Đã nhiều năm nay, phim hoạt hình chiếu rạp chiếm thị phần không nhỏ trong thị trường điện ảnh nội địa nhưng hầu như phim ngoại vẫn chiếm mưu thế. Mùa phim hè năm nay, có tới hai bộ phim hoạt hình chiếu rạp cùng ra mắt khán giả. Ngay sau khi Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm lầy lội vừa lập kỷ lục phim hoạt hình Việt Nam đầu tiên đạt mốc doanh thu 10 tỷ đồng, bộ phim Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu của Trịnh Lâm Tùng với chất lượng vượt trội mang lại niềm hy vọng cho phim hoạt hình chiếu rạp của Việt Nam.

Bối cảnh làng quê Bắc Bộ được tái hiện trong phim

Chất liệu văn hóa dân gian đậm nét

Được phát triển từ series hoạt hình Trạng Quỳnh thời nhí nhố - từng gây chú ý trên YouTube với hàng triệu lượt xem mỗi tập và đoạt giải khán giả bình chọn cho Phim Việt Nam được yêu thích nhất ở Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng 2024, Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu là phim hoạt hình chiếu rạp thương mại đầu tiên của Việt Nam khai thác đề tài văn hóa dân gian. Các nhân vật cũng được lấy cảm hứng từ những hình tượng truyền kỳ trong dân gian Việt Nam xưa như: Trạng Quỳnh, Thần Kim Ngưu... Kịch bản phim được phát triển với sự kết hợp và làm mới hai câu chuyện dân gian nổi tiếng: Huyền tích Trâu vàng ở Hồ Tây (Hà Nội) và thần tích tại chùa Kim Ngưu (Bắc Ninh) cùng truyền thuyết về Lạc Long Quân, Âu Cơ và các trận chiến tiêu diệt quái yêu… trong tác phẩm Lĩnh Nam chích quái. Đây không chỉ là sự kết hợp sáng tạo về mặt cốt truyện, mà còn thể hiện tư duy của đạo diễn trong việc xây dựng một hệ thống thần thoại Việt mang tính thống nhất và có chiều sâu. Bộ phim không chỉ gìn giữ mà còn làm sống lại tinh thần dân gian Việt trong một hình thái mới: huyền bí, sử thi và đầy cảm xúc thông qua câu chuyện truyền thuyết được kể lại bằng ngôn ngữ điện ảnh hiện đại, đầy mới mẻ.

Yêu thích văn hóa dân gian, đạo diễn Trịnh Lâm Tùng luôn ý thức tìm hiểu, góp nhặt các chất liệu truyền thống đưa vào tác phẩm. Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu tái hiện bối cảnh làng quê đậm chất Bắc Bộ như cây đa, bến nước, ao sen, sân đình…. Sự đồng hành giữa cậu bé Quỳnh và chú trâu có năng lực đặc biệt vừa mang cảm hứng từ truyền thuyết về thần Kim Ngưu, vừa khắc họa sự gắn bó mật thiết giữa người nông dân và con trâu ở vùng nông thôn. Thông qua hành trình của chú bé Quỳnh và những người bạn, đạo diễn Trịnh Lâm Tùng gửi gắm thông điệp niềm tin tạo nên sức mạnh, chỉ cần giữ được lòng tin, lòng biết ơn, cái thiện sẽ luôn chiến thắng. Bên cạnh đó, sự chân thành của tình bạn, sự gắn kết yêu thương của gia đình là điều thiêng liêng và luôn cần được trân trọng, gìn giữ và bồi đắp. 

“Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu” không chỉ là bước tiến về mặt kỹ thuật 3D mà còn là sự khẳng định: văn hóa dân gian Việt chính là kho báu để hoạt hình Việt Nam tìm được bản sắc riêng, chạm đến trái tim khán giả trẻ bằng tinh thần dân tộc và sáng tạo hiện đại.

Cửu vĩ hồ trong phim mang nhiều chất liệu từ các loài cáo bản địa

Lần đầu tiên Cửu vĩ hồ xuất hiện trong phim Việt

Truyền thuyết về Thần Kim Ngưu và Cửu vĩ hồ là một sáng tạo mang màu sắc huyền sử của kịch bản, với kỳ vọng họa nên một thế giới hoạt họa vừa gần gũi vừa kỳ ảo. NSƯT Trịnh Lâm Tùng bộc bạch, Cửu vĩ hồ hay Cửu vĩ thiên hồ thường được gọi là Cáo chín đuôi hay Hồ ly chín đuôi, là một trong những hình dạng tiêu biểu nhất của loài hồ ly tinh - một loại yêu tinh phổ biến và nổi tiếng nhất trong văn hóa các nước Đông Á. Trong sách Lĩnh Nam chích quái, hồ ly chín đuôi cũng được nhắc đến với hình ảnh là con vật hay gây hại cho dân lành, sau đó bị Lạc Long Quân giết để trừ hại cho dân. Hồ Tây (hay còn gọi là hồ Xác cáo) tương truyền là lăng mộ chôn xác cáo chín đuôi. Hình ảnh Cửu vĩ hồ đã xuất hiện trong nhiều thể loại truyện tranh, phim ảnh… của các nền điện ảnh, nghệ thuật khác nhưng chưa từng xuất hiện trong điện ảnh Việt. Anh muốn tìm ra một tạo hình khoe được thế mạnh của thể loại phim hoạt hình 3D, mang đủ các đặc tính tiêu biểu của loài yêu thú này nhưng vẫn có nét riêng biệt của Việt Nam không thể trộn lẫn hay pha tạp. Tác phẩm Lĩnh Nam Chích Quái qua phần thể hiện hình ảnh minh hoạ xuất sắc của hoạ sỹ tài hoa Tạ Huy Long là một tư liệu tuyệt vời cho anh tham khảo trong suốt quá trình sáng tạo hình ảnh cho bộ phim.

Đối với tuyến vai Cửu Vĩ Hồ, NSƯT Trịnh Lâm Tùng cùng các cộng sự đặt ra nhiều yêu cầu khắt khe: Tránh tuyệt đối sự tương đồng với hình tượng từng nhiều lần xuất hiện trong văn hóa Á Đông, tái tạo hình ảnh Cáo Chín Đuôi theo nhãn quan và mỹ cảm Việt Nam. Cửu vĩ hồ trong phim mang nhiều chất liệu từ các loài cáo bản địa. Tạo hình và chuyển động animation theo lối hoạt họa truyền thống 2D cắt giấy, kết hợp hoa văn gốm cổ, họa tiết sóng nước Đông Dương cùng nhiều hoạ tiết từ những hiện vật cổ xưa của dân tộc Việt Nam.

Cấu trúc khuôn mặt, xương mũi của Cửu vĩ hồ gần với các linh vật Việt, thay vì mang nét thanh tao như tạo hình Cửu vĩ hồ của Trung Hoa. Bằng kỹ thuật CGI kết hợp kỹ lưỡng qua nhiều công đoạn VFX, nhân vật này toát lên sự đặc biệt của một dã thú cao ngạo dù đã bị phong ấn hàng nghìn năm. Trong khi, biểu cảm của Cửu vĩ hồ được thiết kế riêng, chú trọng sự biến đổi hình thể khi nổi giận, không rập khuôn bất cứ “prototype” nào của Trung Quốc hay Nhật Bản.

Đặc sắc nhất ở hình tượng Cửu vĩ hồ trong phim là phần lông đuôi dài, óng mượt. Đội ngũ làm phim sử dụng kỹ thuật grooming kết hợp mô phỏng vật lý, xử lý từng lớp lông bằng hệ thống hair shader riêng, để tạo được hiệu ứng bồng bềnh, ánh sáng xuyên qua như có ma lực. Kết hợp với những pha biến hoá kỳ ảo, các bộ phận trong dây chuyền sản xuất như Modeling, Animation, VFX, Compositing… phải phối hợp ăn ý ở từng công đoạn nhỏ nhất. Đây là một trong những khâu kỹ thuật khó nhất, nhưng mang lại hiệu quả hình ảnh thuyết phục.

PGS,TS Bùi Hoài Sơn cùng đoàn làm phim Trạng Quỳnh nhí - Truyền thuyết Kim Ngưu trong Lễ công bố dự án phim

Văn hóa dân tộc - Nguồn chất liệu quý giá cho phim hoạt hình Việt

Kỳ công xây dựng thế giới Trạng Quỳnh Nhí: Truyền Thuyết Kim Ngưu, các nhà làm phim muốn đưa các em nhỏ đến gần hơn với kho tàng văn hóa dân gian của dân tộc. Đạo diễn Trịnh Lâm Tùng chia sẻ: “Tôi mong các em hiểu rằng truyền thuyết và văn hóa dân gian không phải là thứ xưa cũ, mà chính là cội rễ nuôi dưỡng trí tưởng tượng, bản sắc và tinh thần độc lập của một dân tộc. Văn hóa là cốt lõi, cội nguồn của mỗi đất nước, là nền tảng vững chắc để chúng ta bước vào kỷ nguyên hoà nhập với thế giới và cũng là sức mạnh to lớn để gìn giữ, phát triển đất nước”.

Với mong muốn tạo động lực cho các nhà làm phim và thúc đẩy việc khai thác văn hóa dân tộc trong sản xuất phim hoạt hình Việt Nam, PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội đã đồng hành cùng bộ phim Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu trong vai trò Đại sứ Hoạt hình.

Với hơn 20 năm công tác khoa học trong ngành văn hóa, PGS,TS Bùi Hoài Sơn đã có những đóng góp to lớn đối với sự phát triển văn hóa quốc gia nói chung và lĩnh vực hoạt hình nói riêng. Đặc biệt phải kể đến những nỗ lực của ông trong việc thúc đẩy khai thác văn hóa và ứng dụng công nghệ vào sản xuất phim hoạt hình tại Việt Nam. Tại Liên hoan phim Hoạt hình lần thứ I - Dòng khát vọng diễn ra ở Hà Nội và TP.HCM, PGS,TS Bùi Hoài Sơn chia sẻ rằng việc khai thác chiều sâu văn hóa Việt sẽ là một trong bốn trụ cột quan trọng mà các nhà làm phim và doanh nghiệp sản xuất phim hoạt hình cần chú trọng trong thời gian tới. Qua hàng nghìn năm lịch sử, Việt Nam sở hữu một kho tàng văn hóa - nghệ thuật vô cùng đặc sắc và phong phú, từ những nhân vật, cột mốc lịch sử hào hùng đến các truyền thuyết, sự tích kỳ bí... Vì vậy, văn hóa chính là nguồn tư liệu đắt giá giúp hoạt hình Việt Nam có được một bản sắc riêng trên thị trường hoạt hình của thế giới. PGS,TS Bùi Hoài Sơn cũng nhấn mạnh, hoạt hình không chỉ là một phần của nền công nghiệp điện ảnh mà còn đóng vai trò quan trọng trong phát triển văn hóa quốc gia. Sự kết hợp của ngôn ngữ điện ảnh, công nghệ hoạt hình hiện đại cùng chất liệu truyền thống sẽ là cầu nối gắn kết tình yêu của thế hệ trẻ đối với di sản văn hóa dân tộc.

 Sự góp mặt đặc biệt của ông với vai trò Đại sứ Hoạt hình của Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu đã tạo động lực các nhà sản xuất phim tăng cường kết hợp văn hóa truyền thống và nghệ thuật hoạt hình. Qua đó lan tỏa mạnh mẽ những giá trị văn hóa quý báu, khơi dậy niềm tự hào dân tộc, tình yêu văn hóa trong giới trẻ và cộng đồng. Đồng thời, góp phần thúc đẩy việc khai thác văn hóa trong sản xuất hoạt hình, tạo nên một bước tiến quan trọng trong việc xây dựng nền công nghiệp hoạt hình mang đậm bản sắc Việt Nam. 

NGUYỄN HOÀNG PHƯƠNG MINH

Nguồn: Tạp chí VHNT số 610, tháng 6-2025