vấn đề nhạy cảm, tác động đến tâm tư, tình cảm, tư tưởng của họ. Do đó, cần phải tính toán để có chính sách và cơ chế quan tâm tới đời sống của cán bộ, công chức, để có yêu cầu về tính tích cực lao động của họ.

Có ý kiến cho rằng, chính chế độ đãi ngộ và chính sách đối với cán bộ, công chức chưa thỏa đáng, đặc biệt là chế độ tiền lương, đã tạo ra ý thức kém về văn hóa công sở. Những vấn đề này nếu thiếu quan tâm sẽ làm giảm động lực, ý chí phấn đấu, tạo tâm lý thờ ơ đối với hoạt động công vụ của cán bộ, công chức và vì thế ý thức về văn hóa công sở cũng giảm. Tuy nhiên, đây không phải là nguyên nhân chính nhưng cũng là một tác nhân gây ảnh hưởng tới tâm lý, ý thức của cán bộ, công chức trong hoạt động công vụ.

Xây dựng và nâng cao văn hóa công sở để cán bộ, công chức thực hiện công việc có hiệu quả cần có chính sách và cơ chế quan tâm phù hợp như chế độ đãi ngộ, khen thưởng kịp thời, cải thiện thu nhập, chăm lo đời sống vật chất và điều kiện làm việc cho cán bộ, công chức trong các cơ quan hành chính Nhà nước. Chế độ chính sách có thể từ sự hỗ trợ của Nhà nước, của các đơn vị trực tiếp... Người quản lý cần nghiên cứu và mở rộng các hoạt động kinh tế nhằm tạo nguồn thu và nâng cao đời sống cho cán bộ, công chức, kiên quyết đẩy lùi tham ô, tham nhũng... là một giải pháp góp phần nâng cao tính tích cực trong công việc của cán bộ, công chức.

Tạo môi trường làm việc thân thiện, kịp thời biểu dương khen thưởng những cá nhân xuất sắc

Xây dựng, tạo môi trường làm việc thân thiện và giữ bầu không khí làm việc vui vẻ nơi công sở là một trong những điều quan trọng hiện nay. Không thể có một công sở văn hóa nếu trong nội bộ luôn tồn tại những căng thẳng, soi xét lẫn nhau; cấp dưới nghi ngờ cấp trên, cấp trên đề phòng cấp dưới… Không thể là văn hóa, nếu cán bộ, công chức khi làm việc chỉ để đến tháng nhận lương, không quan tâm đến những vấn đề khác. Con người không phải là robot biết nói, mà là một thực thể xã hội với các mối quan hệ và cảm xúc rất đa dạng, phức tạp. Vì vậy, công sở không phải là công xưởng mà là môi trường xã hội thu nhỏ, ở đó mỗi cán bộ, công chức với sự tích cực của mình, sẽ tạo nên bầu không khí làm việc của công sở. Nếu không khí làm việc cởi mở, tin tưởng lẫn nhau, sẽ khơi nguồn được sự sáng tạo của các thành viên và ngược lại, nếu bầu không khí nặng nề, căng thẳng sẽ là rào cản đối với hoạt động của công sở. Bên cạnh đó, việc khen thưởng kịp thời những cá nhân có thành tích xuất sắc là việc làm cần thiết của lãnh đạo các cơ quan. Tuy nhiên, không đơn thuần chỉ là khen mà cần có động viên, thưởng về vật chất bởi đó là nguồn động lực rất lớn để họ phát huy tính tự chủ, sáng tạo của mình, từ đó thúc đẩy những cá nhân khác phấn đấu cùng phát triển.

4. Kết luận

Xây dựng văn hóa công sở là một quá trình lâu dài, cần phải tính toán, xây dựng kế hoạch một cách thận trọng trong từng giai đoạn, tạo những nền tảng cơ bản về tinh thần trong mỗi cán bộ, công chức cũng như nền tảng về văn hóa vật chất. Từ đó, có các biện pháp tác động cụ thể, rõ ràng với mục đích hướng tới xây dựng con người xã hội chủ nghĩa, hình mẫu người cán bộ, công chức chuyên nghiệp, hiện đại, có phẩm chất đạo đức tốt, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao mà quan trọng hơn cả, đó là hình ảnh được nhân dân tin tưởng, kính trọng. Việc xây dựng các văn bản pháp quy, quy chế làm việc, quy chế dân chủ, nội quy làm việc trong công sở tạo ra môi trường làm việc thân thiện, văn hóa với các yếu tố phục vụ nhu cầu phát triển toàn diện của đất nước hiện nay.

Nâng cao chất lượng văn hóa công sở đòi hỏi các nhà lãnh đạo, quản lý cũng như các thành viên của cơ quan cần quan tâm hơn nữa đến hiệu quả hoạt động chung của cơ quan. Cán bộ cần tôn trọng kỷ luật cơ quan, chú ý đến danh dự của cơ quan trong cư xử với mọi người, đoàn kết và hợp tác trên những nguyên tắc chung, chống lại bệnh quan liêu, hách dịch, cơ hội.

_______________

Tài liệu tham khảo

1. Vũ Thị Phụng, Một số vấn đề lý luận về văn hóa công sở, Bộ Nội vụ, Hà Nội, 2014.

2. Trần Đại Quang, Văn hóa ứng xử trong Công an nhân dân, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2015.

Tác giả: Lê Đắc Huy

Nguồn: Tạp chí VHNT số 443, tháng 11-2020