Sáng 7-10-2025, tại Hà Nội, lễ khởi công vở diễn “Trần Nhân Tông” - một dự án nghệ thuật quy mô lớn, đầy tính thử nghiệm - đã chính thức diễn ra. Vở diễn nhằm tôn vinh vị anh hùng dân tộc, Phật hoàng Trần Nhân Tông, và được tổ chức bởi Nhà hát Sân khấu Truyền thống quốc gia Việt Nam phối hợp cùng Liên đoàn Xiếc Việt Nam, theo đơn đặt hàng của Bộ VHTTDL.

Ê-kíp sáng tạo tại lễ khởi công vở diễn

Vở diễn Trần Nhân Tông đánh dấu bước đột phá trong nghệ thuật sân khấu truyền thống, khi mạnh dạn kết hợp giữa nghệ thuật cải lương và nghệ thuật xiếc. Đây là thể nghiệm mới mẻ, hứa hẹn mang đến một góc nhìn hiện đại, hấp dẫn hơn về nhân vật lịch sử vĩ đại, đặc biệt nhằm thu hút khán giả trẻ. Vở diễn tập trung vào giai đoạn từ lúc Vua Trần Nhân Tông sinh ra đến lúc trưởng thành và lên ngôi vua cùng 3 lần đánh tan quân Nguyên Mông.

Kịch bản Trần Nhân Tông phản ánh những lát cắt từ giai đoạn thái tử Trần Khâm đến Vua Trần Trân Tông, đến Thái thượng hoàng Trần Nhân Tông, rồi đi tu và nhập cõi niết bàn. Trong đó, vở diễn tập trung vào giai đoạn ông làm vua để thể hiện hình tượng một vị minh quân và tinh thần đoàn kết của một dân tộc đánh tan quân Nguyên Mông xâm lược. Ở giai đoạn huy hoàng nhất của triều đại nhà Trần, Trần Nhân Tông quyết định đi tu, giao lại cho con trai mình trị vì đất nước.

Phó Giám đốc Nhà hát Sân khấu Truyền thống Quốc gia Việt Nam NSND Triệu Trung Kiên phát biểu tại lễ khởi công vở diễn

NSND Triệu Trung Kiên - Phó Giám đốc Nhà hát Sân khấu Truyền thống quốc gia Việt Nam cho biết, đây là lần thứ ba hình tượng vua - Phật hoàng Trần Nhân Tông được dựng trên sân khấu cải lương phía Bắc. Tuy nhiên, sự kết hợp với nghệ thuật xiếc lần này được kỳ vọng sẽ tạo nên một diện mạo mới, mang tính mãn nhãn, hoành tráng và tượng trưng cho những chiến công hiển hách (hai lần lãnh đạo quân dân Đại Việt đánh tan quân Nguyên Mông), cũng như con đường tu tập đầy gian khổ của Ngài (người sáng lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử).

NSND Tống Toàn Thắng - Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam cho biết, ý tưởng dựng vở đã được ấp ủ từ hơn ba năm trước, một phần vì Liên đoàn Xiếc Việt Nam tọa lạc trên con phố mang tên Trần Nhân Tông, một địa danh gắn liền với nhiều giá trị văn hóa và tinh thần. Vở diễn sẽ được thực hiện trước hết tại sân khấu Rạp Xiếc Trung ương với không gian vuông mở, cho phép khai thác tối đa kỹ thuật biểu diễn như cầu bật, nhào lộn, leo lưới, tung hứng... kết hợp cùng hệ thống ánh sáng, âm thanh, trình chiếu hiện đại.

NSND Tống Toàn Thắng khẳng định: “Chúng tôi muốn khán giả cảm nhận trận chiến hay khoảnh khắc vị vua bước lên Yên Tử không chỉ bằng mắt mà bằng cả cảm xúc và rung động nội tâm”. Cảnh mở màn được hé lộ sẽ đặc biệt ấn tượng: giữa âm vang tiếng trống trận, vó ngựa, khán phòng bỗng lắng lại trong tiếng khóc của trẻ sơ sinh - khoảnh khắc Trần Nhân Tông ra đời.

Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam NSND Tống Toàn Thắng phát biểu tại lễ khởi công

Đồng đạo diễn, NSƯT Trần Quang Khải tiết lộ: “Có những lớp diễn mà nghệ sĩ cải lương hát, còn nghệ sĩ xiếc cùng lúc thể hiện hình ảnh minh họa phía sau - tạo cảm giác như đang xem một bộ phim sống động trên sân khấu”. Cách thể hiện này được gọi là song hành biểu đạt: khán giả vừa được nghe lời ca vừa được xem hình thể chuyển động. Với kinh nghiệm hơn 25 năm biểu diễn, từng thủ vai Phật hoàng Trần Nhân Tông và ở vai trò đạo diễn trẻ, đạo diễn Quang Khải kỳ vọng sẽ sử dụng một ngôn ngữ nghệ thuật tổng hợp, giàu tính giải trí và mang đậm hơi thở thời đại, tạo dấu ấn mạnh mẽ với khán giả trẻ.

Dự án quy tụ một ê-kíp sáng tạo hùng hậu gồm nhiều tên tuổi uy tín: tác giả kịch bản TS Bùi Hữu Dược (nguyên Vụ trưởng Vụ Phật giáo, Ban Tôn giáo Chính phủ) - người am hiểu sâu sắc về lịch sử và tư tưởng Phật học; chuyển thể cải lương: NSƯT Phan Ngọc Chi; chỉ đạo nghệ thuật/Đồng đạo diễn: NSND Tống Toàn Thắng (phụ trách phần xiếc) và NSƯT Trần Quang Khải (phụ trách phần cải lương); thiết kế mỹ thuật sân khấu: NSND Nguyễn Đạt Tăng; biên đạo múa: NSƯT Tuyết Minh; âm nhạc: NSND Huỳnh Anh Tú sáng tác và dàn dựng; phục trang: NSƯT Trương Minh Hùng.

TS Bùi Hữu Dược hy vọng, kịch bản lần này khi kết hợp nhuần nhuyễn giữa sự sáng tạo hình thể của xiếc và vần điệu lay động lòng người của cải lương, không chỉ giúp khán giả Việt Nam mà cả công chúng quốc tế hiểu sâu sắc hơn về vị vua anh minh Trần Nhân Tông. Điều chạm đến cảm xúc của ê-kíp nhất, là tấm lòng nhân từ vô bờ bến của Đức vua - người đã cởi áo bào đắp cho tướng giặc tử trận sau chiến thắng. Vượt lên trên việc tái hiện lịch sử, vở diễn còn là cầu nối truyền tải thông điệp sâu sắc về tinh thần từ bi, trí tuệ và tư tưởng nhập thế của Phật giáo Trúc Lâm.

Kịch bản được chấp bút bởi TS Bùi Hữu Dược - nguyên Vụ trưởng Vụ Phật giáo thuộc Ban Tôn giáo Chính phủ

Vai diễn Trần Nhân Tông được giao cho hai nghệ sĩ cải lương là Nguyễn Minh Hải và Nguyễn Anh Tuấn. Đặc biệt, “cặp đôi vàng” của làng xiếc Việt là NSƯT Vũ Thanh Tuấn và NSƯT Bùi Thu Hương đảm nhận vai Trần Nhân Tông và Khâm Từ Bảo Thánh Hoàng hậu.

Phần âm nhạc do NSND Huỳnh Anh Tú đảm nhiệm được kỳ vọng sẽ giữ được tinh thần dân tộc nhưng vẫn có hơi thở đương đại, dễ lan tỏa, gần gũi với thị hiếu giới trẻ. Nam nghệ sĩ dự kiến sáng tác một bài hát chủ đề, cùng nhiều đoạn nhạc nền mang tính điện ảnh, kết hợp tiếng lý, tiếng hò và âm hưởng Phật giáo. “Âm nhạc sẽ có những khoảng lặng thiền định, tiếng mõ, tiếng gió, tiếng đàn nhưng cũng có những đoạn hùng tráng” - NSND Huỳnh Anh Tú chia sẻ.

Vở diễn Trần Nhân Tông nằm trong chuỗi dự án trọng điểm được Bộ VHTTDL đặt hàng, với mục tiêu không chỉ làm giàu thêm kho tàng kịch mục sân khấu mà còn hướng đến việc phục vụ du lịch và quảng bá nghệ thuật truyền thống Việt Nam. NSND Triệu Trung Kiên bày tỏ kỳ vọng: “Vở diễn này không chỉ dừng ở việc kể lại cuộc đời vị vua anh minh mà còn là một sản phẩm sân khấu - du lịch có giá trị bền vững, để du khách khi đến Hà Nội, đến phố Trần Nhân Tông... có thể thưởng thức một tác phẩm vừa đẹp về nghệ thuật, vừa sâu sắc về tư tưởng”.

Vở diễn dự kiến ra mắt công chúng vào tháng 11-2025.

Bài, ảnh: LIÊN HƯƠNG