Văn học, nghệ thuật là một hình thái ý thức xã hội đặc biệt, sử dụng ngôn ngữ và hình tượng nghệ thuật thông qua trí tưởng tượng và sự hư cấu của văn nghệ sĩ để phản ánh hiện thực xã hội. Văn học, nghệ thuật là một bộ phận quan trọng của văn hóa, tác động trực tiếp đến quan điểm, nhận thức, tư tưởng, tình cảm và thẩm mỹ của đông đảo các tầng lớp nhân dân. Vì vậy, trong xã hội có giai cấp, các lực lượng chính trị đối lập luôn triệt để khai thác khả năng xây dựng và chống phá của văn học, nghệ thuật như một công cụ để bảo vệ lợi ích của giai cấp mình.

Xét về bản chất, văn hóa là nền tảng tinh thần xã hội, là nguồn lực nội sinh, sức mạnh mềm trong sức mạnh tổng hợp của đất nước và văn học, nghệ thuật là nhu cầu thiết yếu thể hiện khát vọng chân - thiện - mỹ của con người, là một trong những nguồn lực to lớn, trực tiếp góp phần xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Xuất phát từ bản chất hay đặc điểm riêng của nó, văn học, nghệ thuật có vai trò rất quan trọng trong việc định hướng sự phát triển của bất kỳ xã hội nào. Đặc biệt, Việt Nam ở vào vị trí địa chính trị quan trọng ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, khu vực phát triển năng động nhất của thế giới nhưng cũng tiềm ẩn nhiều nhân tố gây mất ổn định. Sự cạnh tranh chiến lược về nguồn lực phát triển giữa các nước trong khu vực và sự tranh giành ảnh hưởng giữa các nước lớn sẽ ngày càng gia tăng, có tác động trực tiếp đến an ninh quốc gia của Việt Nam. Việc giữ vững độc lập, chủ quyền và định hướng xã hội chủ nghĩa trong quá trình phát triển đòi hỏi chúng ta cần phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc; trong đó, làm rõ cội nguồn sức mạnh văn hóa, phát huy sức mạnh văn hóa thành bộ phận quan trọng của sức mạnh mềm Việt Nam. Trong những yếu tố đóng góp lớn vào sức mạnh mềm Việt Nam, không thể không nhắc tới sự phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ đổi mới.

Nhận thức sâu sắc vai trò của cội nguồn sức mạnh văn hóa và sức mạnh mềm Việt Nam nên trong suốt tiến trình cách mạng, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm phát triển văn học, nghệ thuật theo hướng vừa tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, vừa bảo tồn cốt cách, bản sắc, truyền thống văn hóa dân tộc Việt Nam. Đảng cũng nhấn mạnh: “Phát triển sự nghiệp văn học, nghệ thuật, chăm lo bồi dưỡng và tạo mọi điều kiện cho sự tìm tòi, sáng tạo của đội ngũ văn nghệ sĩ. Đổi mới phương thức hoạt động của các hội văn học, nghệ thuật” (2). Do đó, văn học, nghệ thuật của nước ta đã đạt nhiều thành tựu quan trọng, góp phần nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Sức mạnh của truyền thống văn hóa, trong đó có văn học, nghệ thuật, được các thế hệ thời đại Hồ Chí Minh phát huy, phát triển lên mức cao nhất để góp phần quan trọng làm nên thắng lợi của hai cuộc chiến tranh chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, thống nhất đất nước, giành lại độc lập dân tộc, tự do cho nhân dân.

Trong thời kỳ đổi mới, văn học, nghệ thuật cũng có bước phát triển mới, nhưng cũng bị ảnh hưởng tiêu cực từ sự chống phá của các thế lực thù địch. Với việc đẩy mạnh thực hiện chiến lược “diễn biến hòa bình” mà mặt trận hàng đầu là hoạt động phá hoại tư tưởng, các thế lực thù địch luôn tìm mọi cách lợi dụng văn học, nghệ thuật để chống phá ta, trong đó chủ yếu là tiến hành tuyên truyền, phổ biến các quan điểm sai trái, thù địch với chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Các thế lực thù địch xác định văn học, nghệ thuật là “mũi đột phá” để “thọc sâu” vào mặt trận tư tưởng, lý luận, văn hóa, hòng ra sức công kích từ bên ngoài và gieo rắc hoài nghi, chia rẽ từ bên trong. Sự chống phá trong văn học, nghệ thuật được các thế lực thù địch xác định là một nhân tố tác động trực tiếp, làm gia tăng tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ ta. Sự chống phá này xuất phát cơ bản từ chiến lược “diễn biến hòa bình”, nhưng cũng bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, trong đó quá trình hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế thị trường làm xuất hiện những điều kiện thuận lợi để các thế lực thù địch có thể lợi dụng đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến các quan điểm sai trái, thù địch vào nước ta thông qua các hình thức văn học, nghệ thuật. Bước đầu có thể xác định các điều kiện cơ bản là:

Một là, văn học, nghệ thuật ngày càng có vai trò to lớn trong đời sống xã hội, tác động mạnh mẽ đến tư tưởng, tình cảm của phần lớn quần chúng nhân dân. Kinh tế đất nước ngày càng phát triển, đời sống vật chất và tinh thần ngày càng được nâng cao thì người dân có nhiều điều kiện quan tâm và hướng đến các hình thức văn học, nghệ thuật để thỏa mãn nhiều hơn các nhu cầu tinh thần của mình. Đi liền với nó, các loại hình văn học, nghệ thuật phát triển một cách mạnh mẽ ở nhiều hình thức nhằm hướng đến phục vụ tối đa nhu cầu và thị hiếu của tất cả các tầng lớp xã hội. Tuy nhiên, điều này cũng gây ra những khó khăn nhất định cho hoạt động quản lý nhà nước về in ấn, xuất bản, truyền tải… các loại hình văn học, nghệ thuật.

Hai là, trong quá trình thực hiện chính sách mở cửa, hội nhập quốc tế, các hình thức văn học, nghệ thuật nước ngoài du nhập vào nước ta một cách ồ ạt, nhiều lúc khó kiểm soát. Các hoạt động giao lưu, hợp tác văn hóa ở cấp khu vực và thế giới diễn ra một cách thường xuyên ở nước ta. Đây là điều kiện để người dân tiếp thu những tinh hoa văn hóa của nhân loại, song cũng là cơ hội để các thế lực thù địch triệt để lợi dụng nhằm truyền bá, phổ biến các quan điểm sai trái, thù địch vào nước ta núp dưới nhiều thủ đoạn, chiêu trò tinh vi, xảo quyệt, nhất là việc hợp tác, phát triển văn học, nghệ thuật. Một số trung tâm văn hóa nước ngoài tại Việt Nam đã có nhiều dấu hiệu phức tạp trong hoạt động giao lưu văn học, nghệ thuật.

Ba là, văn nghệ sĩ, trí thức vốn là người rất nhạy cảm, dễ bức xúc trước những tiêu cực, bất công trong xã hội hay những sơ hở, thiếu sót trong quá trình thực hiện chính sách, pháp luật ở cơ sở. Do đó, một số hạn chế, yếu kém, sơ hở trong công tác quản lý kinh tế, văn hóa, giáo dục; tình trạng tham nhũng, tiêu cực xã hội; mặt trái của kinh tế thị trường hiện nay có tác động xấu và mạnh mẽ đến tư tưởng, tình cảm, khuynh hướng sáng tác của họ. Trong đội ngũ văn nghệ sĩ, trí thức đã xuất hiện một số cá nhân có biểu hiện tiêu cực, quá khích, nhất là số văn nghệ sĩ, trí thức trẻ bị ảnh hưởng tư tưởng văn hóa phương Tây, có quan điểm sai trái. Thực tiễn cho thấy, một số quỹ, tổ chức phi chính phủ đôi khi tài trợ cho các hoạt động sáng tác, nghiên cứu của số văn nghệ sĩ, trí thức có quan điểm cực đoan, quá khích; khuyến khích họ sáng tác theo khuynh hướng xa rời sự lãnh đạo của Đảng, trái với thuần phong, mỹ tục Việt Nam hoặc theo trường phái lai căng “siêu thực”, “hậu hiện đại” mang đậm ảnh hưởng văn hóa phương Tây…

Như vậy, sự chống phá của các thế lực thù địch trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật, việc đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến các quan điểm sai trái, thù địch vào nước ta thông qua các hình thức văn học, nghệ thuật sẽ dần làm gia tăng nguyên nhân của sự sụp đổ chế độ xã hội chủ nghĩa như kiểu ở Liên Xô và Đông Âu. Do đó, cuộc đấu tranh đánh bại các hoạt động chống phá ta trên mặt trận tư tưởng, lý luận, văn hóa, trong đó có lĩnh vực văn học, nghệ thuật của các thế lực thù địch, chặn đứng và đẩy lùi “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” là nhiệm vụ quan trọng nhằm xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân.

Thời gian tới, âm mưu, ý đồ hoạt động tuyên truyền quan điểm sai trái, xuyên tạc trong văn học, nghệ thuật sẽ diễn biến ngày càng phức tạp; thành phần đối tượng sẽ không chỉ bó hẹp trong số văn nghệ sĩ trên lĩnh vực văn học, mà có thể mở rộng sang đối tượng hoạt động trên các lĩnh vực nghệ thuật khác như mỹ thuật, điện ảnh, sân khấu, âm nhạc, thậm chí cả trong các lĩnh vực khoa học xã hội như triết học, xã hội học, tôn giáo, dân tộc học... Vì vậy, công tác đấu tranh, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật phải được chú trọng, quan tâm. Theo đó, cần tổ chức, triển khai đồng bộ các lực lượng, các biện pháp công tác đối với tất cả các loại hình văn học, nghệ thuật nhằm chủ động phát hiện, ngăn chặn, đấu tranh với hoạt động tuyên truyền, phổ biến các quan điểm sai trái, thù địch trong lĩnh vực này; ngăn ngừa, giảm thiểu, vô hiệu hóa ảnh hưởng tiêu cực đối với đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân, góp phần bảo vệ đường lối và sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật. Để đấu tranh có hiệu quả với các quan điểm sai trái, thù địch, giữ gìn và bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc, các giá trị cao đẹp của văn học, nghệ thuật, góp phần nâng cao chất lượng sức mạnh mềm Việt Nam trong tiến trình hội nhập quốc tế, cần tập trung vào một số giải pháp chủ yếu sau đây:

Thứ nhất, cần xây dựng, hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật và tăng cường công tác quản lý nhà nước trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật; nâng cao tính chiến đấu trong các hoạt động lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật, đập tan mọi quan điểm sai trái, thù địch. Thực hiện đồng bộ công tác lãnh đạo, quản lý các loại hình văn học, nghệ thuật nhằm đấu tranh, ngăn chặn sự xuất hiện, ảnh hưởng của các quan điểm sai trái, thù địch. Các cơ quan quản lý văn hóa, văn nghệ, báo chí, xuất bản cần đề cao vai trò, trách nhiệm trong việc xây dựng, hoàn thiện hành lang pháp lý, định hướng công tác quản lý các hoạt động sản xuất, trình diễn, truyền bá… các tác phẩm văn học, nghệ thuật. Rà soát, đánh giá đội ngũ cán bộ quản lý văn hóa, văn nghệ, phóng viên, biên tập viên phụ trách các chuyên mục văn học, nghệ thuật để có kế hoạch bồi dưỡng chính trị, nghiệp vụ; điều chuyển, thanh loại những cán bộ có quan điểm, tư tưởng tiêu cực, lệch lạc.

Thứ hai, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan, ban, ngành chức năng tuyên truyền về tác hại của âm mưu, hoạt động mà các thế lực thù địch lợi dụng văn học, nghệ thuật chống phá cách mạng nước ta. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục chính trị, tư tưởng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên, trí thức, văn nghệ sĩ, học sinh, sinh viên và quần chúng nhân dân về âm mưu, phương thức hoạt động chống phá Việt Nam của các thế lực thù địch trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật nhằm thống nhất nhận thức, nâng cao giác ngộ và bản lĩnh chính trị. Tăng cường giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện bản lĩnh chính trị và tư tưởng cho đội ngũ văn nghệ sĩ; thường xuyên mở các lớp tập huấn chuyên đề, các đợt sinh hoạt chính trị, tư tưởng sâu rộng trong nội bộ các cơ quan, tổ chức văn hóa, văn nghệ và ngoài xã hội nhằm tuyên truyền, giáo dục về truyền thống yêu nước, ý thức trách nhiệm của công dân trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Các cơ quan, đơn vị, tổ chức văn hóa tích cực tạo điều kiện, cổ vũ đội ngũ văn nghệ sĩ phấn đấu sáng tạo những tác phẩm, công trình văn hóa, văn học nghệ thuật có giá trị tư tưởng và nghệ thuật cao, tạo rung cảm sâu rộng; bồi dưỡng, hướng dẫn mọi người vươn tới chân, thiện, mỹ, lên án, phê phán, đấu tranh với cái giả tạo, cái xấu, cái ác.

Thứ ba, tăng cường công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết kinh nghiệm thực tiễn để làm sáng tỏ những vấn đề đang đặt ra đối với lĩnh vực văn học, nghệ thuật cũng như việc xây dựng đội ngũ văn nghệ sĩ. Tập trung nghiên cứu những vấn đề cấp thiết nảy sinh từ đời sống văn học, nghệ thuật để giải quyết dứt điểm, kịp thời, không để phát sinh tư tưởng bất mãn, chống đối ngay từ cơ sở. Nâng cao tính chiến đấu trong hoạt động lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật với sức thuyết phục đồng chí, đồng bào; bảo đảm tính kịp thời, sắc bén trong việc phản bác những luận điệu tuyên truyền sai trái, phản động của các thế lực chống đối.

Thứ tư, đội ngũ cán bộ của các cơ quan báo chí, phát thanh, truyền hình, xuất bản, phát hành, thông tin truyền thông phải làm tròn vai trò chiến sĩ xung kích trên mặt trận tư tưởng, văn hóa, phấn đấu hoàn thành xuất sắc chức năng, nhiệm vụ là người tuyên truyền tập thể, giáo dục tập thể, tổ chức tập thể thực hiện cương lĩnh, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Cung cấp thông tin nhanh, chính xác, kịp thời cho nhân dân. Đồng thời, phải phê phán, phản bác có sức thuyết phục, kịp thời mọi quan điểm sai trái, vạch trần, lên án mọi âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hoàn bình” trên lĩnh vực văn học, nghệ thuật.

______________

Tài liệu tham khảo

1. Lê Huy Bắc (chủ biên), Phê bình văn học hậu hiện đại ở Việt Nam, Nxb Tri thức, Hà Nội, 2013.

2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr.129.

3. Nguyễn Văn Dân, Ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện đại đến văn học nghệ thuật trên thế giới và Việt Nam, Tạp chí Văn học nước ngoài, 8-2012.

4. Lê Anh Thực, Sức mạnh mềm trong bối cảnh hội nhập quốc tế và một số gợi ý cho Việt Nam, Tạp chí Khoa học và Chiến lược, 7- 2018.

5. Phương Lựu, Tư tưởng văn hóa văn nghệ của chủ nghĩa Mác ở phương Tây, Tạp chí Nghiên cứu văn học, 12 - 2008.

6. Lộc Phương Thủy, Tác động của văn học nước ngoài đối với lý luận văn học Việt Nam, Tạp chí Văn học nước ngoài, 3-2005.

Tác giả: Bùi Thanh Tuấn

Nguồn: Tạp chí VHNT số 428, tháng 2-2020