Sáng ngày 6-11, tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám Hà Nội đã diễn ra lễ khai mạc triển lãm “Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX”. Triển lãm trong khuôn khổ biennale nhiếp ảnh quốc tế Photo Hanoi ’25. Đây là những bức ảnh của nhiếp ảnh gia người Pháp Firmin - André Salles ghi lại kỳ thi Hương khoa Đinh Dậu - năm 1897 tại Nam Định, được giới thiệu trong một không gian triển lãm độc đáo, lấy cảm hứng từ chính kiến trúc của các trường thi xưa. Triển lãm diễn ra đến hết ngày 30-11-2025.

Các đại biểu tham quan triển lãm

Trong chuỗi hoạt động triển lãm đa dạng của Photo Hanoi ’25, Triển lãm Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX được đông đảo người xem đón đợi. Triển lãm mang đến cho công chúng sự hào hứng với cảnh quan mới, khi lần đầu tiên một triển lãm được đưa ra ngoài hàng rào của di tích Văn Miếu- Quốc Tử Giám, để mọi người được tiếp cận gần nhất với các bức ảnh quý giá này.

Phát biểu tại lễ khai mạc, Giám đốc Trung tâm Hoạt động VHKH Văn Miếu- Quốc Tử Giám Lê Xuân Kiêu cho biết, triển lãm mang đến cho công chúng cơ hội chiêm ngưỡng những bức ảnh rất thú vị, một góc nhìn sống động về giáo dục khoa bảng Việt Nam cuối thế kỷ XIX tại Văn Miếu- Quốc Tử Giám - Trường Quốc học đầu tiên, nơi hun đúc các giá trị của đạo học Việt Nam. Ông bày tỏ hy vọng triển lãm sẽ là cảm hứng, nuôi dưỡng tinh thần về giá trị của sự học, sự kết nối những giá trị tiêu biểu của Đạo học Việt Nam: tinh thần hiếu học, tôn sư trọng đạo và trọng dụng nhân tài, với bốn trụ cột giáo dục của UNESCO: học để biết, học để làm, học để hoàn thiện bản thân mình, học để cùng chung sống.

Tham tán văn hóa của Đại sứ quán Pháp, Giám đốc Viện Pháp tại Việt Nam Eric Soulier bày tỏ, triển lãm ảnh của André Salles được trưng bày quanh khuôn viên Văn Miếu - Quốc Tử Giám, là một biểu tượng mạnh mẽ của sự giao thoa giữa không gian di sản và các triển lãm của Photo Hanoi. Các bức ảnh được giới thiệu trong một không gian kiến trúc tre, lấy cảm hứng từ những trường thi xưa, nằm dọc theo các bức tường của công trình biểu trưng cho Nho giáo, và cũng là một di tích văn hóa - lịch sử tiêu biểu của kinh thành Thăng Long. Ông Eric Soulier cũng cho rằng, bên cạnh việc tôn vinh giá trị của bộ sưu tập ảnh quý hiếm này, triển lãm còn đặt ra câu hỏi về vai trò của nhiếp ảnh, trong cách chúng ta cảm nhận lịch sử, đồng thời làm sáng tỏ các thực hành thị giác và giáo dục trong xã hội phong kiến Việt Nam.

Tham tán văn hóa của Đại sứ quán Pháp, Giám đốc Viện Pháp tại Việt Nam Eric Soulier phát biểu

Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Hà Nội Jonathan Wallace Baker thì cho rằng, thông qua bộ ảnh của Firmin-André Salles, triển lãm đưa chúng ta trở về năm 1897, tới kỳ thi Hương cuối cùng tại Nam Định. Những hình ảnh này ghi lại một thế giới vừa nghiêm cẩn vừa sôi động: hàng hàng lớp lớp sĩ tử từ nghiên mực, bút, dưới mái nhà tranh- một xã hội đang trên ngưỡng chuyển đổi. Nó nhắc nhở chúng ta về vai trò sâu sắc của ngành giáo dục và tri thức trong việc hình thành bản sắc Việt.

Ông Jonathan Wallace Baker cũng cho hay, tại UNESCO, sáng tạo được tin rằng là một trong những con đường mạnh mẽ nhất để kết nối di sản với tương lai. Triển lãm này hiện thực hóa ý tưởng ấy bằng cách cho phép lịch sử được kể qua ống kính nhiếp ảnh; không chỉ những gì đã thấy, mà còn là cách con người từng nghĩ, từng mơ và từng chuyển mình.

Triển lãm được thực hiện bởi các cố vấn: TS Đỗ Thị Hương Thảo, Mai Nguyên Anh, Phạm Thanh Hương; Phối cảnh: Nguyễn Mạnh Tuấn, Mai Nguyên Anh. Chia sẻ về không gian trưng bày kiến trúc tre trong triển lãm, KTS Nguyễn Mạnh Tuấn cho biết,  ông và các cộng sự muốn khơi lại cảm giác vật chất của tre - một chất liệu gần gũi, mộc mạc nhưng chứa đựng chiều sâu văn hóa - qua một ngôn ngữ kiến trúc đương đại. Không gian được tổ chức tối giản, tinh tế, để ánh sáng và nhiếp ảnh trở thành trung tâm, còn tre như một nền tảng tĩnh lặng nâng đỡ ký ức. Cấu trúc tre không cạnh tranh với ảnh, mà phản chiếu chúng: tre trong ảnh - ảnh trong tre. Giữa hai lớp thời gian ấy, người xem như bước vào một trường thi tưởng tượng… Nhờ thế, không gian này giúp người xem cảm nhận rõ hơn tinh thần của kỳ thi Hương cuối thế kỷ XIX, đồng thời mở ra một góc nhìn mới về mối quan hệ giữa kiến trúc, nhiếp ảnh và lịch sử - ba yếu tố cùng lưu giữ, chuyển hóa và tái hiện ký ức của con người Việt Nam qua các thế kỷ.

Giám tuyển Mai Nguyên Anh cho biết, những bức ảnh được trưng bày lần đầu tiên được giới thiệu ở độ phân giải gốc. Triển lãm không chỉ dừng lại ở nhiếp ảnh, mà còn mở ra những khía cạnh, những bài học lịch sử và văn hóa quý báu về một thời kỳ mấp mé chuyển giao giữa hai thế kỷ đầy biến động - mà ảnh hưởng của nó còn kéo dài tới tận ngày nay.

Đông đảo khán giả và nghệ sĩ đã tham dự khai mạc triển lãm

Firmin-André Salles (1860–1929) là một nhà thám hiểm kiêm nhiếp ảnh gia người Pháp, từng làm việc tại Việt Nam, Lào và Campuchia trong giai đoạn 1896–1898. Với kỹ thuật nhiếp ảnh bảng khô tiên tiến thời bấy giờ, ông đã ghi lại những hình ảnh có độ sắc nét và chi tiết vượt trội, mang đến một góc nhìn sống động về đời sống, cảnh quan, và các sự kiện văn hóa, giáo dục ở Việt Nam vào cuối thế kỷ XIX. 

Khoa thi Đinh Dậu năm 1897 là một trong hai kỳ thi duy nhất có sự hiện diện của Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer trong lễ khai mạc. Nhờ sự kiện hiếm có này, nhiếp ảnh gia Firmin-André Salles đã có cơ hội tiếp cận, ghi lại những hình ảnh về một sinh hoạt quan trọng của triều đình và người dân Việt Nam. Các bức ảnh trưng bày là những tư liệu quý giá và hiếm hoi mà Thư viện quốc gia Pháp và Hội Địa lý quốc gia Pháp còn lưu giữ được.

Để làm phong phú thêm triển lãm, BTC đã kết hợp với chuyên gia văn hóa địa phương nhằm hoàn thiện góc nhìn về kỳ thi Hương và các nhân vật trong ảnh. Triển lãm ngoài trưng bày kho ảnh quý giá, còn khơi gợi đối thoại về vai trò nhiếp ảnh trong nhận thức lịch sử, đồng thời hy vọng mang đến kiến thức bổ ích về kỹ thuật chụp ảnh và hệ thống giáo dục - thi cử thời phong kiến cho công chúng.

Bài, ảnh: NGÔ HỒNG VÂN