Trong lịch sử Việt Nam, các đơn vị hành chính đã trải qua nhiều thay đổi lớn theo từng triều đại, từ châu, quận, đạo, phủ, đến xã, huyện, tỉnh. Những điều chỉnh này phản ánh sự biến động của đất nước trong từng giai đoạn lịch sử, từ phong kiến đến hiện đại.

Việc tìm hiểu quá trình thay đổi địa danh và địa giới của các đơn vị hành chính trong lịch sử để có thể định vị được một vùng địa lý hành chính, kinh tế, văn hóa, quân sự cũ so với ngày nay là một nhu cầu bức thiết và có tính thực tiễn quan trọng. Nhằm giúp bạn đọc có thể nghiên cứu, tìm hiểu về địa danh, địa giới hành chính Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật đã xuất bản bộ sách “Thành lập và thay đổi địa danh, địa giới đơn vị hành chính trong lịch sử Việt Nam”.

Thay đổi địa giới hành chính là quá trình điều chỉnh, sắp xếp, sửa đổi và cải cách các đơn vị hành chính trên toàn bộ lãnh thổ hoặc tại một khu vực nào đó của một quốc gia. Sự phát triển của quốc gia là một tiến trình liên tục, không ngừng nghỉ, đòi hỏi bộ máy hành chính ở các cấp độ khác nhau cũng phải được điều chỉnh, sắp xếp kịp thời, tương ứng với sự phát triển đó để thích hợp với thực tế lịch sử - xã hội mới.

Bộ sách do nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Ân biên soạn, gồm 2 tập. Tập I- Từ thời kỳ Hùng Vương dựng nước đến tháng 4-1975 với 4 phần: Từ Văn Lang, Âu Lạc đến cuối thế kỷ XIII; Thời Nguyễn (1802-1884); Thời kỳ Pháp thuộc (1884-1945); Từ sau Cách mạng Tháng Tám đến 30-4-1975. Tập II- Từ tháng 5-1975 đến nay với 1 phần: Từ sau ngày đất nước thống nhất (tháng 5-1975) đến tháng 12-2024.

Đây là một công trình khoa học đồ sộ được khảo cứu, biên soạn công phu, nghiêm túc, được tổng hợp từ hàng nghìn tư liệu, tài liệu, văn bản pháp lý phân chia các khu vực hành chính trên lãnh thổ nước Việt Nam và những thay đổi địa danh, địa giới hành chính qua các thời kỳ lịch sử. Thông qua việc trình bày tư liệu một cách khách quan, khoa học, bộ sách giới thiệu đến bạn đọc quá trình phân chia, chia tách, sáp nhập các đơn vị hành chính nước ta từ thời các Vua Hùng dựng nước, thời kỳ Bắc thuộc, thời kỳ phong kiến, thời kỳ Pháp thuộc, thời kỳ Cách mạng Tháng Tám lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và hai cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, bảo vệ nền độc lập dân tộc, thời kỳ từ sau ngày đất nước hòa bình, thống nhất năm 1975 đến nay.

Trong lịch sử hàng nghìn năm đấu tranh xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước của dân tộc Việt Nam, cùng với những thay đổi về chính trị, kinh tế, xã hội thì những thay đổi về địa lý hành chính cũng rất phức tạp. Trong đó, số lượng các đơn vị hành chính trực thuộc Trung ương và trực thuộc địa phương có sự thay đổi liên tục. Việc điều chỉnh địa giới hành chính các cấp dưới các triều đại phong kiến như: châu, quận, đạo, lộ, phủ, thừa tuyên, dinh, tỉnh, huyện, giáp, hương, trấn, tổng, lý, xã,... tùy theo từng giai đoạn hay trong lịch sử cận, hiện đại là sự thay đổi từ xã, huyện, tỉnh diễn ra liên tục và biến đổi không ngừng. Ngay cả tên riêng của các đơn vị hành chính cũng thay đổi nhiều lần. Có những địa danh đã tồn tại từ rất lâu đời, phản ánh được giá trị lịch sử từ hàng trăm năm, thậm chí hàng ngàn năm phát triển của địa phương, từ đó cũng góp phần phản ánh lịch sử của cả đất nước.

Với cách trình bày lôgíc, ngắn gọn, mang tính khái quát cao, bộ sách được xem là công cụ tra cứu hữu ích, “bách khoa thư” đối với các nhà khoa học, các địa phương trong việc nghiên cứu, biên soạn địa chí và lịch sử địa phương tỉnh, huyện, xã; đối với các nhà hoạch định chính sách, các nhà lãnh đạo chính trị, quản lý hành chính, quản lý kinh tế, xã hội; đối với các nhà Việt Nam học; các nhà đầu tư và độc giả muốn tìm hiểu về các vùng, miền, địa phương ở Việt Nam. Đặc biệt trong bối cảnh các tỉnh, thành phố ở Việt Nam đang được xem xét sáp nhập nhằm tinh gọn bộ máy hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế, xã hội, bộ sách là một nguồn tư liệu quý giúp lưu giữ thông tin về các địa danh cũ, giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về quá trình hình thành và phát triển của các đơn vị hành chính trên dải đất hình chữ S.

HỒNG VÂN