Những chùm quả chín đỏ, xoè cánh, tựa như những chiếc đèn lồng nhỏ lấp ló sau những tán lá, trên những vạt rừng. Đó là sắc màu tươi đỏ, đặc trưng của những cây sang nơi núi rừng đại ngàn.

Hè về cũng là mùa của loài cây sang trên núi rừng từ Tây Bắc sang Đông, trung du trổ hoa, kết quả và chín đỏ. Sang là loài cây hoang dại mọc trên những vạt rừng, bên ven suối, dọc những con đường uốn lượn quanh những triền núi cao ngất. Tuy là cây dại trong rừng nhưng đối với người dân bản địa, sang là loại cây quen thuộc, gần gũi với con người bởi màu sắc của nó khi đến mùa quả chín.

Mỗi độ hè về, dưới cái nắng chói chang, oi ả, những cây sang bắt đầu chín đỏ, làm nên sắc màu đặc trưng nơi núi rừng. Có nơi, cư dân bản địa gọi loài cây này là cây sáng, tuỳ vào cách phát âm của mỗi vùng. Đây là loài cây mọc thẳng, rễ bám sâu vào đất, cành lá sum suê, trổ hoa, mọc quả từ khi cây còn nhỏ.

Càng cao, gốc cây sang càng to, cành vươn xa, có cây mọc thành từng lùm cây với tán lá xanh rờn. Cây sang có nhiều lá, mặt lá nhẵn thín, mát lạnh, thường rụng lá vào mùa đông, đâm chồi nảy lộc vào mùa xuân ấm áp.

Chỉ vài tháng trước mùa hè, những cây sang chúm chím những chùm hoa mỏng manh màu vàng nhạt. Chạm đến nắng mùa hạ, những cây sang lộ ra những chùm quả mùa xanh tươi. Từ những thân cành, sang buông những chùm quả hình ngôi sao 5 cánh. Mỗi quả sang khum khum dài được gắn vào một cuống quả nối với thân cành. Vì thế, khi gió thổi nhẹ, những chùm quả sang lắc lư, đu đưa trước những vạt lá xanh rờn. Vào giữa mùa hè, những cây sang bắt đầu chín rộ. Từ khắp thân cành, những chùm quả chuyển sang màu đỏ tươi. Nhìn từ xa, những chùm quả sang tựa như những chiếc đèn lồng xòe năm cánh tuyệt đẹp, tựa như những đốm lửa đang lấp ló sau những tán lá. Nắng mặt trời rọi chiếu, xuyên qua kẽ lá, hòa vào sắc đỏ của quả sang làm bừng sáng cả một khu rừng hay ven suối và những ngả đường vào những bản làng vùng cao.

Mùa sang chín đỏ, núi rừng như khoác lên chiếc áo sặc sỡ. Những quả sang đỏ au như điểm tô cho khu rừng. Khi chín đỏ, quả sang đẹp và mịn màng tựa như nhung. Nếu sờ tay lên vỏ ngoài của quả sang rồi lăn lăn trên mặt, ai ai cũng cảm nhận được sự êm ái, mềm mịn như đang áp vải nhung trên mặt vậy.  Khi đã chín rộ, những quả sang tách vỏ làm hai nửa, xòe hết cỡ để lộ ra trong lòng nó những hàng hạt sang hình tròn, màu đen tuyền, bóng mượt. Trên nền đỏ mượt mà của vỏ quả, dưới ánh nắng hè, những hạt sang như những hạt ngọc màu đen lay láy, óng ả. Hạt sang khi tách bỏ vỏ lụa màu đen bên ngoài sẽ là nhân trắng tinh, ăn thử sẽ có vị ngọt mát, giòn và thơm như hạt lạc. Nếu mang hạt sang về nướng trên than hay rang trên chảo sẽ cho vị bùi bùi lạ miệng.

Cây sang là cả một khung trời ký ức của những đứa trẻ nơi thôn quê. Cùng với những loài quả như mâm xôi, quả sim, quả mua, quả sổ nơi ven rừng, cây sang tự bao giờ đã trở thành người bạn thân thiết của những đứa trẻ chăn trâu, hái củi vào mỗi buổi chiều hè. Khi mùa sang chín đỏ, bọn trẻ trèo lên cây, hái những chùm sang đỏ rọi, lấy hạt sang, nhóm lửa nướng cùng nhau ăn ngay ở ven suối. Vỏ sang kết thành những chùm mang về treo trước cửa nhà cho đẹp. Có những chiều, cả bọn trèo lên những cây sang cổ thụ để tìm chim và chơi trò chơi mãi không chán.

Cứ ngỡ, cây sang chỉ có ở núi rừng nhưng những năm gần đây, loài cây này theo chân người miền xuôi về nơi phố thị. Với sức sống mãnh liệt của loài cây rừng, sang vẫn sinh sôi và phát triển khi thay đổi môi trường sống. Cây sang trở thành cây môi trường được trồng thành những hàng dài dọc các tuyến phố, những con đường để tạo không gian xanh mát. Cây sang được trồng trước công sở để tạo nên sự hài hòa giữa con người với thiên nhiên. Người dân còn trồng cây sang ngay trước nhà, trồng dưới gốc nó dây trầu không với quan niệm nhân sinh để mong cuộc sống luôn sang giàu, no đủ.

Mùa sang chín, những chùm sang đỏ rực tô điểm sắc đẹp, sự tươi mới cho những tuyến phố. Đi bộ dưới những hàng cây sang, con người có cảm giác dịu mát, êm ả như đang đi qua những vạt rừng xanh thẳm. Lâu rồi thành thân quen, người dân nơi bản làng hay phố thị, vẫn chờ mong mùa cây sang trở về cùng cái nắng của mùa hè.

Cây sang với những chùm quả lắc lư chín đỏ như gieo vào lòng người tình yêu thiên nhiên, như gợi lên trong tâm hồn mỗi người ký ức tuổi thơ đằm ngọt, êm đềm.  Cả con người và thiên nhiên như cất lên bài ca về tình yêu cuộc sống.

THẾ LƯỢNG

Nguồn: Tạp chí VHNT số 537, tháng 6-2023