Bên dòng sông Thao hiền hòa, thơ mộng, cứ đến 27 tháng Chạp, giáp Tết, phiên chợ được cư dân đôi bờ tổ chức với không khí dập dìu, đông vui và tấp nập. Khắp không gian phiên chợ dậy lên không khí chộn rộn chuẩn bị đón Xuân về. Người dân nô nức đi chợ Tết như đi hội, như hòa mình vào không khí chợ Tết xưa với kí ức ấm áp và sum vầy.  

Từ phía cổng chợ vào bên trong, người mua, người bán tấp nập với muôn món hàng Tết

Điểm hẹn bên dòng Thao

Đó là chợ phiên xã Bằng Giã (Hạ Hòa, Phú Thọ), không gian chợ quê bình dị, mộc mạc với cổng chợ đơn sơ, những mái chợ nhỏ nhấp nhô, nằm nép mình bên dòng sông Thao, dưới chân cầu Hạ Hòa. Bởi thế, bấy lâu nay, người dân đôi bờ vẫn gọi là chợ đầu cầu. Không phải ngày nào cũng họp, chợ Bằng Giã họp theo phiên vào các ngày âm lịch của tháng như mồng 2 - 7 - 12 - 17 - 22 - 27. Bởi thế, phiên chợ cuối cùng của năm ở vùng quê Bằng Giã sẽ diễn ra vào ngày 27 âm lịch, cách Tết chỉ vài ngày. 

Ngay từ sáng sớm ngày 27 tháng Chạp, khi màn sương còn dày đặc hòa vào cái se sắt lạnh, người dân ở khắp các nẻo đường từ mạn thị trấn Hạ Hòa sang, từ Cẩm Khê ngược lên, từ Yên Bái xuôi xuống, từ Mỹ Lung, Mỹ Lương (Yên Lập) ngang sang, tất cả cùng một điểm đến là chợ phiên Bằng Giã. 

Hoa cúc, lay ơn đủ các loại sắc màu được người dân lựa chọn trong phiên chợ

Hôm đó, chợ Bằng Giã đông hơn thường ngày bởi đây là phiên chợ cuối cùng của năm, cũng là phiên chợ ngày giáp Tết. Vì thế, không chỉ có cư dân ở đôi bờ sông Thao vẫn đi chợ như ngày thường mà còn có, những người mua, người bán ở các địa phương khác cũng về đây làm nên sự đông đúc, tươi mới và không khí Tết của phiên chợ. Ngay từ lối vào, những thanh âm tưng bừng của chợ phiên đã vang lên dìu dặt, những tín hiệu của chợ Tết qua những thức hàng đặc trưng được gợi lên ngay từ cổng chợ. 

Chợ Bằng Giã tuy ở bờ sông nhưng có không gian khá rộng, đủ để cho người dân lựa chọn chỗ để đặt gian hàng, không phải chen lấn hay tranh giành. Bởi thế, những hàng hóa được mang đến bày bán ở chợ Tết Bằng Giã rất phong phú, nhiều sắc màu, đủ để làm nên một phiên chợ Tết như vốn có. Từ những bà cụ tóc bạc phơ, miệng bỏm bẻm nhai trầu, đến những phụ nữ trung tuổi, những thiếu nữ đang độ xuân thì và cả những trẻ em đều hiện diện ở chọ phiên để bày bán sản phẩm của mình. 

Những sắc màu chợ Tết 

Vì đây là phiên chợ ở vùng trung du, nơi đồng quê yên bình nên những món hàng vốn là đặc trưng của phiên chợ Tết được cư dân quanh vùng mang đến bày bán. Những sắc màu của những thức hàng ấy đã góp lại thành bức tranh sinh động, gợi bao thương nhớ của một phiên chợ Tết xưa. 

Chuối xanh, trầu cau là những mặt hàng được bày bán nhiều trong phiên chợ để phục vụ nhu cầu thực hiện nghi thức thờ cúng Tết truyền thống của người dân

Chợ Tết Bằng Giã có sắc màu của những trái bưởi vàng ruộm, những quả cam sàng chín đỏ ửng thơm lừng lựng hòa màu với xanh tươi của những nải chuối tiêu, chùm quất chín vàng, những bó trầu không và những chùm cau tròn đẹp. Phiên chợ có những sạp bánh chưng, bánh dợm, bánh gai tỏa mùi thơm vị lá chuối, có những hàng hoa tươi đủ màu đủ loại, có gian hàng mã, hương thơm ngào ngạt lan tỏa khắp không gian. Ở góc khác, có những dãy hàng bán cành đào bích, đào phai đang chúm chím nụ khắp thân cành. 

Phía gần bờ sông là khu bán gà, một loại hàng hóa không thể thiếu trong chợ Tết. Những chú gà trống mào đỏ như cục tiết, lông mượt được khách hàng lựa chọn. Phía cuối chợ là những dãy hàng nông sản với nhiều hàng rau, củ, quả tươi non ngồn ngộn, vốn là sản phẩm của cư dân nông nghiệp các vùng mang đến chợ Tết. Khu bán hàng nông cụ cũng khá đông khách đến xem và mua về những cái rá, cái rổ tre sử dụng trong ngày Tết. Những chùm bóng bay đủ loại màu và hình các con vật tung bay giữa cổng chợ. Trẻ con theo người lớn đi chợ chạy nhảy, ríu rít khắp nơi. 

Những vật dụng thường ngày như rổ, rá cũng khá sôi động trong phiên chợ Tết

Người đi chợ Tết Bằng Giã mỗi lúc một đông. Trong dòng người hối hả tuy mỗi người một mục đích nhưng tâm thế họ đều hướng về phiên chợ cuối năm. Người bán hàng đi chợ từ sáng sớm tinh mơ, người đi mua hàng không vội vã như ngày thường mà, dạo bước một vòng qua các khu hàng, mới quyết định chọn những thứ cần mua. Có người đi chợ như đi vui hội, bởi việc mua bán không quan trọng bằng được hòa mình vào không khí dập dìu của phiên chợ Tết nơi đồng quê. 

Về miền kí ức

Hòa mình vào không gian chợ Tết Bằng Giã, nhiều người cứ ngỡ đây là phiên chợ của ngày xưa, cái thời còn thơ bé, núi áo bà, áo mẹ mà đi chợ Tết dưới gốc đa làng để mẹ mua cho đôi dép hay bộ quần áo mới. 

Những món bánh truyền thống được người dân chế biến và bán tại chợ Tết như bánh chưng, bánh rán, bánh gai, bánh rợm, bánh tẻ...

Chợ Tết quê Bằng Giã có sức sống lâu bền trong tiềm thức của người dân nơi đây. Bà Nguyễn Thị Thoa ở xã Bằng Giã chia sẻ rằng: “Năm nào tôi cũng cùng các con đi chợ phiên cuối năm vào ngày 27 âm. Khi đi chợ, tôi mang theo hoa, chuối xanh, trầu không và buồng cau tươi đi bán. Tiền chẳng đáng kể gì nhưng bao năm nay tôi và bà con ở đây đều như thế, với mong muốn giữ được nét văn hóa chợ Tết cho làng quê”. 

Xa quê cả năm, sinh sống và làm việc ở Hà Nội phồn hoa, anh Nguyễn Minh Phụng quê ở Bằng Giã, dù bận bao công việc vẫn luôn dành thời gian đi chợ Tết quê mình. Anh chia sẻ: “Đi chợ Tết, tôi như được sống lại những kí ức tuổi thơ êm đềm nơi đồng quê. Nơi đây, chúng tôi có những giây phút sống chậm giữa cuộc sống với bao lo toan, bộn bề”. 

Chợ phiên Bằng Giã đâu đâu cũng tràn ngập sắc màu Tết

Từ vùng quê Ấm Hạ, cách chợ Bằng Giã chừng 10km, anh Nguyễn Đức Anh cùng gia đình luôn dành thời gian từ sáng sớm 27 tháng Chạp để đi chợ Tết Bằng Giã. Với anh, đi chợ Tết luôn mang đến cho bản thân, các con những trải nghiệm ý nghĩa về một không gian vốn dĩ là mảng kí ức không thể phai nhòa trong tâm hồn những người thuộc thế hệ 7X, 8X. Anh đọc cho chúng tôi nghe bốn câu thơ anh làm sau khi đi chợ Tết Bằng Giã: “Bà ơi phiên chợ Tết/Đã có từ ngày xưa/Hôm nay đi chợ Tết/Tuổi thơ như ùa về”. 

Phiên chợ nói chung và phiên chợ Tết nói riêng giống như một chiếc thước đo mức sống của một cộng đồng dân cư. Nhìn vào phiên chợ Tết Bằng Giã với không khí tấp nập, sự phong phú, đa dạng của những hàng hóa với bao sắc màu tươi mới, ấm áp, chúng tôi như cảm nhận được cuộc sống của cư dân Bằng Giã bên ven bờ sông Thao nói riêng và cộng đồng làng xã quanh vùng nói chung đã và đang khởi sắc từng ngày. Ấm no, hạnh phúc và niềm vui hiện hữu trên khuôn mặt rạng ngời, trong tiếng nói cười và hòa vào bước chân của những người đi chợ phiên ngày giáp Tết. 

Những người phụ nữ nơi thôn quê bày bán những nải chuối, quả bưởi để khách mua về thờ Tết

Chợ Tết Bằng Giã là một không gian đặc trưng giữa thời đại công nghệ 4.0. Giữa những vòng quay hối hả của cuộc sống, giữa sự phát triển không ngừng của khoa học công nghệ, giữa những bộn bề, lo toan của con người, những sắc màu của phiên chợ Tết ngày xưa vẫn được cư dân bên dòng Thao hiền hòa lưu giữ, trao truyền và diễn xướng mỗi khi Tết đến, xuân về. Chợ Tết Bằng Giã là một thanh âm trong trẻo, ấm áp, đậm sắc màu truyền thống đã được hình thành, tồn tại và thăng hoa từ bao đời nay nơi đồng quê bình dị. Giữ được nét xưa của chợ Tết trong hôm nay và mai sau, thiết nghĩ, không chỉ là không khí, là những hàng mà sâu xa hơn đó là phong tục, lời ăn, nét nghĩ và nếp sống trường tồn cùng thời gian trong tâm thức của mỗi người dân nơi đây.

Bài và ảnh: THẾ LƯỢNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 594, tháng 1-2025