Từ những sự hợp tác đầu tiên
Trong một thị trường phim truyền hình nơi các đề tài tình cảm gia đình, hình sự hoặc hài hước chiếm ưu thế, sự hồi sinh của phim chính luận là một thách thức lớn. Dòng phim này luôn đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về chính trị, pháp luật và cơ chế vận hành của bộ máy nhà nước, cùng với đó là sự dấn thân và táo bạo của các nhà làm phim.
Ðể thoát khỏi cái bóng “khuôn mẫu” và “giáo điều” cũ, Trung tâm sản xuất Phim truyền hình - Ðài truyền hình Việt Nam (VFC) đã lựa chọn chiến lược cập nhật tính thời sự nóng bỏng và đưa câu chuyện gần gũi hơn với đời sống. Thay vì chỉ dừng lại ở những vụ án nhỏ lẻ hay những bài học luân lý đơn thuần, các tác phẩm chính luận mới đã trực tiếp “chạm” đến những vấn đề cốt lõi, những “đại án” rung động xã hội, như công cuộc chống tham nhũng, lạm dụng quyền lực, và sự biến chất của cán bộ cấp cao.
Sự thay đổi này không chỉ mang tính hình thức mà còn là thay đổi về bản chất. Nếu trước đây, phim chính luận thường chỉ “động chạm” cán bộ cấp dưới, thì bắt đầu từ Sinh tử, đã táo bạo khai thác những sai phạm nghiêm trọng ở cấp tỉnh, phơi bày sự tha hóa quyền lực trong các liên minh lợi ích tinh vi. Ðiều này khiến khán giả háo hức ngóng đợi bởi tính chân thực, thậm chí là sự ám ảnh khi nhận ra những câu chuyện trên màn ảnh có thể là lát cắt từ chính đời sống thực tế mà họ đang chứng kiến.
Sự trở lại này là minh chứng cho nỗ lực của giới nghề trong việc cống hiến những tác phẩm mang đậm hơi thở thời đại, nhấn mạnh vai trò của điện ảnh không chỉ là giải trí mà còn là phương tiện nghệ thuật hiệu quả để phổ biến kiến thức pháp luật và nuôi dưỡng niềm tin vào công lý.
Hai bộ phim Sinh tử (2019) và Đấu trí (2022) là những cột mốc quan trọng, định hình lại dòng phim chính luận Việt Nam, giúp nó vượt qua sự khô cứng và trở nên kịch tính, hấp dẫn. Nếu Sinh tử tập trung vào lạm dụng quyền lực, thì Đấu trí lại là câu chuyện về cuộc chiến chống lại những kẻ có tiền, có quyền, có địa vị và cả tri thức - những đối tượng tội phạm “cổ cồn trắng” sẵn sàng dùng âm mưu, thủ đoạn để lợi dụng chính sách, cơ chế trục lợi. Sự hấp dẫn của Đấu trí nằm đúng như tên gọi: những cuộc đấu trí, cân não gay cấn, với sự tư vấn, phối hợp của Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03 - Bộ Công an), đảm bảo tính chuyên môn, nghiệp vụ và các chi tiết pháp luật được phản ánh chính xác.
Phép thử đạo đức và khẳng định niềm tin vào công lý
Tiếp nối thành công, Lằn ranh ra mắt với một đề tài mang hơi thở thời đại mới, đó là tinh gọn bộ máy và công tác cán bộ trong bối cảnh đổi mới và phòng chống tham nhũng, tiêu cực.
Lằn ranh xây dựng câu chuyện ở tỉnh Việt Ðông, khi tỉnh này bước vào giai đoạn sáp nhập và tinh gọn bộ máy. Các dự án trọng điểm, các ghế lãnh đạo và cả sinh mệnh chính trị của nhiều người bị xáo trộn. Từ vụ tự sát của một mắt xích trong đường dây đánh bạc mở ra một chuỗi điều tra triệt phá đường dây cá độ có liên quan không nhỏ đến các vị “tai to mặt lớn” trong tỉnh. Thời điểm “nhạy cảm” này trở thành một phép thử đạo đức toàn diện, phơi bày những thử thách nan giải cho các lãnh đạo cấp cao như Bí thư Trần Sơn, Chủ tịch Nguyễn Văn Thủy và Phó Bí thư Lê Ðình Sách. Họ là những người trực tiếp gánh vác việc sắp xếp nhân sự, buộc phải đối mặt với lựa chọn nghiệt ngã: thỏa hiệp với sai trái hay kiên quyết đối đầu để bảo vệ chính nghĩa.
Bộ phim không né tránh các vấn đề gai góc, điển hình là đại án tại dự án chung cư Trinh Tam - một “biểu tượng phát triển” nhưng lại chất chứa vô vàn sai phạm, từ ách tắc sổ hồng đến bóp méo quy hoạch. Sự kiện này kéo theo hàng loạt cán bộ từ cấp thấp đến cao, bao gồm Trịnh Văn Khắc - Phó Giám đốc Sở Xây dựng (thân tín của Phó Bí thư Ðình Sách) và Phạm Ngọc Triển - Chánh văn phòng UBND tỉnh, vào vòng xoáy tội lỗi và dàn xếp mờ ám.
Vai trò then chốt thuộc về Bùi Hằng Thu - Phó Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh. Càng đào sâu vào vụ án Trinh Tam, cô cùng đồng sự càng khám phá ra sự thật cay đắng: bất kỳ ai, từ thanh tra viên nhỏ đến người nắm giữ quyền lực, đều có thể sa ngã. Cá nhân Bùi Hằng Thu cũng phải đối diện với áp lực từ cấp trên, đứng trước lựa chọn sinh tử: tiếp tục dấn thân bảo vệ công lý hay chấp nhận thăng tiến để đổi lấy sự an toàn sự nghiệp. Một quyết định nhỏ cũng có thể biến một cán bộ thành kẻ phạm tội hoặc người giữ được chính nghĩa. Bộ phim nhấn mạnh rằng, việc bổ nhiệm, luân chuyển, sắp xếp nhân sự không chỉ là thủ tục hành chính, mà là thước đo đạo đức và năng lực lãnh đạo, quyết định tương lai của cả hệ thống. Lằn ranh cũng cho thấy công cuộc tinh gọn bộ máy không chỉ là sự sáp nhập cơ học, cắt giảm chức danh mà còn là một cuộc thanh lọc về nhân cách, phẩm chất và ý chí. Phim cũng là lời nhắc nhở rằng, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, sự liêm chính, công tâm cũng là những giá trị cốt lõi, giữ vững cho bộ máy nhà nước vận hành đúng đắn.
Khác biệt với dòng phim chính luận khô khan, Lằn ranh đã thể hiện hơi thở thời đại một cách sinh động. Bộ phim khẳng định việc bổ nhiệm, luân chuyển nhân sự không chỉ là thủ tục hành chính mà là thước đo minh bạch và đạo đức công vụ. Quá trình tái cơ cấu không chỉ là cắt giảm cơ học mà còn là một cuộc “thanh lọc” về nhân cách. Ðúng như tên gọi, sức hấp dẫn của phim nằm ở những “lằn ranh” thiện - ác, chính - tà mỏng manh, nơi mỗi quyết định nhỏ đều có thể đẩy một cán bộ vào vòng lao lý hoặc giúp họ giữ vững liêm chính.
Ðặc biệt, sau Sinh tử, Lằn ranh là dự án tiếp theo của VFC có sự phối hợp chặt chẽ của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao trong việc tư vấn chuyên môn, hỗ trợ nhân lực và vật lực. Sự hợp tác này cam kết mang đến một tác phẩm chất lượng, đầy đủ tính nghiệp vụ và truyền cảm hứng mạnh mẽ về trách nhiệm xã hội, đạo đức công vụ và niềm tin không lay chuyển vào công lý.
Theo Quyền Giám đốc VFC, NSƯT Lê Mạnh, sự hỗ trợ của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đã giúp ê-kíp thể hiện chân dung người kiểm sát viên một cách đúng đắn, giàu nhân văn, vừa nghiêm cẩn về nghề nghiệp, vừa gần gũi với đời sống. Phó Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Trần Hải Quân, khẳng định dự án không chỉ giới thiệu hình ảnh của ngành Kiểm sát mà còn góp phần lan tỏa tinh thần “Thượng tôn pháp luật - Bảo vệ công lý - Giữ gìn kỷ cương” đến công chúng. Ông cho rằng, Lằn ranh là bộ phim chứa đựng nhiều thông điệp sâu sắc về công lý, đạo đức công vụ và cuộc đấu tranh không khoan nhượng với tham nhũng, tiêu cực và lợi ích nhóm.
Về quá trình sản xuất, đạo diễn khẳng định vai trò của Viện Kiểm sát là “vô cùng quan trọng”: “Nếu không có sự hỗ trợ, tư vấn chuyên môn từ Viện, chúng tôi khó có thể đảm bảo được độ chính xác và tính thuyết phục của tác phẩm”. Kết quả của sự hợp tác chặt chẽ này là một tác phẩm thoát ra khỏi những khuôn mẫu khô cứng của dòng chính luận, mang hơi thở đương đại và phản ánh hơi thở thời đại một cách sâu sắc. Thành công của chúng được xây dựng dựa trên ba trụ cột chính: tính thời sự, khắc họa sự phức tạp của “liên minh ma quỷ,” và sự chuyên môn hóa trong sản xuất.
Lằn ranh không chỉ là một câu chuyện về các vụ án hình sự, mà là câu chuyện của niềm tin vào công lý, vào bản lĩnh của những người bảo vệ pháp luật. Nó khắc họa đậm nét hình ảnh người Kiểm sát viên nhân dân - những con người trung thực, bản lĩnh, thẳng thắn và bảo vệ công lý, lẽ phải đến cùng. Bộ phim đã chứng minh: khi có người dám đứng lên bảo vệ lẽ phải, bóng tối sẽ bị đẩy lùi, và sự liêm chính, công tâm luôn là giá trị cốt lõi, giữ vững cho bộ máy nhà nước vận hành vì nhân dân, vì tương lai của đất nước
Việc “chọn mặt gửi vàng” các diễn viên thực lực, có nội lực diễn xuất và khả năng thể hiện những câu thoại chuyên môn liên quan đến tư pháp, cũng là một yếu tố then chốt đảm bảo chất lượng. Dàn diễn viên gồm nhiều tên tuổi như NSND Trung Anh trong vai Lê Ðình Sách, NSND Trọng Trinh vai Bí thư Tỉnh ủy Trần Sơn, NSƯT Phạm Cường trong vai Chủ tịch tỉnh Nguyễn Văn Thủy, Mạnh Trường trong vai Chánh văn phòng UBND tỉnh Phạm Ngọc Triển, Hồng Diễm vai Phó Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bùi Hằng Thu cùng dàn diễn viên Bảo Anh, Tiến Lộc, Anh Ðào, Mạnh Cường, Huyền Trang...
Kịch bản phim do nhà văn Phạm Ngọc Tiến và biên kịch Vũ Liêm cùng triển khai. Nếu Phạm Ngọc Tiến từng là tác giả của nhiều kịch bản thành công như Chuyện làng Nhô, Ðàn trời, Ngõ lỗ thủng, Sinh tử… thì Vũ Liêm cũng từng chấp bút cho nhiều dự án phim chính luận thành công.
VŨ MINH LƯƠNG
Nguồn: Tạp chí VHNT số 623, tháng 10-2025
