“Được mùa” là chủ đề ẩm thực của tỉnh Đắk Lắk mang đến với Ngày hội VHTTDL các dân tộc vùng Tây Nguyên lần thứ I tại tỉnh Kon Tum, năm 2023. Đặc biệt, sản phẩm sử dụng chế biến các món ăn của tỉnh Đắk Lắk là những sản phẩm đã được chứng nhận OCOOP do đồng bào dân tộc Ê Đê thực hiện.

Cũng như những dân tộc anh em khác trên dải đất hình chữ S, người Ê Đê không chỉ hấp dẫn du khách với nền văn hóa truyền thống lâu đời mà còn có nền ẩm thực đặc sắc và những món ăn độc đáo, là sự hòa quyện của hương vị núi rừng. Ẩm thực của người Ê Đê mang màu sắc văn hóa rất riêng, là sự hòa trộn tinh tế của các loại thực phẩm sẵn có của địa phương, các loại thảo mộc, gia vị và thực phẩm tươi sống, với phong cách nấu nướng và chế biến đặc biệt. Mỗi món ăn hoặc toàn bộ bữa ăn là sự kết hợp của các hương vị cay, chua và đắng. Người Ê Đê coi bữa ăn là khoảng thời gian của mọi người trong gia đình và là không gian giao tiếp thân mật. Hằng ngày, việc bếp núc ở nhà do phụ nữ đảm nhiệm, nhưng trong những ngày lễ lớn, nam giới đóng vai trò “đầu bếp”.

Tùy theo khẩu vị của mỗi nhóm địa phương người Ê Đê sử dụng các gia vị cay khác nhau như: ớt, gừng, riềng, xả, ngò gai, hành tăm và các loại thảo dược khác... Trong Ngày hội VHTTDL các dân tộc tỉnh Tây Nguyên lần thứ I, dân tộc Ê Đê giới thiệu các món ăn, trong đó có ba món chính: Thịt heo nướng ống tre, Gà gác bếp, Canh bột.

Đây là ba món ăn xuất hiện trong mỗi mâm cơm cúng và sử dụng vào ngày lễ, Tết, thể hiện cho một mùa bội thu. Với các món ăn đơn sơ, mộc mạc để tạ lễ thần linh, các món ăn còn được chế biến đơn giản với những gia vị quen thuộc trong cuộc sống, và đầy đủ giá trị dinh dưỡng như chất xơ, đạm, canxi, photpho, protein, tinh bột, sắt, vitamin D, C, E và nhiều khoáng chất thiết yếu cho cơ thể.

Thịt heo nướng ống tre là món ăn thân thiết, gần gũi và quen thuộc đối với người dân Ê Đê. Thịt heo được người dân sử dụng từ heo nuôi thả trong vườn, thịt được thái lát mỏng, vừa ăn. Ớt siêm, sả, tiêu rừng, muối và một số loại rau thơm giã nhỏ. Trộn các loại gia vị, tẩm ướp vào thịt khoảng nửa tiếng trước khi cho vào ống tre rồi nướng trên than hồng. Mặc dù món này chế biến không cần phải quá cầu kỳ nhưng lại đòi hỏi sự tỉ mỉ, quan trọng là các nguyên liệu đều phải thật tươi, kể cả ống tre bao ngoài. Thịt heo ăn kèm lá lốt, lá mơ, chấm với gia vị muối ớt cỏ thơm kiến vàng.

Món ăn thứ hai là gà gác bếp, đây là món ăn đơn giản được chế biến từ gà thả vườn, hay còn gọi là gà tre đặc trưng của đồng bào Ê Đê. Thịt gà sau khi được làm sạch sẽ, sát với muối và hấp sơ qua. Sau đó sẽ mang đặt cạnh bếp từ 3 đến 4 ngày cho đủ khô (có thể phơi khô lâu hơn cũng được). Làm như vậy thịt gà sẽ để được lâu, ăn có hương vị mùi khói ấm cúng của bếp lửa. Thịt gà gác bếp được sử dụng hằng ngày hay trong nhà, buôn làng có việc. Lúc đó, gà sẽ được mang ra nướng lên bếp than với lửa riu riu. Các món ăn kèm với gà gác bếp là cơm lam, rau xà lách, dưa leo... và được chấm muối ớt tiêu xanh.

Tiếp theo là món canh bột (theo tiếng gọi địa phương nơi đây “Djam ar” hay còn gọi là cây giấy). Đây là món ăn truyền thống của người Ê Đê được nấu mỗi dịp Tết đến Xuân về và các dịp đặc biệt như cưới hỏi, ma chay... Trong căn bếp của người Ê Đê những ngày này, nhộn nhịp nhất có lẽ là thời khắc những người phụ nữ tất bật bên bếp lửa. Gạo sau khi được làm sạch, mang ra giã mịn thành bột. Lá Ar giã mịn tạo nên màu xanh. Cùng với đó là chuẩn bị nguyên liệu thịt lợn xay, muối, mì chính. Để nấu món canh bột, trước tiên xào thịt băm, sau đó bỏ lá Ar vào xào chín với thịt. Khi thịt và lá đã chín mềm thì đổ nước vừa ăn sao cho bằng với lượng bột, canh sao cho có độ sệt không lỏng quá mà hơi đặc xíu. Món này thường ăn với cơm. Gia vị ăn kèm là muối ớt hành tăm (củ nén).

Ngoài ra còn có các món ăn phụ như lá mì xào bông đu đủ đực, cà giã kiến vàng ăn cuốn với lá tàu bay. Và không thể thiếu trong ẩm thực đồng bào Ê Đê là chóe rượu cần.

Người Ê Đê quan niệm bữa ăn là nơi giao tiếp thân mật của các thành viên trong gia đình, cộng đồng. Việc chế biến món ăn cũng dựa vào kinh nghiệm, truyền thống và thói quen của mỗi gia đình. Những món ăn của bà con nơi đây đều có sự hòa trộn tinh tế của thảo dược, gia vị và thực phẩm tươi sống nên hương vị khác lạ, hấp dẫn, đối với người thưởng thức.

NGỌC BÍCH - Ảnh: TUẤN MINH