Sáng 4-4, tại Hà Nội, Cục Nghệ thuật Biểu diễn (Bộ VHTTDL) tổ chức Hội thảo lấy ý kiến Nghị định quy định về khuyến khích phát triển văn học. PGS, TS Tạ Quang Đông - Thứ trưởng Bộ VHTTDL chủ trì Hội thảo.

Cùng tham dự có: Ủy viên là đại biểu Quốc hội chuyên trách của Ủy ban Văn hóa và xã hội của Quốc hội PGS, TS Bùi Hoài Sơn; Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương TS Bùi Thế Đức; Phó Chủ tịch chuyên trách Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam NSND Vương Duy Biên; Các Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam: Nhà văn Nguyễn Bình Phương, Nhà thơ Trần Đăng Khoa; đại diện các ban, ngành Trung ương, các cơ quan quản lý thuộc Bộ VHTTDL; cùng đội ngũ các nhà văn, nhà nghiên cứu.

Thứ trưởng Bộ VHTTDL Tạ Quang Đông phát biểu đề dẫn Hội thảo

Phát biểu đề dẫn Hội thảo, Thứ trưởng Tạ Quang Đông nhấn mạnh, văn học là một trong những trụ cột của đời sống tinh thần, góp phần định hình bản sắc văn hóa dân tộc, nuôi dưỡng tâm hồn con người và phản ánh những giá trị xã hội. Và không thể thiếu của đời sống tinh thần dân tộc, là tiếng nói của con người trước lịch sử, là cầu nối giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.

Văn học không chỉ ghi lại những biến động của đời sống mà còn góp phần định hình tư tưởng, bồi đắp nhân cách và xây dựng bản sắc văn hóa của một quốc gia. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và cách mạng công nghiệp 4.0, việc xây dựng một hành lang pháp lý để khuyến khích phát triển văn học trở nên cấp thiết, đảm bảo văn học vừa giữ vững truyền thống, vừa tiếp cận những xu hướng sáng tạo mới. Dự thảo Nghị định quy định về khuyến khích phát triển văn học không chỉ là một chủ trương đúng đắn mà còn là một đòi hỏi cấp thiết trước những vận động mới của đời sống xã hội và sáng tạo nghệ thuật.

“Hội thảo là diễn đàn trao đổi, thảo luận sâu sắc giữa các nhà quản lý, nhà nghiên cứu, nhà văn, nhà xuất bản, nhà báo và những người hoạt động trong lĩnh vực văn học, nhằm đóng góp ý kiến xây dựng một hành lang pháp lý hiệu quả, khả thi và thực sự có tác động thúc đẩy văn học Việt Nam phát triển bền vững” – Thứ trưởng Tạ Quang Đông nhấn mạnh.

Trong thời đại ngày nay, khi thế giới bước vào kỷ nguyên số, văn học cũng đang có những sự chuyển mình mạnh mẽ. Các nền tảng xuất bản điện tử, sách số, văn học mạng, trí tuệ nhân tạo… đang đặt ra những thách thức và cơ hội mới cho người cầm bút. Văn học không chỉ đơn thuần là những trang giấy nữa mà đã mở rộng ra các hình thức thể hiện đa dạng hơn, tiếp cận đông đảo công chúng hơn, nhưng đồng thời cũng đặt ra yêu cầu về việc bảo tồn giá trị nghệ thuật và định hướng sáng tạo trong một môi trường đầy biến động.

Ngay từ những ngày đầu thành lập nước, Đảng và Nhà nước ta luôn xác định văn học là một lĩnh vực đặc biệt tinh tế của xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và phát triển hình thành nhân cách con người Việt Nam và nền văn hóa dân tộc. Tại Hội nghị gặp mặt văn nghệ sĩ năm 2024, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: "Lịch sử hàng nghìn năm dựng nước, giữ nước cho thấy vào những thời điểm cam go nhất, những thời điểm có ý nghĩa bước ngoặt, văn hóa và con người Việt Nam luôn là động lực vĩ đại giúp dân tộc ta lập nên những kỳ tích". Quan điểm của Tổng Bí thư một lần nữa khẳng định trong bất kỳ giai đoạn cách mạng nào văn hóa nói chung và văn học, nghệ thuật (VHNT) nói riêng luôn được Đảng và Nhà nước ta đặt lên hàng đầu, là một trong những trụ cột, động lực tinh thần to lớn, góp phần quan trọng làm nên những thành tựu vĩ đại trong công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước trước kia, cũng như trong công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ngày nay.

Toàn cảnh Hội thảo

Nhìn lại lịch sử, chúng ta có thể thấy rằng Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách quan trọng nhằm khuyến khích sự phát triển của văn học: Đó là các Nghị quyết về văn hóa, văn học nghệ thuật của Đảng như: Nghị quyết số 23-NQ/TW năm 2008 của Bộ Chính trị về tiếp tục xây dựng và phát triển VHNT trong thời kỳ mới đã khẳng định nhiệm vụ quan trọng là khuyến khích, tạo điều kiện cho văn nghệ sĩ sáng tác. Gần đây nhất, Hội nghị Trung ương 9 khóa XI (năm 2014) tiếp tục đặt vấn đề về xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, trong đó có văn học.

Theo Thứ trưởng Tạ Quang Đông, các chính sách hỗ trợ sáng tác, tổ chức trại sáng tác, giải thưởng văn học nhằm tôn vinh và động viên các nhà văn. Cơ chế bảo hộ quyền tác giả, bản quyền ngày càng được hoàn thiện để bảo vệ quyền lợi của người sáng tạo. Tuy nhiên, trước những biến động nhanh chóng của đời sống và sự phát triển của công nghệ, những chính sách này cần tiếp tục được điều chỉnh, bổ sung để phù hợp với thực tiễn mới.

Mặc dù đã có nhiều chính sách hỗ trợ, nhưng thực tế cho thấy vẫn còn những khoảng trống và thách thức trong việc khuyến khích phát triển văn học: Chưa có cơ chế tài trợ, đặt hàng sáng tác đủ mạnh để tạo điều kiện cho các nhà văn theo đuổi những đề tài lớn, có giá trị tư tưởng và nghệ thuật cao; Các trại sáng tác chưa thực sự phát huy hiệu quả, chưa tạo ra được nhiều tác phẩm có sức ảnh hưởng rộng rãi; Hoạt động quảng bá, phổ biến tác phẩm văn học vẫn còn hạn chế, khiến nhiều tác phẩm hay chưa đến được với đông đảo công chúng trong và ngoài nước.

“Nhà nước cần làm gì để văn học có thể phát triển mạnh mẽ hơn trong thời đại mới. Dự thảo Nghị định lần này là bước tiến quan trọng trong việc thể chế hóa các quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước, tạo hành lang pháp lý thuận lợi hơn nữa cho sự phát triển của văn học Việt Nam” – Thứ trưởng Tạ Quang Đông nhấn mạnh.

Thứ trưởng mong muốn, qua Hội thảo, các đại biểu, các nhà văn, nhà nghiên cứu, các cơ quan quản lý nhà nước cùng thảo luận, trao đổi trọng tâm vào một số nội dung chính sách cụ thể về:

Một là Hỗ trợ, đầu tư cho hoạt động văn học: Cần có cơ chế tài chính cụ thể, ổn định, không chỉ hỗ trợ về vật chất mà còn tạo điều kiện về môi trường sáng tác. Hai là, tổ chức trại viết, sáng tác văn học: Cần đổi mới phương thức tổ chức để thực sự trở thành nơi khơi nguồn cảm hứng sáng tác. Ba là, tổ chức cuộc thi viết, sáng tác tác phẩm văn học: Nên có sự phân loại rõ ràng về thể loại, độ tuổi tác giả và hướng đến các đề tài mang tính đột phá. Bốn là, Giải thưởng văn học quốc gia: Cần nâng cao uy tín, chất lượng, mở rộng ảnh hưởng ra khu vực và quốc tế. Năm là, giới thiệu, quảng bá, phổ biến tác phẩm văn học: Cần có chiến lược dài hơi, đẩy mạnh dịch thuật, liên kết xuất bản với thị trường quốc tế.

Thứ trưởng Tạ Quang Đông nhấn mạnh, Hội thảo hôm nay không chỉ nhằm đóng góp ý kiến cho dự thảo Nghị định mà còn là dịp để chúng ta cùng nhìn nhận lại chặng đường phát triển của văn học Việt Nam, đánh giá những thành tựu và những vấn đề cần tiếp tục tháo gỡ.

Phó Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn Trần Hướng Dương trình bày dự thảo Nghị định quy định về khuyến khích phát triển văn học

Trình bày dự thảo Nghị định quy định về khuyến khích phát triển văn học, Phó Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn Trần Hướng Dương cho biết, Dự thảo Nghị định quy định về khuyến khích phát triển văn học gồm 7 Chương và 34 Điều.

Trong đó, Dự thảo Nghị định quy định những nội dung cơ bản như: phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng; giải thích từ ngữ; chính sách của Nhà nước về khuyến khích phát triển văn học; những nội dung cơ bản về quản lý nhà nước đối với văn học; dừng tổ chức các hoạt động văn học, thu hồi giải thưởng và kinh phí thực hiện đối với các hoạt động văn học.

Về sáng tác tác phẩm văn học, Dự thảo Nghị định tập trung quy định cơ chế hỗ trợ, đầu tư, tiêu chí, quy trình lựa chọn tác giả để Nhà nước hỗ trợ, đầu tư sáng tác, nghiệm thu, những tác phẩm văn học sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước nhằm hỗ trợ và khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia các hoạt động sáng tác văn học, đồng thời thu hút nguồn lực xã hội hóa cho hoạt động sáng tác văn học tại Việt Nam.

Về tổ chức trại sáng tác văn học, gồm: Tiêu chí để tổ chức đáp ứng khi tổ chức một trại sáng tác văn học, trong đó khẳng định Bộ VHTTDL là cơ quan có trách nhiệm tổ chức các trại sáng tác văn học theo định kỳ hằng năm, nhằm tạo ra một cơ chế khuyến khích không chỉ về vật chất mà còn khuyến khích về tinh thần, tạo động lực đối với các tác giả tham gia trại nhiệt huyết sáng tạo tác phẩm văn học; quy định trình tự thông báo và cơ quan nhà nước có thẩm quyền tiếp nhận thông báo trước khi tổ chức trại sáng tác văn học; quy định cụ thể về nội dung của Quy chế trại sáng tác văn học, Hội đồng chuyên môn trại sáng tác văn học. Đồng thời, dự thảo Nghị định quy định cụ thể về tiêu chí trại viên trại sáng tác và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức khi tổ chức trại sáng tác tác phẩm văn học.

Các đại biểu tham dự Hội thảo

Về cuộc thi sáng tác tác phẩm văn học, khẳng định Bộ VHTTDL là cơ quan có trách nhiệm tổ chức cuộc thi sáng tác tác phẩm văn học theo định kỳ từ 3 năm đến 5 năm một lần đối với từng thể loại văn học nhằm tạo ra một cơ chế khuyến khích không chỉ về vật chất mà còn khuyến khích về tinh thần, tạo động lực đối với các tác giả trong sáng tạo các tác phẩm văn học đỉnh cao

Về giải thưởng văn học quốc gia, khẳng định rõ vai trò của Bộ VHTTDL trong việc lựa chọn các tác phẩm có giá trị nghệ thuật cao xứng đáng để tôn vinh giải thưởng quốc gia; quy định quyền lợi và nghĩa vụ của tác giả có tác phẩm được tôn vinh.

Về giới thiệu, quảng bá, phổ biến tác phẩm văn học: Dự thảo Nghị định quy định tiêu chí lựa chọn tác phẩm tiêu biểu cho văn học Việt Nam để giới thiệu quảng bá, hỗ trợ việc tham gia các hội chợ triển lãm tại nước ngoài.

Giới thiệu tác phẩm có chất lượng đại diện cho văn học Việt Nam tham gia các cuộc thi, giới thiệu tham gia giải thưởng văn học uy tín quốc tế; xây dựng trang thông tin điện tử về văn học Việt Nam nhằm phổ biến, giới thiệu, quảng bá các tác giả, tác phẩm văn học Việt Nam.

Xây dựng cơ sở dữ liệu, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số trong lĩnh vực văn học tại Việt Nam nhằm góp phần hoàn thiện hành lang pháp lý và cơ chế quản lý nhà nước đối với lĩnh vực có liên quan góp phần tập hợp các đầu mối và nguồn lực thúc đẩy hoạt động giới thiệu quảng bá và xúc tiến phát triển văn học có chiều sâu và hiệu quả.

Về điều khoản thi hành: Dự thảo Nghị định quy định về hiệu lực thi hành và trách nhiệm hướng dẫn thi hành.

Tại hội thảo, các đại biểu, nhà nghiên cứu, những người hoạt động trong lĩnh vực văn học đều đánh giá cao việc xây dựng Nghị định quy định về khuyến khích phát triển văn học, thực sự cần thiết trong giai đoạn hiện nay; cơ bản nhất trí cao với kết cấu, nội dung của Nghị định, bởi đã bao hàm đầy đủ, toàn diện các vấn đề liên đến lĩnh vực và các hoạt động văn học. Bên cạnh đó, các đại biểu cũng nhấn mạnh Nghị định cần được xây dựng chặt chẽ hơn, tránh chồng chéo, và đồng bộ với hệ thống văn bản pháp luật hiện hành.

Ủy viên là đại biểu chuyên trách Ủy ban Văn hóa và xã hội của Quốc hội, PGS, TS Bùi Hoài Sơn phát biểu tại Hội thảo

Phát biểu tại Hội thảo, Ủy viên là đại biểu chuyên trách Ủy ban Văn hóa và xã hội của Quốc hội, PGS, TS Bùi Hoài Sơn cho rằng, khi xây dựng Nghị định văn học cần quan tâm và đặt trong bối cảnh phát triển mới, vì thế cần xây dựng một hệ sinh thái văn học. Trong đó cần quan tâm đến các yếu tố, trong đó có các nhà văn và người liên quan đến hoạt động văn học; cần có chính sách nhằm khuyến khích, khai thác những chủ đề về văn hóa, lịch sử, cách mạng trong sáng tác văn học Việt Nam; đồng thời cần chú ý đến việc đầu tư công nghệ cho hoạt động sáng tác, phổ biến các tác phẩm văn học; hay quảng bá các tác phẩm văn học trên các nền tảng khác nhau và tổ chức các sự kiện văn học…

Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, nhà thơ Trần Đăng Khoa phát biểu tại Hội thảo

Đóng góp ý kiến tại Hội thảo, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, nhà thơ Trần Đăng Khoa bày tỏ sự vui mừng khi Dự thảo Nghị định quy định về khuyến khích phát triển văn học đã được xây dựng kỹ lưỡng, bài bản. Nhà thơ Trần Đăng Khoa cũng nêu ý kiến, trong Nghị định cần có quy định rõ ràng để tránh trùng lặp với các giải thưởng khác như Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về VHNT hay Giải thưởng Sách quốc gia…

Phát biểu tham luận “Phát triển văn học Việt Nam trong giai đoạn mới: Từ Nghị định đến thực tiễn”, Ths, Nhà văn Đặng Thị Thúy – Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp VHNT Hải Phòng đồng tình và cơ bản nhất trí cao với kết cấu, nội dung của Nghị định. Đưa ra một số đề xuất góp phần triển khai thực hiện có hiệu quả Nghị định, nhà văn Đặng Thị Thúy cho rằng, cần bổ sung thêm phục lục là mẫu các văn bản trình cấp có thẩm quyền về việc tổ chức Trại viết, sáng tác, các cuộc thi, giải thưởng về văn học. Về đối tượng áp dụng, cần bổ sung quy định về trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân nước ngoài khi tham gia các hoạt động văn học tại Việt Nam, phải đảm bảo tuân thủ pháp luật và tôn trọng văn hóa bản địa của Việt Nam…

“Về hỗ trợ, đầu tư cho sáng tác, cần có tiêu chí, tiêu chuẩn rõ ràng hơn để lựa chọn tác giả và tác phẩm được hỗ trợ; cần quy định tiêu chuẩn, phân loại và định mức hỗ trợ cho từng thể loại văn học căn cứ chất lượng, hàm lượng trí tuệ sáng tạo và công phu của tác giả. Đồng thời cần có cơ chế giám sát, đánh giá hiệu quả của việc hỗ trợ, đảm bảo nguồn lực được sử dụng đúng mục đích, đúng đối tượng và tương đối khách quan, công bằng, tránh tình trạng đánh đồng, cào bằng trong hỗ trợ, đầu tư cho tác giả, tác phẩm” - Nhà văn Đặng Thị Thúy góp ý.

Chia sẻ tại Hội thảo, tác giả Nguyễn Thị Minh Nguyệt (Hà Nội) nhấn mạnh, Dự thảo Nghị định không chỉ là sự kế thừa, còn là bước tiến quan trọng thể hiện tầm nhìn “văn học trong sự phát triển bền vững”, trở thành công cụ hiệu quả để nuôi dưỡng tài năng, bảo tồn di sản và hội nhập văn hóa toàn cầu.

Tác giả Nguyễn Thị Minh Nguyệt cho rằng về tên gọi dự thảo “Nghị định quy định về khuyến khích phát triển văn học” đã phản ánh đúng nội dung chính của Nghị định, tuy nhiên chưa bao hàm hết các nội dung quan trọng mà Nghị định đã nêu. Bà Nguyễn Thị Minh Nguyệt đề xuất đổi tên gọi là “Nghị định về chính sách khuyến khích, hỗ trợ, đầu tư và quản lý hoạt động văn học”.

Về nội dung chi tiết, bà Nguyễn Thị Minh Nguyệt nêu ý kiến: nhìn chung, bản dự thảo đã đặt nền móng quan trọng cho hình thành Nghị định; các chương, điều sắp xếp khá hợp lý, nội dung đã được nêu ra. Nhưng cần cụ thể hóa hơn nữa để văn bản dễ hiểu và dễ áp dụng…

NGỌC BÍCH - Ảnh: TRẦN HUẤN