Phan Thanh Bình, Phụng hàm thư, acrylic

Hình tượng Tứ linh (Long, Lân, Quy, Phụng) gắn liền với văn hóa Ðông Á tượng trưng cho sự cát tường và điềm tốt lành, những biểu tượng này không chỉ quen thuộc trong mỹ thuật cung đình và kiến trúc truyền thống mà còn mang trong mình hệ tư tưởng phong phú từ triết học, tôn giáo đến các quan niệm nhân sinh sâu sắc. Nếu như công chúng đã quen thuộc với việc nhìn thấy hình tượng Tứ linh hiện hữu ở các quần thể kiến trúc Ðại nội, thì triển lãm bao gồm các tác phẩm hội họa, điêu khắc còn mang đến những góc nhìn mới mẻ, đặc sắc của các nghệ sĩ, với những cách tiếp cận riêng biệt và đầy tính ý niệm của mình, các tác giả đã sử dụng triệt để yếu tố đường nét, bố cục, màu sắc để đưa hình tượng Tứ linh gần gũi hơn với đời sống thường nhật, góp phần thúc đẩy các giá trị truyền thống, văn hóa mà tính thẩm mỹ độc đáo này được tái hiện sống động hơn trong mắt công chúng. 

Từ thời chúa Nguyễn, hình tượng chim phụng được trang trí ở hầu hết các công trình kiến trúc, theo điển tích phương Ðông, Phụng là sứ giả mang may mắn, tượng trưng cho sắc đẹp và đức hạnh của người phụ nữ. Chính vì vậy không khó để bắt gặp hình tượng chim Phụng trong các tác phẩm của những họa sĩ tham gia triển lãm lần này, điển hình như Phụng ngũ sắc của nữ họa sĩ Ðặng Thị Thu An, với chất liệu độc đáo sơn mài trên toan, Thu An đã lột tả được vẻ đẹp hoàng tộc của Phụng với đôi cánh xoè rộng như đang vươn mình giữa tầng không, Phụng quay nghiêng thanh thoát, phần đuôi toả đều theo dạng quạt nan - một đặc điểm quen thuộc trong tạo hình truyền thống nhưng được làm mới bằng kỹ thuật sơn mài và thể hiện ở một chất liệu đặc biệt đó là trên toan. Lối tạo hình mềm mại, uyển chuyển với sự hoà quyện giữa các gam màu tươi tắn như đỏ, hồng, vàng, cam,.. tạo ra hiệu ứng thị giác rực rỡ và còn hàm chứa ý nghĩa ngũ hành, biểu trưng cho sự hoà hợp giữa trời - đất - con người. 

Cùng sử dụng hình tượng Phụng nhưng đối lập với sự tương quan màu sắc ấy lại là một Phụng hàm thư đầy biến chuyển, uy nghi của họa sĩ Phan Thanh Bình, bằng các thủ pháp nghệ thuật của mình, tác giả đã khắc họa Phụng hàm thư với đôi cánh dang rộng, mỏ nhọn, đuôi dài uốn lượn với các gam màu sắc bén vần vũ xung quanh đầy sức mạnh và uy lực. Bức tranh lột tả một hình tượng Phụng ngậm thư như một nét ẩn dụ về sự chuyên chở tri thức, văn hóa đặc trưng cho sứ mệnh cao cả của văn minh và tinh thần bảo tồn, lan toả di sản tri thức. Sự kết hợp giữa không gian đa tầng, huyền ảo cùng với tông màu trầm lạnh tạo sự tương phản kỳ bí đối với hình tượng Phụng chính là sự chiêm nghiệm dày dặn thông điệp và trí tuệ mà họa sĩ đã thể hiện trong tác phẩm của mình.

Đặng Thị Thu An, Phụng ngũ sắc, sơn mài trên toan 
 

Ðây có lẽ là 2 tác phẩm về Phụng đối lập nhưng lại tạo nên một chiều sâu cảm thụ nghệ thuật rất đặc biệt của triển lãm, tạo cho người xem nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau khi bước vào Ðiện Kiến Trung để thưởng lãm. 

Bên cạnh đó, các hình tượng Long - Lân - Quy cũng lần lượt hiện hữu trên bề mặt tác phẩm của các nghệ sĩ với những cách thể nghiệm độc đáo, đầy tính cá nhân và đem tới sự đánh giá cao của giới chuyên môn về tính thẩm mỹ cũng như các giá trị nhân văn mà tác phẩm đem lại. 

“Hình tượng Tứ linh qua nghệ thuật tạo hình” không chỉ dừng lại ở những nghệ sĩ gạo cội, những giảng viên đã có nhiều năm kinh nghiệm giảng dạy và tiếp xúc với các hình tượng nghệ thuật, mà còn tạo cơ hội cho những bạn sinh viên đầy tiềm năng được tham gia vào một phần của triển lãm. Không ít người cho rằng các tác phẩm sinh viên đã hoàn toàn bước ra khỏi giảng đường đại học khi không còn co mình vào những khuôn khổ bố cục, màu sắc. Các tác phẩm không chỉ phản ánh góc nhìn của giới trẻ hiện nay về hình tượng Tứ linh mà còn đem lại một làn gió mới mẻ trong cách biểu đạt những hình tượng mang tính lịch sử, văn hóa của dân tộc. Với chất liệu mực nho, acrylic trên giấy dó - Vỡ mùa của Trần Châu Nhi kết hợp giữa bút pháp hiện đại với các chất liệu đậm tính truyền thống đã thể hiện những đường nét xoắn lượn, đan cài, tạo thành một mê cung thị giác, với các mảng màu đen tinh tế từ mực nho và những nét điểm phá trắng tinh khôi tạo nên các hình tượng Tứ linh như được bao phủ đan xen của bóng tối trùng điệp. 

Tác phẩm Thời gian của sinh viên Trần Thị Thi Linh gợi ra một không gian đậm chất biểu cảm, nơi các yếu tố lịch sử và thời gian đan xen nhau tạo thành một lát cắt đầy chiều sâu. Hình ảnh Lân biểu hiện cho điềm lành, thịnh vượng, nổi bật ở trung tâm bố cục, cùng các đường nét không gian đầy tính nội tâm gợi nên nhiều hoài niệm và suy tư. Với chất liệu sơn mài, tác giả đã sử dụng cảm xúc mãnh liệt của mình để đưa vào bức tranh những mảng màu cam đỏ gợi liên tưởng đến hoàng hôn, hoặc tượng trưng cho các ký ức huy hoàng đã từng xảy ra tại đây. Chính chất liệu sơn mài mà tác giả sử dụng đã lột tả rõ nét không chỉ chiều sâu không gian vật lý mà còn là chiều sâu nội tâm thông qua các lớp màu trầm tích tụ qua nhiều lần mài, tạo nên các lớp hiệu ứng mạnh về không gian.

Sự góp mặt của những sinh viên ưu tú đến từ Trường Ðại học Nghệ thuật Huế không chỉ mang ý nghĩa vô cùng to lớn với cá nhân các bạn sinh viên được tham gia mà còn với môi trường giáo dục nghệ thuật, họ không đơn thuần trưng bày tác phẩm của mình mà còn được tiếp cận trực tiếp với quy trình chuyên nghiệp của một sự kiện nghệ thuật thực thụ - từ khâu lên ý tưởng, ký họa thực tế, sáng tác, hoàn thiện tác phẩm đến với trình bày, giới thiệu với công chúng và nhận phản hồi. Các bạn sinh viên đã được ứng dụng một cách tối ưu nhất những kiến thức của mình được học tại trường, đóng góp thực tế vào một cuộc triển lãm với tầm vóc chuyên nghiệp và được đông đảo người yêu nghệ thuật đón nhận. Chính cái nôi nghệ thuật của Huế nói chung và Trường Ðại học Nghệ thuật Huế nói riêng đã hình thành nên lớp lang chiều sâu văn hóa thẩm mỹ đặc sắc và từ đó các cuộc triển lãm mỹ thuật ra đời để chuyển hóa những di sản đó trở thành các tác phẩm đương đại đầy ý nghĩa giúp chúng tiếp tục sống trong tâm thức cộng đồng. 

Trần Châu Nhi, Vỡ mùa, mực nho, acrylic trên giấy dó 
 

Một điều đặc biệt hơn cả, triển lãm “Hình tượng Tứ linh qua nghệ thuật tạo hình” được tổ chức ở một không gian vô cùng ý nghĩa - Ðiện Kiến Trung - một cung điện của nhà Nguyễn được Vua Khải Ðịnh xây dựng vào năm 1921-1923 cùng thời gian với việc xây lăng để làm nơi sinh hoạt của vua trong hoàng cung. Ðiều này cho thấy rằng các không gian di tích không chỉ là nơi trưng bày những di tích lịch sử mà còn có thể trở thành trung tâm của hoạt động sáng tạo, giáo dục và đối thoại với nghệ thuật, không chỉ bảo tồn di sản bằng vật chất mà còn làm giàu ý nghĩa của nó thông qua các tác phẩm nghệ thuật. Ðiều này hoàn toàn có thể mở ra một hướng đi mới trong việc kết hợp giữa mỹ thuật và du lịch văn hóa, giúp các du khách tiếp cận nghệ thuật trong một không gian thiêng liêng, giàu chiều sâu và có bề dày lịch sử lâu đời. Các tác giả tham dự triển lãm lần này hoàn toàn nhận thấy được việc trưng bày tác phẩm tại một địa điểm danh giá như Ðiện Kiến Trung là một vinh dự lớn lao, đối với các bạn sinh viên thì đây là một bước đệm quan trọng trong sự nghiệp nghệ thuật còn đang trải dài ở phía trước. Ðiều đó không chỉ nâng tầm giá trị tác phẩm mà còn cho thấy sự ghi nhận của cộng đồng xã hội, các cấp chính quyền và nỗ lực kết hợp thực hiện giữa Trường Ðại học Nghệ thuật Huế và Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đối với tài năng và sáng tạo của các nghệ sĩ.

Triển lãm “Hình tượng Tứ linh qua nghệ thuật tạo hình” không chỉ là nơi trưng bày những tác phẩm hội họa mà thực sự là một không gian đối thoại giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và tinh thần sáng tạo đương đại. Qua từng tác phẩm - từ sự rực rỡ mang tính trang trí cho đến chiều sâu biểu tượng triết lý và những niềm trăn trở nội tâm của các tác giả đã đặt để vào triển lãm một cách đầy nhân văn và nội lực. Người xem không chỉ nhìn thấy sự đa dạng trong cách tiếp cận hình tượng Tứ linh mà còn cảm nhận được nhiệt huyết, bản lĩnh và chiều sâu tư duy của mỗi nghệ sĩ. 

Triển lãm mỹ thuật về hình tượng Tứ linh được trưng bày tại Ðiện Kiến Trung mang ý nghĩa sâu sắc cả về nghệ thuật lẫn văn hóa. Ðây không chỉ là dịp để các nghệ sĩ, sinh viên và cả những người thưởng thức mỹ thuật được tìm hiểu, nghiên cứu và tái hiện những biểu tượng linh thiêng trong mỹ thuật truyền thống, mà còn là cơ hội để họ làm mới chúng bằng góc nhìn sáng tạo đương đại. Khi Tứ Linh xuất hiện trong tác phẩm sơn mài, lụa hay khắc gỗ, chúng không còn là hình ảnh tĩnh tại trong quá khứ, mà trở thành cầu nối giữa di sản và hơi thở thời đại. Triển lãm còn khẳng định vai trò của mỹ thuật trong việc bảo tồn và lan tỏa giá trị văn hóa, đồng thời truyền cảm hứng cho cộng đồng về tình yêu và ý thức gìn giữ di sản. Việc tổ chức tại Ðiện Kiến Trung - không gian gắn liền với lịch sử triều Nguyễn - càng làm tăng chiều sâu ý nghĩa, biến buổi triển lãm thành một cuộc đối thoại tinh tế giữa quá khứ và hiện tại. Ðây là minh chứng cho việc di sản vẫn có thể “sống” và tiếp tục sinh sôi trong tâm hồn thế hệ trẻ. Mỹ thuật không chỉ là một công cụ thẩm mỹ mà chính là cánh tay nối dài của di sản văn hóa, giúp những biểu tượng truyền thống được tái hiện một cách sinh động và lan toả hơn trong đời sống hằng ngày. Ðây là một minh chứng mạnh mẽ cho tiềm năng sáng tạo và vai trò của nghệ thuật Việt Nam, đồng thời là lời nhắc nhở sâu sắc về việc gìn giữ, tôn vinh và tiếp nối những giá trị cốt lõi của dân tộc bằng các ngôn ngữ tạo hình.

Trần Thị Thi Linh, Thời gian, sơn mài 

NGUYỄN THỊ THANH HẰNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 623, tháng 10-2025