Bắc Giang là một tỉnh trung du miền núi, nơi quần tụ của nhiều dân tộc anh em cùng chung sống, như: người Kinh, Tày, Nùng, Dao, Sán Chỉ, Hoa. Đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào rất phong phú và đa dạng, tạo nên bản sắc văn hóa độc đáo. Trong đó, phải kể đến Lễ gọi Vía của người Sán Dìu, xã Nam Dương, huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang. Trong Ngày hội VHTTDL dân tộc vùng Đông Bắc lần thứ XI tại Lạng Sơn, Lễ gọi Vía đã được tái hiện.

Tái hiện nghi thức đầu tiên trong Lễ gọi Vía là lễ chiêu binh Ngũ Phương

Lễ gọi Vía của đồng bào dân tộc Sán Dìu ở xã Nam Dương là một trong những nét đẹp văn hóa có giá trị lừ lâu đời và được đồng bào dân tộc nơi đây giữ gìn, bảo tồn, lưu truyền từ đời này sang đời khác. Đồng bào dân tộc Sán Dìu làm Lễ gọi Vía là khi trẻ con hay khóc đêm, kém ăn, kém ngủ, nằm mơ hay giật mình thức giấc... Họ cho rằng vía đã bị lạc, vía của em bé đó không còn ở nhà, khi đó gia đình tiến hành mời thày cúng và người có uy tín trong cộng đồng của đồng bào dân tộc Sán Dìu để thực hiện Lễ gọi Vía cho em bé được khỏe mạnh, bình an.

Theo quan niệm của đồng bào dân tộc Sán Dìu thì con người ta tồn tại được khỏe mạnh là do phần vía người với phần xác luôn gắn chặt với nhau; song vía người thỉnh thoảng rời thân xác đi du ngoạn không về nhập vào xác, nên người sinh ra ốm đau, bệnh tật. Muốn người khỏe mạnh phải mời thày Tào, bà Phựt đến nhà tổ chức gọi Vía về, nhập vào thân thể để người khỏe mạnh. Trong đó Lễ gọi Vía cho trẻ con được nhiều gia đình tổ chức. Đây là một trong những nét đẹp sinh hoạt văn hóa mang tính tâm linh của người Sán Dìu nơi đây, thể hiện sự quan tâm của gia đình, cộng đồng đối với thế hệ trẻ.

Lễ gọi Vía được kết hợp hài hòa, ăn ý giữa thày cúng và người có uy tín trong cộng đồng

Với các cộng đồng dân tộc nói chung và đồng bào dân tộc Sán Dìu nơi đây, thì con cái là những bông hoa vàng (con trai), hoa bạc (con gái) do mẹ Hoa trên cõi trời ban cho các cặp vợ chồng chốn dương gian. Khi trẻ được sinh ra, căn cứ vào ngày tháng năm sinh của trẻ mà các bậc cha mẹ xem mệnh trẻ có rơi vào "hạn con quan” hay không. Trẻ sinh vào "hạn con quan” thì gia đình cần tổ chức ba năm giải hạn một lần. Hạn con quan là vía trẻ bị quan trời nắm giữ nên gia đình quan tâm gọi vía trẻ về tụ vào thân thể để trẻ được khỏe mạnh.

Nghi thức trong Lễ gọi Vía cho trẻ được tổ chức đơn giản, gọn nhẹ trong gia đình, nhưng nhất thiết phải có họ hàng bên ngoại. Khi đến, ông bà ngoại có rượu, đĩa xôi cẩm và con gà giò để cúng mẹ Hoa, nhờ mẹ trông nom phần vía con trẻ.

Nghi thức đầu tiên trong Lễ gọi Vía của đồng bào Sán Dìu nơi đây là nghi thức lễ chiêu binh Ngũ Phương. Chiêu binh Ngũ Phương để lễ bái chuộc vía về cho trẻ nhỏ, mong cho trẻ nhỏ được bình an.

Nghi thức gọi vía của đồng bào dân tộc Sán Dìu xã Nam Dương

Sau khi chiêu binh Ngũ Phương xong, thì tiến hành gọi vía. Nghi thức gọi vía được kết hợp hài hòa, ăn ý của thày cúng và người có uy tín trong cộng đồng của đồng bào Sán Dìu nơi đây. Ngoài ra còn có sự chứng kiến của hai họ nội, ngoại và sự chứng kiến của tổ tiên, đất trời.

Nội dung trong Lễ gọi Vía, thày cúng khấn: Hôm nay ngày đẹp đủ lễ gọi Vía mói bị lạc vía ở đâu về đi mói ơi! Đừng nghe người dối, người lừa nhịn đói ở khe rừng, khe suối làm gì mói ơi về đi... mói ơi. Có gạo cơm nắm đường xa có tiền mua lạc đường xa mói về mói ơi... Có kéo cắt cỏ rậm đường xa, có gương soi bóng đường xa mói về... mói ơi... Có thước, có chỉ căng đo về nhà, mói ơi. Về đi mói ơi... Về cùng với mẹ với cha, cùng anh cùng chị một nhà vui chung... ơi. Có cơm, ngô, khoai, sắn tha hồ mói ăn mói ơi, mói lạc ở đâu về đi... Mói đây rồi về với cha mẹ - anh chị rồi, về rồi, về rồi, cùng gia đình khỏe mạnh bình an...

Sau phần nghi thức gọi vía là phần nghi thức đưa vía về nhà. Trước khi đưa vía về nhà, hai bên nội ngoại cảm ơn trời đất và cầu cho em bé được bình an. Thày cúng kêu: Vía đã về nhà rồi, từ nay em bé không cần hay khóc nữa, em bé sẽ ăn no bụng và mạnh khỏe!

Nghi thức đưa vía về nhà

Hiện nay, Lễ gọi Vía của người Sán Dìu, xã Nam Dương, huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang vẫn được bảo tồn trong đời sống tinh thần của đồng bào nơi đây. Việc giữ gìn, bảo tồn bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc luôn được bà con dân tộc Sán Dịu xã Nam Dương chú trọng để truyền lại cho các thế hệ mai sau.

HÙNG MẠNH - Ảnh: TUẤN MINH