Lễ hội kén rể do người dân thôn Đường Yên (Đông Anh, thành phố Hà Nội) tổ chức nhằm tưởng nhớ nhớ công ơn của nữ tướng Lê Hoa - Danh tướng của Hai Bà Trưng. Đây là lễ hội độc đáo có từ ngàn xưa, được tổ chức vào ngày 2-2 (âm lịch) và được phục dựng lại từ năm 2001 sau 60 năm thất truyền, với nhiều nghi lễ, trò chơi dân gian, mang đậm nét văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam.

Theo truyền thuyết, lễ hội kén rể bắt nguồn từ sự tích tướng Lê Hoa có công đánh giặc Đông Hán dưới thời Hai Bà Trưng. Sau đó bà đã được Hai Bà Trưng phong tước “nữ sư anh phong”. Khi được phong chức và trở về làng Đường Yên, bà được dân làng nghênh đón và sau này được suy tôn là Thành Hoàng làng. Hằng năm cứ đến ngày 2-2 (âm lịch) nhân dân lại tổ chức lễ hội để tưởng nhớ công đức to lớn của bà đối với Đường Yên.

Phần lễ chính là đám rước trọng thể đưa thần hoàng làng từ đền về đình tế lễ

Chuyện kể rằng khi Hai Bà Trưng phất cờ khởi nghĩa đánh giặc Đông Hán (năm 40-43) thì ở làng Đường Yên có bà Lê Hoa (còn gọi là Ả Lự) tuổi 17-18 vẫn chưa lấy chồng, tình nguyện đi theo Hai Bà Trưng. Sau đó bà Lê Hoa chiêu mộ quân sĩ ở các nơi và về Đường Yên làm lễ khao quân vào ngày 25 tháng chạp. Sau khi Hai Bà Trưng thắng trận lên ngôi vua, hai bà phong tước cho bà Lê Hoa là “Nữ sử anh phong”, “Tuệ tĩnh phu nhân”. Khi đất nước thanh bình bà Lê Hoa vinh quy bái tổ về làng Đường Yên thì “kiếm gươm vứt bỏ, lại hiền như xưa”.

Truyền thuyết dân gian và thần phả của đình cho rằng bà Lê Hoa không chỉ là một danh tướng của Hai Bà Trưng, còn là người có công chữa bệnh cho dân làng Đường Yên. Vì là nữ tướng, nên khi nước nhà không còn khói lửa đao binh thì phải làm tròn bổn phận của người con gái là đi lấy chồng. Bà được dân làng tôn vinh thờ phụng, lễ hội “kén rể” ra đời từ đó. Lễ hội với nhiều nghi lễ và trò chơi dân gian, thể hiện tinh thần hiếu học, tinh thần thượng võ của dân tộc.

Các trò chơi dân gian được diễn ra tại phần hội

Lễ hội kén rể mang đậm nét văn hóa dân gian truyền thống của dân tộc Việt Nam, và được chuẩn bị kỹ lưỡng từ trang phục đến việc lựa chọn người đóng vai vào các vị trí khác nhau. Trước khi diễn ra lễ hội khoảng một tháng, các thành viên trong làng đã chuẩn bị và tập luyện công phu. Người đóng vai mẹ của đức Thánh bà Lê Hoa (tức “Mẫu Bà”) phải là người đẹp song toàn, gia đình ổn định. Còn hai chàng rể và người đóng vai nữ tướng Lê Hoa phải là trai thanh gái lịch, chưa có gia đình, đồng thời gia đình phải gương mẫu, có uy tín với làng xóm và được mọi người yêu mến.

Lễ kén rể được chia làm hai phần, gồm phần lễ và phần hội. Phần lễ chính là đám rước trọng thể đưa thần hoàng làng từ đền về đình tế lễ. Còn phần hội gồm nhiều trò chơi dân gian được tái hiện ở vùng trung du và đồng bằng Bắc Bộ. Phần thi kén rể sẽ tái hiện 3 trò chơi để thử tài đối với những chàng rể.

Mở đầu hội kén rể là màn vinh quy bái tổ, với một đoàn người rước kiệu bà Lê Hoa đi từ cổng làng vào sân đình, hai bên có các bô lão trong làng chắp tay trước ngực đón “Đức Thánh Bà” xuống kiệu.

Hai chàng rể được chia làm hai phe Bắc và Hậu cùng thi tài qua các trò chơi dân gian gồm: Thi cày, câu ếch, bắt chạch trong chum. Các tích trò đều dựa trên thực tế sản xuất nông nghiệp, thể hiện ước vọng của người dân về cuộc sống ấm no hạnh phúc, mưa thuận gió hòa… Trong đó phần thi cày là phần thi quan trọng của lễ kén rể. Hai chàng rể thể hiện kỹ năng thuần thục, khi buộc dây vào cổ trâu và tạo ra những đường cày sao cho thẳng, đòi hỏi người thi phải là người giỏi nghề nông, khỏe mạnh mới làm tốt phần thi của mình.

Tiếp đó là phần thi câu ếch, trò này thể hiện sự phong phú của đời sống văn hóa tinh thần người Việt. Trong phần thi câu ếch, người ra khỏi vòng tròn là phạm luật và không được tính điểm. Khi tung mồi tóm được ếch, chàng rể sẽ đem ếch về trình giám khảo. Phần thi hấp dẫn và gây tiếng cười nhiều chính là phần thi bắt chạch trong chum. Hai nữ của Mẫu bà được giao nhiệm vụ gây khó dễ cho việc bắt chạch.

Sau ba phần thi, Ban giám khảo chấm điểm bằng thẻ. Kết quả chàng trai thắng cuộc trong trang phục mới được sánh bước cùng nữ tướng Lê Hoa ra mắt dân làng và hội thi kén rể kết thúc.

Chàng trai thắng cuộc trong trang phục mới được sánh bước cùng nữ tướng Lê Hoa ra mắt dân làng

Cùng với đó, dân làng tổ chức múa hát mừng cho đôi trai tài gái sắc đã nên duyên. Lễ hội kén rể là dịp để dân làng Đường Yên (Đông Anh, TP Hà Nội) và du khách có dịp ôn lại truyền thống lịch sử đánh giặc giữ nước của dân tộc Việt Nam, đồng thời góp phần vun đắp tình yêu quê hương, đất nước đối với thế hệ trẻ hôm nay.

THÁI AN - Ảnh: NGUYỄN TRUNG