Kỷ niệm 60 năm chiến thắng trận đầu của Hải quân nhân dân Việt Nam và quân dân miền Bắc, trong ký ức của những người lính hải quân trực tiếp tham gia trận đầu trên sông Gianh còn vang mãi bài ca về trận chiến kiên cường, dũng cảm.

Các nhân chứng lịch sử thăm lại cầu cảng sông Gianh nơi diễn ra trận đánh máy bay giặc Mỹ

Nhanh chóng dàn đội hình chiến đấu

Tài liệu Cục Chính trị Quân chủng Hải quân về kỷ niệm 60 năm chiến thắng trận đầu của Hải quân nhân dân Việt Nam ghi lại: Ngay sau khi tàu Ma-đốc bị đánh đuổi khỏi vùng biển của ta trong ngày 2/8/1964, đêm 4/8/1964, đế quốc Mỹ dựng lên “Sự kiện Vịnh Bắc Bộ” lấy lý do mở chiến dịch “Mũi tên xuyên”, sử dụng máy bay đánh phá miền Bắc từ Cảng Gianh (Quảng Bình), Cửa Hội, Vinh, Bến Thủy (Nghệ An), Lạch Trường (Thanh Hóa) đến Hòn Gai, Bãi Cháy (Quảng Ninh).

Trên địa bàn Quảng Bình, lúc 12 giờ 30 phút ngày 5/8/1964, địch dùng 8 máy bay F8U bay từ phía biển vào đèo Ngang, chia làm 2 tốp, một tốp oanh tạc các căn cứ Hải quân ở cửa sông Gianh, mũi Roòn, ném bom tàu đo đạc 527 đang làm nhiệm vụ ở cửa Roòn và tốp còn lại vòng theo dãy Trường Sơn lên phía thượng nguồn sông Gianh rồi quay về bắn phá cảng Gianh. Tàu đo đạc 527 và các tàu T181, T183 (Phân đội 7); T173, T175, T177 (Phân đội 6), thuộc Khu tuần phòng 2 đã kịp thời cơ động chiến đấu, phối hợp với lực lượng phòng không, dân quân tự vệ anh dũng đánh trả các đợt công kích của máy bay địch. Vào lúc 16 giờ 18 phút cùng ngày, địch tiếp tục sử dụng 11 máy bay F8U bắn phá cảng Gianh lần thứ hai. Ngay loạt đạn đầu, bộ đội ta đã bắn cháy 1 máy bay địch...

Chúng tôi may mắn được kết nối với các nhân chứng lịch sử là những chiến sĩ Hải quân trực tiếp tham gia trận đánh máy bay giặc Mỹ trên sông Gianh ngày 5/8/1964. Chiều bên bờ sông Gianh, nơi chiếc cầu tàu - minh chứng lịch sử còn sót lại, những người lính hải quân năm xưa như Lê Văn Trí, Nguyễn Xuân Vầy, Trần Chí Sỹ đã kể lại “bài ca chiến thắng trận đầu” và ngậm ngùi khi nhắc tới những đồng đội đã hy sinh hoặc bị thương giờ người còn người mất.

Năm nay đã tuổi 80 nhưng cựu chiến binh Lê Văn Trí, chiến sĩ Hải quân sông Gianh năm xưa (hiện sinh sống ở thị trấn Hoàn Lão, huyện Bố Trạch) vẫn nhớ rõ từng sự kiện đã diễn ra của trận đánh. Vào lúc 12 giờ 30 phút ngày 5/8/1964, đế quốc Mỹ đã sử dụng rất nhiều máy bay từ 2 tàu sân bay ở ngoài biển chia thành nhiều tốp, bay ở độ cao thấp khác nhau bổ nhào ném bom sát thương, bom nổ trên không, bom Napan, bom bi, bắn Rocket và đạn 20 ly vào quân cảng sông Gianh, tỉnh Quảng Bình.

Theo ông Trí, do chuẩn bị từ trước nên bộ đội ta không bất ngờ. Tàu trực ban rời cảng trước, các tàu 161, 167, 173, 175, 177, 181, 183 thuộc phân đội 5, 6, 7 (Khu tuần phòng 5 Hải quân) do các đồng chí phân đội trưởng chỉ huy nhanh chóng dàn thành đội hình chiến đấu trên sông Gianh để đánh trả máy bay giặc Mỹ. Bộ đội ta trên các tàu anh dũng kiên cường, bình tĩnh vừa chiến đấu đánh trả máy bay giặc Mỹ, vừa lái tàu khi tiến, khi lùi, khi sang phải, qua trái, lúc nhanh, chậm tránh bom đạn của địch từ trên không nhằm hạn chế tối đa thương vong của bộ đội, bảo vệ được hạm tàu.

Tiếp tục câu chuyện, ông Lê Văn Trí kể lại: Ở trên bờ, dưới sự chỉ huy của các đồng chí Cảng vụ trưởng và Chính trị viên cảng Gianh, bộ đội đã nhanh chóng cơ động ra trận địa đánh trả máy bay giặc Mỹ. Trung sĩ Chuẩn, xạ thủ khẩu 14,5 ly hiệp đồng chặt chẽ với đồng đội đợi khi máy bay địch bổ nhào xuống thấp cắt bom thì đồng loạt nổ súng bắn vào đầu máy bay của địch. Các chiến sĩ ở bộ phận tham mưu luôn theo dõi, nắm chắc tình hình hoạt động của máy bay địch và di chuyển của tàu ta báo cáo chỉ huy kịp thời xử lý.

Những cựu chiến binh năm xưa và người lính Hải quân ở Cảng vụ 133 bên chứng tích lịch sử cầu cảng sông Gianh

Vang mãi những chiến công

Cùng trở lại thăm trận địa xưa, 2 cựu chiến binh Nguyễn Xuân Vầy và Trần Chí Sỹ (năm nay đã ngoài 80 tuổi, ở phường Quảng Thuận, thị xã Ba Đồn) cho biết: Mặc dù trận đánh buổi trưa chỉ diễn ra khoảng 25 phút nhưng máy bay của địch liên tục trút bom đạn không ngớt xuống doanh trại, cầu cảng, kho bãi, đốc tàu. Đạn của ta ở dưới bắn lên dày đặc từ Tân Mỹ, cửa sông Gianh, sang Thanh Khê. Tiếng máy bay địch gầm rú, tiếng bom đạn nổ, mùi thuốc súng, bom đạn khét lẹt, khói lửa bốc lên cao, đen ngòm phủ kín cả bầu trời, mặt đất và dòng sông Gianh. Trận đánh này, ta đã bắn rơi 2 chiếc máy bay phản lực Mỹ: một chiếc rơi ở ngoài khơi cách làng Lý Hòa, huyện Bố Trạch khoảng 30km, một chiếc rơi ở phía Tây huyện Bố Trạch, cách cửa sông Gianh khoảng 50km.

Ông Nguyễn Xuân Vầy nhớ lại: “Lúc đó tôi là hạ sĩ, trước sự ác liệt của trận đánh,  tôi cùng với những đồng đội khác ở bộ phận báo vụ đã khẩn trương di chuyển máy móc thông tin liên lạc lên động cát phía Tây Bắc xóm Tân Mỹ (phường Quảng Phúc hiện nay) để làm việc, giữ vững thông tin liên lạc. Dưới làn bom đạn của địch, chúng tôi tập trung cao độ để dịch những bức điện khẩn mật bằng tín hiệu đi và đến để chỉ huy nắm được tình hình, đề ra phương án đánh địch tối ưu nhất”.

Bị đánh trả quyết liệt ở trận đầu, máy bay địch buộc phải rút về căn cứ phía biển. Không dừng lại ở đó, vào lúc 16 giờ 18 phút cùng ngày, địch tiếp tục sử dụng nhiều máy bay bắn phá cảng Gianh lần thứ hai. Ngay loạt đạn đầu, bộ đội ta đã bắn cháy 1 máy bay địch. Đến 17 giờ (5/8/1964) thì trận đánh kết thúc. Máy bay địch lần lượt bay ra biển, mặt đất, bầu trời trở lại bình yên.

Trong cuộc chiến đấu ác liệt giữa ta và máy bay địch đó, còn có sự góp sức của lực lượng tự vệ Xí nghiệp đánh cá Sông Gianh, Đồn biên phòng cửa Gianh, dân quân địa phương trong chiến đấu, vận chuyển liệt sĩ, thương binh từ tàu vào bờ, tiếp tế đạn dược cho bộ đội trên tàu. Cựu chiến binh Trần Chí Sỹ chia sẻ: “Chúng tôi không quên sự đùm bọc, che chở của nhân dân xóm Tân Mỹ, xóm Quán, xóm Trà trong những ngày đóng quân ở Khu tuần phòng 5 Hải quân bên cảng Gianh”.

Sau đó, để bảo vệ lực lượng, chuẩn bị cho các trận đánh tiếp theo, các tàu của bộ đội được lệnh sơ tán lên các xã Quảng Thuận, Quảng Phong, Quảng Thanh (phía trên sông Gianh). Các tàu ép sát vào bờ, dưới các rặng cây ngụy trang kín để tránh máy bay trinh sát của địch phát hiện. Bộ đội thức trắng đêm để củng cố công sự, trận địa; sửa chữa một số đoạn ống dẫn dầu bị hỏng, xưởng cơ khí, đốc tàu, doanh trại hư hỏng, bị cháy…

60 năm trôi qua, những ký ức về đánh thắng trận đầu báy may giặc Mỹ trên sông Gianh luôn được những người chiến sỹ Hải quân sông Gianh (khu tuần phòng 5, căn cứ 2 Hải quân) kể lại như thước phim quay chậm. Chiều bên cầu cảng sông Gianh - dấu tích còn sót lại của trận chiến, những người lính năm xưa cứ ao ước được một lần gặp lại đông đủ đồng đội năm xưa để “bài ca chiến thắng trận đầu” tiếp tục vang mãi những chiến công.

XUÂN THI

Nguồn: Tạp chí VHNT số 579, tháng 8-2024