Bộ đội Trường Sa đọc Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật - ảnh: Nguyễn Thanh Hà

1. Về vị thế của Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật

Theo thống kê, đến năm 2022, cả nước có 127 cơ quan báo; 670 cơ quan tạp chí (trong đó có 327 tạp chí lý luận chính trị và khoa học, 72 tạp chí văn học nghệ thuật). Năm 2022, công tác thông tin trên báo chí, tạp chí thể hiện rõ hơn vai trò dẫn dắt, chủ động, kịp thời, đạt hiệu quả trong tuyên truyền về những vấn đề, sự kiện quan trọng của đất nước, góp phần tạo đồng thuận xã hội.

Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật là đơn vị sự nghiệp có thu trực thuộc Bộ VHTTDL, có chức năng nghiên cứu, thông tin lý luận về văn hóa, nghệ thuật; tuyên truyền, phổ biến đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước thuộc lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật và gia đình.

Trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật (Bộ VHTTDL) là cơ quan nghiên cứu, thông tin lý luận hàng đầu về văn hóa, nghệ thuật và gia đình; đa dạng nội dung thông tin chuyên ngành, chuyên sâu, tư vấn, phản biện chính sách; đẩy mạnh chuyển đổi số trong quy trình quản lý và cung cấp thông tin, phù hợp với xu hướng phát triển chung của báo chí hiện đại, đảm bảo vai trò dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội về lĩnh vực chuyên ngành.

Điều 2 Quyết định 804/2023/QĐ-BVHTTDL ngày 31-3-2023 của Bộ trưởng Bộ VHTTDL đã có những quy định cụ thể về nhiệm vụ và quyền hạn của Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật như sau:

"1. Trình Bộ trưởng chiến lược phát triển, kế hoạch hoạt động dài hạn và hàng năm của Tạp chí và tổ chức thực hiện sau khi được phê duyệt.

2. Tổ chức biên tập, xuất bản, phát hành tạp chí, các ấn phẩm khác theo giấy phép hoạt động và quy định pháp luật về báo chí.

3. Thông tin, tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và chỉ đạo của Bộ trưởng về quản lý và hoạt động sự nghiệp văn hóa, nghệ thuật, gia đình.

4. Thông tin, tuyên truyền công tác nghiên cứu lý luận, học thuật, thực tiễn của ngành, của đất nước và thế giới.

5. Phản ánh, hướng dẫn dư luận xã hội và phổ biến kiến thức văn hóa, nghệ thuật, gia đình; thực hiện quyền tự do ngôn luận của nhân dân theo quy định của pháp luật.

6. Nghiên cứu, giới thiệu, biên soạn, dịch thuật, xuất bản các công trình nghiên cứu, sưu tầm, sưu tập lý luận, phê bình học thuật về văn hóa, nghệ thuật, gia đình của Việt Nam và nước ngoài theo quy định của pháp luật.

7. Thực hiện hoạt động hợp tác quốc tế phù hợp điều kiện của Tạp chí và theo quy định của pháp luật.

8. Tổ chức hoạt động dịch vụ và các hoạt động xã hội khác phù hợp chức năng, nhiệm vụ được giao và theo quy định của pháp luật.

9. Thực hiện nhiệm vụ cải cách hành chính theo chương trình, kế hoạch của Bộ.

10. Xây dựng vị trí việc làm, cơ cấu viên chức theo chức danh nghề nghiệp và số lượng người làm việc trình cấp có thẩm quyền phê duyệt; quản lý tổ chức bộ máy, nhân sự, thực hiện chế độ, chính sách đối với viên chức, người lao động thuộc phạm vi quản lý của Tạp chí theo quy định của pháp luật và phân cấp của Bộ trưởng.

11. Quản lý, sử dụng tài chính, tài sản được giao và các nguồn kinh phí hợp pháp khác theo quy định của pháp luật.

12. Thực hiện nhiệm vụ khác được Bộ trưởng giao và theo quy định của pháp luật” (1).

Như vậy, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật có một vị thế và chức năng nhiệm vụ hết sức quan trọng trong đời sống học thuật khoa học xã hội và nhân văn của cả nước. Tạp chí có nhiệm vụ đúc kết và truyền dẫn, lan tỏa các giá trị văn hóa, nghệ thuật nói riêng, các giá trị văn hóa Việt Nam truyền thống và hiện đại, nói chung, trên phạm vi rộng rãi trong nước và quốc tế.

2. Sự phát triển Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật trong bối cảnh mới

Hiện nay, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật đang phát triển trong tình hình rất mới với nhiều cơ hội và thách thức. Cụ thể như sau:

Một là, xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sôi động, đa dạng và phức tạp, tác động mạnh mẽ đến truyền thông, tạp chí

Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế là một xu thế tất yếu, khách quan; vừa là quá trình hợp tác để phát triển, vừa là quá trình đấu tranh bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc. Quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế về kinh tế dẫn đến toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế về văn hóa; đòi hỏi cấp thiết phải bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, coi trọng bảo vệ sự đa dạng văn hóa trên phạm vi toàn thế giới; tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại nhằm chia sẻ các giá trị văn hóa của nhau làm nền tảng cho các loại hình hội nhập quốc tế khác.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, “Chúng ta có dịp tiếp xúc rộng rãi với những thành tựu văn hóa nhân loại, đồng thời giới thiệu với nhân dân các nước những giá trị tốt đẹp, độc đáo của văn hóa Việt Nam” (2). Đại hội XIII của Đảng nêu lên yêu cầu mới là phát huy sức mạnh mềm của văn hóa Việt Nam và chủ động, tích cực hội nhập quốc tế về văn hóa: “Khẩn trương triển khai phát triển có trọng điểm, trọng tâm ngành công nghiệp văn hóa và dịch vụ văn hóa trên cơ sở xác định và phát huy sức mạnh mềm của văn hóa Việt Nam, vận dụng có hiệu quả các giá trị, tinh hoa và thành tựu mới của văn hóa, khoa học, kỹ thuật, công nghệ của thế giới (...). Chủ động, tích cực hội nhập quốc tế về văn hóa, xây dựng Việt Nam thành địa chỉ hấp dẫn về giao lưu văn hóa quốc tế. Tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại phù hợp với thực tiễn Việt Nam, đồng thời chủ động nâng cao sức đề kháng của các tầng lớp nhân dân, nhất là thanh, thiếu niên đối với các văn hóa phẩm ngoại, độc hại. Từng bước đưa văn hóa Việt Nam đến với thế giới…” (3).

Chủ động hội nhập quốc tế về văn hóa là sự chủ động liên kết, xây dựng các mối quan hệ văn hóa với các nước, các tổ chức quốc tế và khu vực để giao lưu, hợp tác thông qua các thể chế và thiết chế văn hóa song phương và đa phương; tiếp thu giá trị, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau, bình đẳng, cùng có lợi, tôn trọng bản sắc văn hóa dân tộc và chế độ chính trị của nhau.

Xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sôi động, đa dạng và phức tạp đem đến những cơ hội để giao lưu học hỏi kinh nghiệm của thế giới trong lĩnh vực truyền thông, tạp chí và báo chí. Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật sẽ có dịp nâng tầm ảnh hưởng không chỉ trên phạm vi cả nước mà còn mở rộng lan tỏa những giá trị văn hóa, nghệ thuật Việt Nam trên không gian truyền thông rộng mở của thế giới để đạt tới các chuẩn mực tạp chí quốc tế. Bên cạnh đó, những thách thức do toàn cầu hóa và hội nhập đem đến cũng rất lớn đến hoạt động của tạp chí. Đó là yêu cầu Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật phải luôn luôn đảm bảo các chuẩn mực trong nước mà còn phải nhanh chóng hướng tới các chuẩn mực nghiên cứu quốc tế và tham gia vào chuỗi giá trị nghiên cứu khoa học toàn cầu về văn hóa, nghệ thuật.

Trong tương lai gần, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật cần phải có một hệ thống cộng tác viên chuyên môn sâu ở trong nước và nước ngoài cùng với một đội ngũ biên tập viên có trình độ chuyên môn cao và nghiệp vụ tương xứng để phát triển Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật trên những tầm cao mới.

Hai là, cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, sự hội tụ giữa thông tin, viễn thông và tin học là một xu hướng có tác động mạnh đến lĩnh vực văn hóa, con người, trong đó có lĩnh vực truyền thông, tạp chí

Công nghệ thông tin phát triển tạo điều kiện cho mọi người tổ chức sự liên lạc với xã hội; internet giúp mọi người tiếp cận lượng thông tin đồ sộ của toàn nhân loại; sự xuất hiện môi trường mạng (ảo), việc trao đổi thông tin, thậm chí là sinh hoạt văn hóa trên môi trường phi truyền thống là mạng xã hội như Facebook, Twitter, YouTube, Instagram, TikTok… hình thành phương thức liên kết xã hội mới, hoạt động văn hóa mới, môi trường văn hóa mới trên không gian mạng đang đặt ra những vấn đề mới trong công tác quản lý phát triển văn hóa, thông tin, trong đó có tạp chí, báo chí nước ta.

Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24-11-2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nêu rõ yêu cầu cần phải: “Xây dựng môi trường văn hóa số phù hợp với nền kinh tế số, xã hội số và công dân số, làm cho văn hóa thích nghi, điều tiết sự phát triển bền vững đất nước trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Khẩn trương phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, xây dựng thị trường văn hóa lành mạnh” (4). Trong thời gian tới, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật cần phải đẩy mạnh chuyển đổi số nhanh chóng trong quy trình quản lý và cung cấp thông tin, phù hợp với xu hướng phát triển chung của báo chí hiện đại, giữ vững trận địa tư tưởng của Đảng trên lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật.

Ba là, xu thế quyết tâm chấn hưng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, để văn hóa, con người là sức mạnh nội sinh đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững đất nước, đòi hỏi Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật cần nâng cao chất lượng cả về nội dung mới và hình thức mới để hoàn thành chức năng nhiệm vụ theo quy định của Bộ VHTTDL

Nhằm mục đích chấn hưng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, để văn hóa, con người là sức mạnh nội sinh đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững đất nước, nhất thiết phải đẩy mạnh và nâng cao chất lượng nghiên cứu lý luận và thực tiễn phát triển văn hóa Việt Nam, trong đó có lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật trong tư cách là một trong những giá trị cốt lõi của cả nền văn hóa dân tộc.

Tình hình nói trên đặt ra rất nhiều nhiệm vụ mới, thách thức mới cho Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật trong hoạt động quản lý và cung cấp thông tin, tạo ra nhiều diễn đàn nghiên cứu trao đổi có tính chuyên sâu và cập nhật, tích cực góp phần phát triển học thuật và nghiên cứu thực tiễn văn hóa, nghệ thuật truyền thống và hiện đại, trong nước và quốc tế. Trên cơ sở đó, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật cần phải tiếp tục sáng tạo, đề xuất những chủ đề mới, chuyên trang, chuyên mục mới, chương trình mới để gợi dẫn, tư vấn, phản biện, điều chỉnh chính sách hướng tới phát triển văn hóa, con người Việt Nam tầm nhìn 2045 và thậm chí dự kiến tầm nhìn trong cả TK XXI. Hệ thống bài viết nghiên cứu và thông tin của Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật cần phải được nâng cấp về chất lượng khoa học và được đánh giá theo hướng “kiểm đếm” tỷ lệ các trích dẫn trong nước và quốc tế, coi đó là một tiêu chí đánh giá quan trọng của tạp chí.

3. Giải pháp phát triển Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật trong thời kỳ chuyển đổi số và hội nhập quốc tế hiện nay

Để phát triển Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật trong giai đoạn mới, vừa giữ được bản sắc là cơ quan nghiên cứu, thông tin lý luận hàng đầu về văn hóa, nghệ thuật và gia đình; vừa đa dạng nội dung thông tin chuyên ngành, chuyên sâu, tư vấn, phản biện chính sách; đẩy mạnh chuyển đổi số trong quy trình quản lý và cung cấp thông tin, phù hợp với xu hướng phát triển chung của báo chí hiện đại, đảm bảo vai trò dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội về lĩnh vực chuyên ngành, có thể nêu ra một số giải pháp như sau:

Thứ nhất, tăng cường nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo quản lý, cán bộ, biên tập viên, phóng viên, viên chức, người lao động trong cơ quan về vị thế và sứ mệnh quan trọng của Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật trong không gian truyền thông của đất nước và quốc tế, tích cực góp phần xây dựng, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển sức mạnh mềm văn hóa Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Thứ hai, tăng cường đầu tư xây dựng và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, bao gồm đội ngũ cán bộ lãnh đạo quản lý, biên tập viên, nghiên cứu viên, kỹ thuật viên, người lao động vừa có đạo đức nghề nghiệp vừa có trình độ, năng lực chuyên môn sâu trong kỷ nguyên chuyển đổi số, xây dựng môi trường văn hóa số, công dân số, cập nhật và thích ứng với yêu cầu đòi hỏi mới từ thực tiễn sôi động hiện nay.

Thứ ba, tiếp tục hiện đại hóa, tăng cường đầu tư nâng cấp trang thiết bị, cơ sở vật chất của Tạp chí ngang tầm với vị thế và nhiệm vụ theo yêu cầu của Bộ VHTTDL.

Thứ tư, tiếp tục mở rộng đội ngũ cộng tác viên là các nhà nghiên cứu, các chuyên gia đầu ngành, đặc biệt là khuyến khích các nhà khoa học trẻ để thực hiện các nghiên cứu chuyên sâu, nâng cao chất lượng thông tin khoa học của Tạp chí trong giai đoạn hiện nay.

Thứ năm, thường xuyên tổ chức các hội thảo khoa học thường niên và đột xuất theo yêu cầu nâng cao chất lượng khoa học của Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, tích cực lưu trữ kho dữ liệu thông tin khoa học quý giá, phục vụ tư vấn chính sách cho Đảng và Nhà nước, phục vụ công tác đào tạo cho các nhà trường đại học, các viện nghiên cứu, các cơ sở đào tạo khoa học xã hội và nhân văn.

_______________

1. Bộ VHTTDL, Quyết định số 804/QĐ-BVHTTDL ngày 31-3-2023 của Bộ trưởng Bộ VHTTDL về Quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, 2023.

2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban chấp hành Trung ương khóa VIII, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1998, tr.45.

3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.145-147.

4. Ra sức xây dựng, giữ gìn và phát huy những giá trị đặc sắc của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, special.nhandan.vn, 24-11-2021.

PGS, TS. NGUYỄN TOÀN THẮNG

 Nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

_______________

Tham luận tại Hội thảo “ Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật – 50 năm nhìn lại để vững bước đi tiếp” ngày 22/11/2023